Храналогія Другой сусветнай вайны

Асноўны артыкул: Другая сусветная вайна

Ход Другой сусветнай вайны ў Еўропе ў выглядзе анімацыі.

Падзеі, якія папярэднічалі Другой сусветнай вайне

1918

• 29 кастрычніка: Пачатак Лістападаўскай рэвалюцыі ў Германіі.
• 11 лістапада: Камп’енскае перамір’е з Германіяй — канец Першай сусветнай вайны. Нямецкія войскі эвакуююцца з акупаваных тэрыторый; Саюзныя войскі займаюць Рэйнскую вобласць.
• 27 снежня: Пачатак Велікапольскага паўстання супраць нямецкага кіравання.

1919

• 4-15 студзеня: Паўстанне спартакістаў душыцца ўрадам Германіі, адзначаючы канец Лістападаўскай рэвалюцыі.
• 18 студзеня: Адкрыццё Парыжскай мірнай канферэнцыі для перамоваў паміж ваюючымі бакамі Першай сусветнай вайны.
• люты: Польска-савецкая вайна пачынаецца з памежных сутыкненняў паміж дзвюма дзяржавамі.
• 2 сакавіка: Заснаванне Трэцяга інтэрнацыяналу (Камінтэрну) ў Маскве. Заяўленай мэтай Камінтэрну з’яўляецца стварэнне глабальнай Савецкай рэспублікі.
• 12 сакавіка: Аўстрыйскі Устаноўчы Нацыянальны Сход патрабуе інтэграцыі Аўстрыі ў Германію.
• 15 мая: Вайна за незалежнасць Турцыі пачынаецца з заняцця грэчаскімі войскамі горада Ізмір (Смірна).
• 28 чэрвеня: Германія і Саюзныя дзяржавы падпісваюць Версальскі дагавор пасля шасці месяцаў перамоваў. Узброеныя сілы Германіі абмяжоўваецца 100000-ай сухапутнай арміяй; Германія абавязваецца кампенсаваць у форме рэпарацый страты, панесеныя ўрадамі і асобнымі грамадзянамі Саюзных дзяржаваў у выніку ваенных дзеянняў. Злучаныя Штаты Амерыкі падпісалі дагавор, але не ратыфікавалі яго, склаўшы пазней асобны мірны дагавор з Германіяй.
• 10 верасня: Нямецкая Аўстрыя падпісвае Сен-Жэрменскі дагавор. Мірны дагавор з Саюзнікамі рэгулюе межы Аўстрыі, забараняе саюз з Германіяй і абавязвае Нямецкую Аўстрыю змяніць сваю назву на Аўстрыю. ЗША не ратыфікавалі дагавор і пазней склалі асобны мірны дагавор з Аўстрыяй (англ.: U.S.–Austrian Peace Treaty (1921)).
• 27 лістапада: Балгарыя падпісвае Нёіскі дагавор. Мірны дагавор з саюзнікамі рэгулюе межы Балгарыі; узброеныя сілы Балгарыі абмяжоўваюцца 20000-ай сухапутнай арміяй; Балгарыя абавязваецца кампенсаваць у форме рэпарацый страты, панесеныя ўрадамі і асобнымі грамадзянамі Саюзных дзяржаваў у выніку ваенных дзеянняў.

