Народны Сход Заходняй Беларусі
Народны Сход Заходняй Беларусі — сход, які адбыўся 28—30 кастрычніка 1939 года ў Беластоку і заканадаўча замацаваў уваходжанне тэрыторый Заходняй Беларусі ў склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі пасля вераснёўскага паходу Чырвонай Арміі.
Выбары ў Народны Сход
правіць1 кастрычніка 1939 года была прынята пастанова Палітбюро ЦК УКП(б) «Па пытаннях Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі» (пратакол № 7 рашэння Палітбюро ЦК УКП(б) за 4 верасня — 3 кастрычніка 1939 года)[1]. Пад тэрыторыяй Заходняй Беларусі мелася на ўвазе тэрыторыя былых Навагрудскага, Віленскага, Беластоцкага і Палескага ваяводстваў Польскай Рэспублікі. Паводле пастановы, выбары ў Народны Сход Заходняй Беларусі прызначаны на 22 кастрычніка 1939 года. Пунктам 6 пастановы прадугледжвалася стварэнне Камітэта па арганізацыі выбараў Народнага Сходу Заходняй Беларусі. У склад Камітэта мусілі ўвайсці прадстаўнікі Часовага ўпраўлення горада Беластока, па адным прадстаўніку ад кожнай вобласці, па 2 прадстаўнікі ад сялянскіх камітэтаў, інтэлігенцыі і рабочых арганізацый. Для дапамогі ў арганізацыі выбараў у Камітэт даручалася дэлегаваць тры прадстаўнікі ад Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. Часоваму ўпраўленню горада Беластока неабходна было разаслаць адпаведныя запрашэнні[2].
Пункт 10 пастановы прадугледжваў наступнае: «Па пытаннях парадку дня Народнымі Сходамі павінны быць прыняты дэкларацыі, тэкст якіх падрыхтаваць ЦК КП(б)Б Украіны (т. Хрушчоў) і ЦК КП(б) Беларусі (т. Панамарэнка)».
2 кастрычніка 1939 года бюро ЦК КП(б)Б разгледзеў і прыняў да выканання Пастанову Палітбюро ЦК ВКП(б) ад 1 кастрычніка 1939 года. Сакратару ЦК КП(б)Б Маліну і загадчыку аддзела ЦК Эйдзінаву даручана «арганізаваць групу і распрацаваць праекты дэкларацый Народнага сходу».
7 і 18 кастрычніка 1939 года адбыліся пасяджэнні Камітэта па арганізацыі выбараў у Народны сход Заходняй Беларусі[3].
13 кастрычніка 1939 года прайшла нарада сакратара ЦК КП(б)Б Н. Р. Грэкавай з упаўнаважанымі ЦК КП(б)Б і ЦК ЛКСМБ па пытанні падрыхтоўкі да выбараў на Народны сход Заходняй Беларусі[4].
22 кастрычніка 1939 года прайшлі выбары на Народны Сход Заходняй Беларусі. Паводле Палажэння пра выбары было створана 929 выбарчых акруг. Удзельнічаць у выбарах мелі права ўсе жыхары, якія дасягнулі 18-гадовага ўзросту. Вылучаліся кандыдаты ў дэпутаты Народнага сходу сялянскімі камітэтамі, часовымі ўпраўленнямі, сходамі працоўных на прадпрыемствах, сходамі рабочай гвардыі і інтэлігенцыі.
У галасаванні прынялі ўдзел 2 672 280 выбаршчыкаў (96,71 % выбаршчыкаў), з іх 2 409 522 прагаласавалі за выстаўленых кандыдатаў (90,67 % выбаршчыкаў). На выбарах з 929 кандыдатаў было абрана 927 дэпутатаў, з якіх было 804 мужчыны і 123 жанчыны[5]. 2 кандыдаты не набралі неабходнай колькасці галасоў (патрабавалася больш за 50 %).
Выбары ў Народны Сход Заходняй Беларусі па актыўнасці выбаршчыкаў значна перасягнулі выбары ў польскі Сейм у 1938 годзе (у іх прынялі ўдзел усяго 45 % выбаршчыкаў).
Разам з тым, выбары былі недэмакратычнымі. Старшынямі і членамі ўчастковых выбарчых камісій, а таксама агітатарамі з’яўляліся вайскоўцы Чырвонай Арміі. Напрыклад, у 10-й арміі ў выбарчай кампаніі прымалі ўдзел байцы, камандзіры і палітработнікі[6].
