Скорасць

вектарная фізічная велічыня

Ско́расць[5][6], або ху́ткасць — фізічная велічыня, якая паказвае, наколькі скора змяняецца палажэнне (радыус-вектар) матэрыяльнага пункта ў прасторы.

Скорасць
Выява
Першаадкрывальнік Pierre Varignon[d]
ISQ dimension
Формула, якая апісвае закон або тэарэму [1][2]
Пазначэнне ў формуле , і
Сімвал велічыні (LaTeX) [2], , , , і
Рэкамендаваная адзінка вымярэння метр у секунду[2][3] і кіламетр у гадзіну[4]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Скорасць
Размернасць LT−1
Адзінкі вымярэння
СІ м/с
СГС см/с

Сярэдняя і імгненная скорасць

правіць

Сярэдняя скорасць матэрыяльнага пункта на некаторым адрэзку часу Δt ёсць дзеллю перамяшчэння, зробленага ім за гэты час, на працягласць гэтага адрэзку:

 

Сярэдняя скорасць — гэта вектар, аднанапраўлены з вектарам перамяшчэння.

Імгне́нная ско́расць матэрыяльнага пункта ў некаторы момант часу — гэта ліміт яго сярэдняй скорасці пры  . Імгненную скорасць можна вызначыць як вытворную радыус-вектара па часе:

 

Вектар імгненнай скорасці матэрыяльнага пункта накіраваны ўздоўж прамой, датычнай да траекторыі яго руху.

Праекцыі скорасці ў дэкартавай сістэме каардынат

правіць

У прамавугольнай дэкартавай сістэме каардынат

 

У той жа час,  , таму

 

Такім чынам, каардынаты вектара скорасці — гэта скорасці змянення адпаведных каардынат матэрыяльнага пункта:

 

Радыяльная і трансверсійная скорасць

правіць

Калі запісаць радыус-вектар як  , то (у двухмернай сістэме каардынат):

 ,

дзе   — вугал між радыус-вектарам і оссю абсцыс;   — орт нармалі да радыус-вектара.

Такім чынам,

 ,

дзе   — радыяльная скорасць,   — трансверсійная скорасць.

Велічыня радыяльнай скорасці паказвае скорасць змянення велічыні радыус-вектара, а па кірунку радыяльная скорасць супадае з ім; у той жа час радыяльная скорасць з’яўляецца праекцыяй вектара скорасці на напрамак радыус-вектара.

Трансверсійная скорасць паказвае скорасць змянення напрамку радыус-вектара; па кірунку яна перпендыкулярная яму.

Лінейная і вуглавая скорасць

правіць

Пры вярчэнні цела разглядаецца вуглавая скорасць як вытворная па часе вугла яго павароту. У такім разе, каб пазбегнуць блытаніны, «звычайную» скорасць цела (кропкі) называюць лінейнай скорасцю. Лінейная скорасць матэрыяльнага пункта звязана з вуглавой наступным чынам:

 

Увогуле, тэрмінам «скорасць» можа называцца вытворная па часе ад той ці іншай велічыні.

Вымярэнне скорасці

правіць

Адзінкай вымярэння скорасці ў сістэме СІ ёсць метр за секунду (м/с). 1 м/с адпавядае скорасці, пры якой за 1 секунду цела пройдзе адлегласць 1 метр.

У штодзённым жыцці скорасць часцей вымяраюць у кіламетрах за гадзіну. У навігацыі традыцыйнай мерай скорасці з’яўляецца вузел (марская міля за гадзіну).

Скорасць можна вымяраць як простым, так і ўскосным шляхам. Просты спосаб: вымераць адлегласць, якую праходзіць цела, і адрэзак часу, за які гэтае перамяшчэнне зроблена, а потым знайсці іх дзель.

Ускосны шлях палягае ў вымярэнні велічынь, якія залежаць ад скорасці руху. Напрыклад, дзеянне прылад для вымярэння скорасці марскіх і паветраных суднаў засноўваецца на вымярэнні напору воднага (паветранага) патоку.

Некаторыя скорасці

правіць

Касмічныя скорасці

правіць

Скорасці распаўсюджання ўзбурэнняў

правіць

Кампаненты скорасці

правіць

Гл. таксама

правіць

Зноскі

правіць
  1. 3-8.1 // Quantities and units—Part 3: Space and time — 1 — ISO, 2006. — 19 p.
  2. а б в 3-10.1 // Quantities and units — Part 3: Space and time, Grandeurs et unités — Partie 3: Espace et temps — 2 — ISO, 2019. — 11 p.
  3. 3-8.a // Quantities and units—Part 3: Space and time — 1 — ISO, 2006. — 19 p.
  4. 3-8.b // Quantities and units—Part 3: Space and time — 1 — ISO, 2006. — 19 p.
  5. Вучэбныя праграмы: Фізіка VI—XI класы. Астраномія XI клас. — Мн.: Нацыянальны інстытут адукацыі, 2012.
  6. Скорасць // Беларуская энцыклапедыя т. 14, с. 467—468.

Літаратура

правіць