1920

• 10 студзеня: Стварэнне Вольнага горада Данцыг, які не належаў ні Польшчы, ні Германіі.
• 21 студзеня: Завяршэнне Парыжскай мірнай канферэнцыі першай Генеральнай Асамблеяй Лігі Нацый. Нягледзячы на тое, што ЗША былі адной з краін-пераможцаў Першай сусветнай вайны, дзяржава ніколі не далучалася да Лігі Нацый.
• 10-17 сакавіка: Няўдалы путч Капа супраць нямецкага ўрада. Нямецкія ваенныя адмовіліся задушыць путч, аднак ён выклікаў усеагульную забастоўку, а пазней Рурскае паўстанне.
• 8 красавіка: Рурскае паўстанне канчаткова задушана нямецкімі ваеннымі.
• 4 чэрвеня: Венгрыя падпісвае Трыянонскі дагавор. Мірны дагавор з Саюзнікамі рэгулюе статус незалежнай венгерскай дзяржавы і яе межы. ЗША не ратыфікавалі дагавор і пазней склалі асобны мірны дагавор з Венгрыяй (англ.: U.S.–Hungarian Peace Treaty (1921)).
• 10 жніўня: Асманская імперыя падпісвае Сеўрскі дагавор з Саюзнікамі (апроч ЗША, якія ніколі не абвяшчалі вайну Асманскай імперыі). Мірны дагавор здзяйсняе раздзел Асманскай імперыі і абмяжоўвае колькасць турэцкіх узброеных сілаў. Грэцыя не пагаджаецца з межамі, якія вызначае дагавор, і не падпісвае яго. Сеўрскі дагавор быў ануляваны ў ходзе вайны за незалежнасць Турцыі, а ў 1923 годзе бакі падпісалі і ратыфікавалі Лазанскі дагавор.
• кастрычнік: Бунт Жалігоўскага: Польскія войскі на чале з генералам Люцыянам Жалігоўскім займаюць Вільню без афіцыйнай падтрымкі польскай дзяржавы.

1921

• 18 сакавіка: Польска-савецкая вайна заканчваецца Рыжскім мірным дагаворам.
• 25 жніўня: Падпісаны Амерыкана-германскі дагавор і Амерыкана-аўстрыйскі дагавор, адзначыўшы фармальнае прыпыненне ваеннага стану паміж дзвюма дзяржавамі і ЗША, замест Версальскага дагавора і Сен-Жэрменскага дагавора, якія не былі ратыфікаваныя ў ЗША.
• 29 жніўня: Падпісаны Амерыкана-венгерскі дагавор, адзначыўшы фармальнае прыпыненне ваеннага стану паміж дзвюма дзяржавамі, замест Трыянонскага дагавора, які не быў ратыфікаваны ў ЗША.

1922

• 6 лютага: Вашынгтонская марская канферэнцыя заканчваецца падпісаннем Вашынгтонскага ваенна-марскога дагавора Вялікабрытаніяй, Злучанымі Штатамі, Японіяй, Францыяй і Італіяй. Бакі згаджаюцца на абмежаванне ваенна-марскіх сілаў.
• 16 красавіка: Германія і СССР падпісваюць Рапальскі дагавор пра аднаўленне дыпламатычных адносінаў, адмову ад фінансавых прэтэнзій і заклад будучага супрацоўніцтва.
• 25 кастрычніка: Грамадзянская вайна ў Расіі, якая пачалася 7 лістапада 1917 года, заканчваецца перамогай Бальшавікоў і паразай апошніх Белых сілаў у Сібіры.
• 29 кастрычніка: Кароль Італіі Віктар Эмануіл III прызначае фашысцкага лідара Беніту Мусаліні прэм’ер-міністрам пасля Маршу на Рым.
• 1 лістапада: Вялікі Нацыянальны Сход Турцыі скасоўвае Асманскі Султанат.

