Соф’я Слуцкая

Соф'я Слуцкая (у шлюбе Радзівіл; 1 мая 1585 — 9(19) сакавіка 1612) — княгіня, праваслаўны дзеяч з роду Алелькавічаў.

Соф’я Слуцкая
Нараджэнне	1 (11) мая 1585 Слуцк, Слуцкае княства, Новагародскі павет, Новагародскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Смерць	19 (29) сакавіка 1612 (26 гадоў) Ігумен, Менскі павет, Менскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Месца пахавання	Слуцкі Троіцкі манастыр
Род	Алелькавічы і Радзівілы
Бацька	Юрый Юр’евіч Слуцкі
Маці	Барбара з Кішкаў[d]
Муж	Януш Радзівіл
Веравызнанне	праваслаўе
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паходжанне

Пачынальнікам роду лічыцца Аляксандр (Алелька), сын Уладзіміра кіеўскага, унук Альгерда — вялікага князя літоўскага. Алелькавічы таксама мелі дынастычныя сувязі з вялікімі князямі маскоўскімі, праз Настассю, дачку вял. кн. маскоўскай Соф'і Вітаўтаўны. Дзед Соф'і Слуцкай Юрый вызначаўся набожнасцю: уласнаручна перапісаў Евангелле для Слуцкага Траецкага манастыра, заснаваў багатую бібліятэку. З трох яго сыноў прыхільнасць праваслаўю захаваў толькі старэйшы — бацька Соф'і, князь Юрый IIІ Юр'евіч, які быў жанаты з Барбарай з роду Кішак. Ад гэтага нядоўгага шлюбу нарадзілася дачка Соф'я — апошняя прадстаўніца Алелькавічаў.

Біяграфія

Абраз з Мінскага кафедральнага сабора

У раннім узросце страціла маці, адразу за ёй пайшоў з жыцця і бацька. Апеку над сіратой, якая стала ўладальніцай вялікай латыфундыі, прынялі на сябе яе сваякі Хадкевічы: староста жамойцкі Юрый, пасля яго смерці — кашталян віленскі і староста берасцейскі Геранім. Пасля смерці дзядзькоў Аляксандра (1591) і Яна Сымона (1592) да Соф'і адышло ўсё Слуцкае княства з гарадамі Слуцк і Капыль.

Хадкевічы пазычылі ў князёў Радзівілам значныя грашовыя сумы і хацелі выкарыстаць сваю апеку, выплаціўшы даўгі пасагам малалетняй Соф'і, таму і сасваталі 11-гадовую дзяўчынку за нясвіжскага князя Януша Радзівіла, сына віленскага ваяводы Крыштафа. Перад вяселлем абвастрыліся фінансавыя спрэчкі двух кланаў, Хадкевічы скасавалі заручыны сваёй выхаванкі. Аднак Радзівілы рашуча заявілі, што не жадаюць адмаўляцца ад нявесты. Спрэчкі ледзь не выліліся ў баявыя дзеянні. Пры пасярэдніцтве караля Жыгімонта ІІІ Вазы бакі паразумеліся. Хадкевічы адмовіліся ад апекі, атрымалі 360000 злотых і 500 валок зямлі, іх доўг быў скасаваны. Новы дзень вяселля прызначылі на 1 кастрычніка 1600 г., на свята Пакрова Багародзіцы. Соф’я Слуцкая і Януш Радзівіл павянчаліся па праваслаўнаму абраду ў адным з сабораў Брэста.

Адразу пасля вяселля княгіні даводзілася падоўгу заставацца адной. Януш Радзівіл удзельнічаў спачатку ў шведскай, а пазней — у маскоўскіх войнах. За дванаццаць год, што Соф'я была ў шлюбе, яна шмат апекавала праваслаўю ў ВКЛ, асабліва ў Слуцку, дзе апроч Слуцкага Траецкага манастыра дзейнічала 15 праваслаўных цэркваў. Княгіня не толькі аказвала матэрыяльную і маральную падтрымку духавенству і слуцкім вернікам, якія аб'ядналіся ў Праабражэнскае брацтва, каб процістаяць Берасцейскай уніі, але і сама ўдзельнічала ў яго дзейнасці. Соф'я выдзяляла сродкі для пабудовы храмаў і шпіталёў для бедных, рабіла паломніцтвы ў святыя мясціны. Соф'і ўдалося пры дапамозе мужа атрымаць каралеўскую грамату, якая забараняла далучэнне праваслаўных вернікаў да Уніі ў яе ўладаннях.