На месцах зафіксаваны выпадкі актыўнага супраціву мясцовага насельніцтва. З аператыўнай зводкі НКУС БССР: «23 кастрычніка а 5 гадзіне раніцы стрэлам праз акно забіты намеснік старшыні выбарчай камісіі 11-га ўчастка Драгічынскага павета Грэчка Фядот Пятровіч»[7]. «У в. Рынкавіцы Навадворскай воласці Шчучынскага павета стрэлам праз акно быў забіты дэпутат Народнага сходу Савелій Казіміравіч Кавойба»[8].
Народны Сход
правіць28—30 кастрычніка 1939 года ў будынку гарадскога тэатра Беластока прайшоў Народны Сход Заходняй Беларусі[9].
На парадку дня сходу быў разгляд наступных пытанняў:
- Пра ўваходжанне Заходняй Беларусі ў склад БССР[10].
- Пра дзяржаўны лад[11].
- Пра канфіскацыю памешчыцкіх зямель[12].
- Пра нацыяналізацыю банкаў і буйной прамысловасці[13].
29 кастрычніка 1939 года Сход зацвердзіў Дэкларацыю Беларускага Народнага Сходу па пытанні аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублік", у якой адзначалася: «Прынята аднагалосна Беларускім Народным сходам 29 кастрычніка 1939 г.»
Дакладчыкам на Сходзе па пытанні ўваходжання Заходняй Беларусі ў склад БССР выступіў настаўнік і грамадскі дзеяч Флор Данатавіч Манцэвіч.
На сходзе прысутнічалі прадстаўнікі ўрада БССР, а таксама народныя паэты Янка Купала і Якуб Колас.
Народны сход абраў Паўнамоцную камісію з 66 дэпутатаў для перадачы сваіх рашэнняў Вярхоўнаму Савету СССР і Вярхоўнаму Савета БССР.
Вынікі
правіць2 лістапада 1939 года на пятай пазачарговай сесіі Вярхоўнага Савета СССР Сяргей Прытыцкі выступіў з заявай Паўнамоцнай камісіі Народнага Сходу Заходняй Беларусі пра далучэнне Заходняй Беларусі да БССР. На сесіі Вярхоўнага Савета СССР таксама выступіў член Пастаяннай камісіі, беларускі пісьменнік Піліп Пестрак і іншыя.
Таксама 2 лістапада 1939 года быў прыняты Закон СССР «Пра ўключэнне Заходняй Беларусі ў склад Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік з уз’яднаннем яе з Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай» (падпісалі старшыня прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР М. Калінін і сакратар А. Горкін).
14 лістапада 1939 года трэцяя пазачарговая сесія Вярхоўнага Савета БССР пастанавіла: «Прыняць Заходнюю Беларусь у склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі і аб’яднаць тым самым беларускі народ у адзінай Беларускай дзяржаве». Таксама 14 лістапада 1939 года прыняты Закон БССР «Аб прыняцці Заходняй Беларусі ў склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі» (падпісалі старшыня прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Н. Наталевіч і сакратар Л. Панкоў).
15 студзеня 1940 года на тэрыторыі заходніх абласцей БССР упершыню праведзены выбары ў мясцовыя Саветы.
Напярэдадні выбараў у Вярхоўныя Саветы СССР і БССР, у турмах Беларускай ССР праводзілася масавая зачыстка польскіх афіцэраў і «контррэвалюцыйнага элемента» (паводле пастановы Палітбюро ЦК УКП(б) ад 5 сакавіка 1940 года).
24 сакавіка 1940 года праведзены выбары дэпутатаў ад заходніх абласцей БССР у Вярхоўны Савет СССР і Вярхоўны Савет БССР[14]. У Вярхоўны Савет СССР ад заходніх абласцей БССР выбрана 22 дэпутаты[15].
З 1 да 20 красавіка 1940 года ў заходніх абласцях БССР планавалася правядзенне выбараў парторганаў ва ўсіх першасных, раённых, гарадскіх і абласных партыйных арганізацыях[16].