1939

Верасень

• 1 — Напад Германіі на Польшчу. Італія абвяшчае сябе ў стане «не вядзення вайны». Вялікабрытанія і Францыя патрабуюць спынення ваенных дзеянняў і адводу нямецкіх войскаў з Польшчы.
• 1 — На пазачарговай Чацвёртай сесіі Вярхоўнага Савета СССР прыняты Закон аб усеагульным воінскім абавязку.
• 3 — Вялікабрытанія аб’яўляе вайну Германіі.
• 3 — Францыя далучаецца да Вялікабрытаніі. Аб’ява Аўстраліяй, Новай Зеландыяй і Індыяй вайны Германіі. З гэтага часу да 10 мая 1940 адбываецца так званая «Дзіўная вайна».
• 4 — Пастанова СНК СССР «Аб развіцці танкабудаўнічай прамысловасці СССР».
• 4 — Заява японскага ўрада аб неўмяшанні Японіі ў еўрапейскую вайну.
• 5 — ЗША абвяшчаюць аб сваім нейтралітэце.
• 6 — Аб’ява Паўднёва-Афрыканскім Саюзам вайны Германіі.
• 8 — Пачалася абарона Варшавы (8-28 верасня)
• 10 — Канада аб’яўляе Германіі вайну.
• 12 — Першае пасяджэнне вярхоўнага савета саюзнікаў у Абевіле.
• 13 — Пачаўся наступ японскіх войскаў у Кітаі (13 верасня — 15 кастрычніка).
• 15 — Варшава адхіляе нямецкі ўльтыматум аб капітуляцыі.
• 15 — Падпісанне пагаднення паміж СССР, МНР і Японіяй аб спыненні ваенных дзеянняў у раёне ракі Халхін-Гол.
• 17 — Пачатак уварвання СССР у Польшчу.
• 19 — Заканчэнне аперацый нямецкіх войскаў у Польшчы.
• 22 — Агульны парад Вермахта і Чырвонай арміі ў Брэст-Літоўску
• 25 — Пачаўся візіт міністра замежных спраў Турцыі Шукру Сараджоглу ў СССР (25 верасня — 18 кастрычніка).
• 26 — Забарона французскім урадам Французскай камуністычнай партыі.
• 28 — Падзенне Варшавы. Нямецка-савецкае пагадненне ў Маскве аб падзеле Польшчы. Заключэнне нямецка-савецкага эканамічнага пагаднення. Заключэнне савецка-эстонскага пакта аб узаемнай дапамозе. Савецкі Саюз атрымлівае апорныя пункты ў Эстоніі.

Кастрычнік

• 3 — Адвядзенне французскіх войскаў на лінію Мажыно.
• 3 — Рашэнне Панамерыканскай канферэнцыі аб усталяванні 300-мільнай марской зоны бяспекі ўздоўж узбярэжжа Амерыканскага кантынента на поўдзень ад Канады (Панамская дэкларацыя).
• 5 — Савецка-латвійскі пакт аб узаемнай дапамозе з прадастаўленнем ваенных баз Савецкаму Саюзу. СССР прапануе Фінляндыі пачаць перамовы.
• 6 — Прамова Гітлера ў Рэйхстагу з прапановай міру заходнім дзяржавам.
• 9 — Прынятая Дырэктыва № 6 нямецкага вярхоўнага галоўнакамандавання аб падрыхтоўцы нападу на Францыю.
• 10 — Савецка-літоўскі пакт аб узаемнай дапамозе з прадастаўленнем ваенных баз Савецкаму Саюзу.
• 12 — Прапанова Савецкага ўрада Фінляндыі заключыць дагавор аб узаемнай дапамозе.
• 14 — Затапленне англійскага лінкора «Роял Оўк» паблізу Скапа-Флоў нямецкай падводнай лодкай.
• 16 — Заснаванне Прэзідыумам Вярхоўнага Савета СССР медалі «Залатая Зорка» — адзнакі Героя Савецкага Саюза.
• 19 — Падпісанне ў Анкары англа-франка-турэцкага дагавора аб узаемнай дапамозе.
• 19 — Дырэктыва нямецкага галоўнага камандавання сухапутных войскаў па стратэгічнаму засяроджванню і разгортванню сіл для правядзення аперацыі на Захадзе (аперацыя «Гельбах»).
• 28 — Антыфашысцкія дэманстрацыі ў Празе, Брно, Астраве, Кладне і іншых гарадах Чэхаславакіі ў гонар 21-й гадавіны Чэхаславацкай рэспублікі.

Лістапад

• 1—2 — Пятая сесія Вярхоўнага Савета СССР. Прыняцце Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі ў склад Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік і ўз’яднанне іх з Украінскай і Беларускай ССР.
• 3 — ЗША адмяняюць забарону на вываз зброі.
• 4 — Прыняцце кангрэсам ЗША папраўкі ў закон аб нейтралітэце, што дапускала продаж краінам, якія ваявалі, зброі і ваенных матэрыялаў.
• 7 — Пасрэдніцкія мірныя прапановы бельгійскага караля і нідэрландскай каралевы ў Германіі, Францыі і Вялікабрытаніі.
• 11 — Візіт у Лондан прэм’ер-міністраў дамініёнаў Вялікабрытаніі для каардынацыі ваенных намаганняў імперыі.
• 13 — Спыненне савецка-фінскіх перамоваў.
• 20 — Дырэктыва Палітычнага ўпраўлення Чырвонай Арміі аб выхаваўчай рабоце на палітычных занятках з чырвонаармейцамі і малодшымі камандзірамі ў 1939/40 навучальным годзе.
• 26 — Савецкі Саюз абвінавачвае Фінляндыю ў парушэнні мяжы.
• 29 — Савецкі Саюз разрывае дыпламатычныя адносіны з Фінляндыяй.
• 30 — Фінскі прэзідэнт абвяшчае стан вайны з СССР. Пачынаецца савецка-фінская вайна (30 лістапада 1939 — 12 сакавіка 1940)