Соф'я, апошняя прадстаўніца Алелькавічаў, 19 сакавіка 1612 г. памерла ў час родаў, пахаваная ў Слуцкім Траецкім манастыры. Хутка сярод гараджан пайшлі чуткі пра цуды, якія адбываліся каля яе труны. Менавіта тады Соф’ю пачалі ўшаноўваць як святую, але кананізавалі толькі ў 1984 г. Цяпер мошчы Соф'і Слуцкай захоўваюцца ў Свята-Духавым кафедральным саборы ў Мінску. Дзень яе памяці адзначаецца 1 красавіка.

У культуры

Персанаж рамана Юзафа Крашэўскага «Апошняя са слуцкіх князёў» (1841) і гістарычнай драмы Уладзіслава Сыракомлі «Магнаты і сірата»(1859).

Радавод

Уладзімір

Алелька ?—1454

Іван

Андрэй

Сямён

Міхаіл

Еўдакія

Феадосія

БЕЛЬСКІЯ

Глеб

Еўдакія

Васіль

Соф’я

Аляксандра

Сямён

Юрый I

Юрый II

Сямён

Юрый III 1559—1586

Сямён-Ян ?—1592

Аляксандр ?—1591

Соф’я 1585—1617

Літаратура

• Минчук, А. Праведная София, княгиня Слуцкая / Минчук Алла // Минские епархиальные ведомости. 1997. № 2. С. 56-60.
• Праведная София, княгиня Слуцкая (1612) // Собор белорусских святых. Мн., 1997. С. 38-43.
• Масляніцына, І. Соф'я Алелькавіч (Слуцкая) / Ірына Масляніцына // На рубеже столетий. 1998. № 3. C. 18-19.
• Праведная Сафія, княгіня Слуцкая // Начаткі праваслаўя. Мн., 1998. С. 109.
• Рублеўская, Л. Апошняя з Алелькавічаў : драм. паэма : у 3 дз. / Людміла Рублеўская // Праваслаўе. 1998. № 7. С. 106—125.
• Вайтовіч, А. Праведная Сафія, княгіня Слуцкая / Аляксей Вайтовіч // Алеся. 1999. № 11. С. 19.
• Кенька, М. І стала ў Слуцку Сафія / Міхась Кенька // Бібліятэка прапануе. 2001. № 1. С. 4-6.
• Радзівіл Соф'я, Соф'я Слуцкая // Рэлігія і царква на Беларусі : энцыкл. давед. Мн., 2001. С. 275.
• Радзівіл Соф'я// Энцыкл. гісторыі Беларусі : у 6 т. Мн., 2001. Т. 6, кн. 1. С. 61.
• Радзівіл (Алелька-Радзівіл) Соф'я // Асветнікі зямлі Беларускай, Х — пач. ХХ ст. : энцыкл. давед. Мн., 2001. С. 344—345.
• Яскевіч, А. Падзвіжнікі і іх святыні : духоўная культура старажыт. Беларусі / Алена Яскевіч; навук. рэд. У. П. Вялічка, М. П. Касцюк; маст. афарм. В. П. Масцераў. — Мн. : Полымя, 2001. — 368 с. : іл. С. 96-97.
• Праведная София, княгиня Слуцкая / подгот. протоиерей Георгий Дзичковский // Гаспадыня. 2003. № 4. С. 30-31.
• Бабкова, В. Тры дакументы пра Зафею Слуцкую // Архіварыус. Зборнік навуковых паведамленняў і артыкулаў. — Мн.: БелНДІДАС, 2004. Вып. 2.
• Скеп'ян, Н. Князі Слуцкія. — Мн., 2013.

Спасылкі

• Соф'я Слуцкая
• Мікулевіч С. Праваслаўная святая Соф'я Слуцкая аказалася… каталічкай
• Эскіз касцюма Соф'і Алелькавіч(недаступная спасылка) аўтарства Мсціслава Дабужынскага да спектакля «Радзівіл Пярун» для Дзяржаўнага тэатра Літвы, 1937