Вядомыя дэпутаты Сходу
правіцьАгулам удзельнічала 926 дэпутатаў, сярод іх 563 селяніны, 197 рабочых, 166 з інтэлігенцыі і іншых слаёў насельніцтва. Паводле нацыянальнасці — 621 беларус, 127 палякаў, 72 яўрэі, 43 рускія, 53 украінцы і 10 іншых нацыянальнасцей.
- Аляксея Фёдаравіча Багданава
- Георгій Маркавіч Валасевіч
- Іван Яўціхавіч Ванюк
- Дзяніс Апанасавіч Васільеў
- Мікалай Сідаравіч Грыцкевіч
- Сафрон Ільіч Гурын
- Максім Пятровіч Дунец
- Марыя Сафронаўна Бушыла
- Уладзімір Самуілавіч Заброцкі
- Ганна Рыгораўна Кудрэвіч
- Флор Манцэвіч
- Макар Хрысанфавіч Манышаў
- Міхась Машара
- Фёдар Іванавіч Пастухоў
- Сяргей Прытыцкі
- Піліп Пестрак
- Дзмітрый Сівы
- Уладзімір Іванавіч Трафімчык
- Сямён Фаміч Шчур
- Мікалай Дзям’янавіч Яраховіч
- Дзісненскі павет
- Усевалад Шыран
- Навагрудскі павет
- М. Е. Герус
- I. I. Губко
- Ю. М. Жамойдзік
- Б. Б. Малахоўскі
- К. А. Тарасюк
Крыніцы
правіць- ↑ Постановление Политбюро ЦК ВКП(б) «Вопросы Западной Украины и Западной Белоруссии». 1 октября 1939 г. Правки И. В. Сталина синим карандашом// Российский государственный архив социально-политической истории (РГАСПИ). — Ф. 17. — Оп. 163. — Д. 136. — Лл. 203—210.
- ↑ Стенограмма собрания трудящихся г. Белостока от 6 октября 1939 г., посвященного обсуждению обращения Временного управления г. Белостока ко всем временным управлениям городов Западной Белоруссии в связи с предстоящими выборами в Народное собрание// Национальный архив Республики Беларусь. — Ф. 4п, оп. 1, д. 14560, 102 л.
- ↑ Стенограмма заседания Комитета по организации выборов в Народное собрание Западной Белоруссии от 7 октября 1939 г.// Национальный архив Республики Беларусь. — Ф. 4п, оп. 1, д. 14561, 38 л.; д. 14532, 3 л.
- ↑ Стенограмма совещания секретаря ЦК КП(б)Б Н. Г. Грековой с уполномоченными ЦК КП(б)Б и ЦК ЛКСМБ, состоявшегося 13 октября 1939 г. в г. Белостоке по вопросу организации партийной и комсомольской работы и ходе подготовки к выборам в Народное собрание Западной Белоруссии. 13 октября 1939 г..// Национальный архив Республики Беларусь. — Ф, 4п, оп. 1, д. 14549, 49 л.
- ↑ Сообщение об итогах выборов в Народное собрание Западной Белоруссии. 26 октября 1939 г.//«Ты з Заходняй, я з Усходняй нашай Беларусі…». Верасень 1939 г. — 1956 г.: дакументы і матэрыялы. У 2 кн. Кн. 1. Верасень 1939 г. — 1941 г. — Мн.: Беларуская навука. — 2009. — С.46.
- ↑ Национальный архив Республики Беларусь. — Ф. 4п, оп. 1, д. 14732.
- ↑ Оперативные сводки НКВД// Национальный архив Республики Беларусь. — Ф. 4п, оп. 1, д.14616, л. 192.
- ↑ Докладная записка начальника политуправления БОВО дивизионного комиссара Н. Иванова секретарю ЦК КП(б)Б, члену Военного совета БОВО П. К. Пономаренко по вопросу о политико-экономическом состоянии Гродненского, Щучинского и Лидского уездов. 31 декабря 1939 г.// «Ты з Заходняй, я з Усходняй нашай Беларусі…». Верасень 1939 г. — 1956 г.: дакументы і матэрыялы. У 2 кн. Кн. 1. Верасень 1939 г. — 1941 г. — Мн.: Беларуская навука. — 2009. — С. 102.
- ↑ Стенограмма 1-го заседания Народного собрания Западной Белоруссии от 28-29 октября 1939 г. о рассмотрении вопросов о вхождении Западной Белоруссии в состав БССР, государственной власти, конфискации помещичьих земель, национализации банков и крупной промышленности Запдной Белорусии// Национальный архив Республики Беларусь. — Ф. 4п, оп. 1, д. 14562, 250л.