Снежань

• 2 — Абвяшчэнне ўрадам ЗША «маральнага эмбарга» на гандаль з СССР.
• 13 — Марскі бой ў заліве Ла-Плата ў паўднёвай частцы Атлантычнага акіяна паміж «Графам Шпее» і трыма англійскімі крэйсерамі.
• 14 — Ліга Нацый аб’яўляе СССР агрэсарам і прымае рашэнне аб яго выключэнні.
• 18 — Затапленне карабля «Граф Шпее» у вусце ракі Ла-Плата.

1940

Люты

• 16 — Англійскія ваенныя караблі захопліваюць каля нарвежскага ўзбярэжжа нямецкае судна «Альтмарк».

Сакавік

• 12 — Заключэнне міру паміж Фінляндыяй і СССР.
• 21 — Адстаўка французскага ўрада Даладзье. Рэйна стаў прэм’ер-міністрам.

Красавік

• 8 — Вялікабрытанія мінае нарвежскія тэрытарыяльныя вады.
• 9 — Нямецкія войскі займаюць Данію і высаджваюцца ў Нарвегіі.
• 13 — Войскі заходніх дзяржаў высаджваюцца ў Андальснесе.
• 14 — Войскі заходніх дзяржаў высаджваюцца ў Намсусе.

Май

• 2 — Войскі заходніх дзяржаў сканчаюць эвакуацыю Намсуса і Андальснеса.
• 10 — Пачатак Заходняй кампаніі.
• 13 — Прарыў немцаў на рацэ Маас паміж Намурам і Седанам.
• 14 — Капітуляцыя нідэрландскай арміі.
• 17 — Пераўтварэнне французскага ўрада. Пэтэн становіцца намеснікам старшыні Савета Міністраў.
• 20 — Вейган прымае камандаванне французскімі ўзброенымі сіламі.
• 24 — Заходнія дзяржавы вырашаюць спыніць баявыя дзеянні ў раёне Нарвіка.
• 27 — Капітуляцыя бельгійскай арміі. Пачатак эвакуацыі англійскіх войскаў з Дзюнкерка.

Чэрвень

• 4 — Заканчэнне эвакуацыі англійскіх войскаў з Дзюнкерка.
• 5 — Пачатак бітвы за Францыю.
• 8 — Заканчэнне эвакуацыі Нарвіка заходнімі дзяржавамі. Нарвегія спыняе барацьбу.
• 9 — Прарыў нямецкай групы армій «А» на рацэ Эна.
• 10 — Італія аб’яўляе вайну Францыі і Вялікабрытаніі.
• 14 — Заняцце Парыжа нямецкімі войскамі.
• 15 — Прарыў лініі Мажыно.
• 16 — Адстаўка ўрада Рэйны. Пэтэн становіцца старшынёй Савета міністраў. Часткі Чырвонай Арміі ўступаюць у Літву, Эстонію і Латвію.
• 17 — Просьба французскага ўрада аб перамір’і.
• 18 — Гітлер і Мусаліні сустракаюцца ў Брэнэры.
• 21/22 — Перамовы аб перамір’і ў Камп’ене.
• 23/24 — Перамовы аб перамір’і ў Рыме.
• 25 — Пачатак перамір’я ў Францыі.
• 26 — Савецкі Саюз ультыматыўна патрабуе перадачы Румыніяй Бесарабіі і Паўночнай Букавіны.
• 28 — Часткі Чырвонай Арміі ўступаюць у Бесарабію і Паўночную Букавіну.