- ↑ Декларация Белорусского народного собрания по вопросу о вхождении Западной Белоруссии в состав Белорусской Советской Социалистической Республики. 29 октября 1939 г.// «Ты з Заходняй, я з Усходняй нашай Беларусі…». Верасень 1939 г. — 1956 г.: дакументы і матэрыялы. У 2 кн. Кн. 1. Верасень 1939 г. — 1941 г. — Мн.: Беларуская навука. — 2009. — С. 46-47.
- ↑ Декларация Белорусского народного собрания о государственной власти. 29 октября 1939 г.// «Ты з Заходняй, я з Усходняй нашай Беларусі…». Верасень 1939 г. — 1956 г.: дакументы і матэрыялы. У 2 кн. Кн. 1. Верасень 1939 г. — 1941 г. — Мн.: Беларуская навука. — 2009. — С. 47-49.
- ↑ Декларация Белорусского народного собрания о конфискации помещичьих земель. 29 октября 1939 г.// «Ты з Заходняй, я з Усходняй нашай Беларусі…». Верасень 1939 г. — 1956 г.: дакументы і матэрыялы. У 2 кн. Кн. 1. Верасень 1939 г. — 1941 г. — Мн.: Беларуская навука. — 2009. — С. 49-50.
- ↑ Декларация Белорусского народного собрания о национализации банков и крупной промышленности. 29 октября 1939 г.// «Ты з Заходняй, я з Усходняй нашай Беларусі…». Верасень 1939 г. — 1956 г.: дакументы і матэрыялы. У 2 кн. Кн. 1. Верасень 1939 г. — 1941 г. — Мн.: Беларуская навука. — 2009. — С. 50-51.
- ↑ Сводка Политического управления Белорусского особого военного округа № 346с от 5 апреля 1940 г. «О подготовке, проведении и итогах выборов в Верховные Советы СССР и БССР»// Национальный архив Республики Беларусь. — Ф.4п, оп. 1, д. 14345, л.191.
- ↑ Постановление ЦК КП(б) Белоруссии №Б-121/1 от 08.02.1940 г. «О кандидатах в депутаты Совета Союза и Совета Национальностей Верховного Совета СССР от Западных областей Белорусской ССР»// Национальный архив Республики Беларусь. — Ф. 4п, оп. 1, д. 14943, л. 1-5, 10-13.
- ↑ Национальный архив Республики Беларусь. — Ф. 4п, оп. 1, д. 14967, л. 2-3.
Літаратура
правіць- Дакументы
- Внеочередная пятая сессия Верховного Совета СССР. 31 октября — 2 ноября 1939 г. Стенографический отчет. Издание Верховного Совета СССР. — М, 1939. — С.102.
- Протокол № 7 решения Политбюро ЦК ВКП(б) за 4 сентября — 3 октября 1939 г. // Документы внешней политики. 1939 год. Т. 22, книга 2. — М.: Международные отношения, 1992. — С.19-22.
- Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР. 1938—1973 гг.. — Мн.: Беларусь, 1974. — Т. 1. — С. 26.
- Даследаванні
- Гарматный В. П. Народное Собрание Западной Беларуси (28-30 октября 1939 г.) и судьба Западной Беларуси // Западная Белоруссия и Западная Украина в 1939—1941 гг.: Люди, события, документы. — СПб.: Алетейя, 2011. — 424 с.
- Горбач А., Міхнюк У. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з БССР // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 6. Кн. 1. — Мінск. — 2001. — С. 571.
- Доўнар Т. І. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з Беларускай ССР // Юстыцыя Беларусі. — 2009. — № 4.
- Зенькович Н. Тайны ушедшего века. Границы, споры, обиды. -Олма-Пресс. — 2005. — 766с.
- Ладысеў У. Ф. Ваенна-палітычны фактар у вырашэнні праблемы адзінства беларускай нацыі ў пачатковы перыяд II сусветнай вайны (метадалагічны аспект) // Другая сусветная вайна: новыя аспекты даследаванняў. Матэрыялы міжнароднага навуковага семінара 1 верасня 2003 г. — Мінск. — 2004. — С. 11.
Спасылкі
правіць- На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх