Энталома выемчатапласціністая
Энталома выемчатапласціністая (Entoloma sinuatum) — атрутны від грыбоў роду энталомавых.
| Энталома выемчатапласціністая | |||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||||||
| Сінонімы | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Назвы правіць
- Agaricus sinuatus Bull. ex Pers., 1801 basionym
- Agaricus lividus Bull., 1788
- Entoloma eulividum (Bull.) Noordel., 1985
- Rhodophyllus sinuatus (Bull. ex Pers.) Quél., 1888
Часам выкарыстоўваецца ў якасці сіноніма бінамен «Entoloma lividum», што з’яўляецца памылкай (гл. раздзел Таксаномія).
Біялагічны тып у біномене паходзіць ад лац.: sinuatum (звілісты, хвалісты), што адсылае да формы шапкі грыба, у той час як родавая назва паходзіць ад грэч. ἐντός/entós (унутраны) і грэч. λῶμα/lóma (край), што звязана з падвернутым краем шапкі.
Апісанне правіць
Самы буйны прадстаўнік роду энталом.
Шапка грыба 5—17 (да 25) см дыяметрам. Шапка ў маладых грыбоў — ад бруднавата-белай да шэра-вохранай, у сталасці — шэра-бурая, папялістая, гладкая, у цэнтры бывае дробнаскладкавая, у сырое надвор’е трохі клейкая, пры падсыханні — бліскучая. У маладых грыбоў шапка паўшарападобная ці конусна-званочкавая з падвернутым краем, доўга захоўвае гэтую форму, пазней бывае плоска-выпуклай ці распрасцёртай з апушчаным роўным ці хвалістым краем і шырокім прытупленым пагоркам у сярэдзіне, часта ў спелых экзэмпляраў — упадзістай, няправільна-акруглай формы.
Мякаць белая, тоўстая, шчыльная. Пры надломе не змяняе колер. Смак апісваецца як незразумелы ці непрыемны; пах мучністы, альбо прагорклы.
Пласцінкі 8—15 мм шырынёй, шырокія, рэдкія, слаба прырослыя зубцом ці выемкавыя, слабасерпавідныя; спачатку бруднавата-жоўтыя, пазней жаўтавата-ружовыя, ружовыя ці чырванаватыя, з больш цёмными краямі.
Ножка 4—15 см вышынёй і 1—3,5 см таўшчынёй, цэнтральная, звычайна выгнутая ля асновы, цыліндрычная, бывае сціснутая, часта патоўшчаная ў аснове, шчыльная, але знізу зноў згортваецца; у маладых грыбоў суцэльная, у спеласці з губчатым напаўненнем. Верхняя частка ножкі белая, шаўкавістая, пазней вохрана-жаўтаватая ці шэраватая, пры націсканні — бледна-бураватая; наверсе мучністая, унізе голая.
Споравы парашок ружовы. Споры 8—11 х 7—9,5 мкм, шасцівугольныя, ізадыяметрычныя (акруглыя) ці трохі выцягнутыя, гладкія, ружавата-жоўтыя, з 1—2 кроплямі масла. Базідыя з 4 базідыаспорами. Цісцыды адсутнічаюць. Верхавіна шапкі — іксакуціс, які складаецца з вузкіх, цыліндрычных гіф 2-5 мкм таўшчынёй. Пігмент вельмі светлы, унутраклетачны[2][1].
Форма, пазбаўленая жоўтай афарбоўкі гіменафора, рэдка, але сустрачаецца ў Аўстрыі, Францыі і Нідэрландах[3].
Распаўсюджанне правіць
Энталома атрутная — дастаткова рэдкі грыб. Расце на глебе з канца мая да пачатку кастрычніка ў светлых лісцевых і мяшаных лясах (асабліва ў дубровах) і парках, утвараючы мікарызу з дубам, букам, грабам, радзей — з бярозай ці вярбой. Аддае перавагу цяжкім глебам, гліністым ці глебам з вялікім зместам вапны. Сустракаецца па аднаму грыбу ці малымі групамі.
Цеплалюбівы від. Сустракаецца ў Беларусі, у Паўночнай Амерыцы (да Арызоны на поўдзень), у Адыямане (Турцыя), у Іране, у Юньнані (КНР), ва Украіне, на поўдні еўрапейскай часткі Расіі, на Паўночным Каўказе і на поўдні Сібіры (Расія), у Аўстрыі, Францыі, Нідэрландах і інш.
Падобныя віды правіць
Энталома выемчатапласціністая небяспечная для неспрактыкаваных грыбнікоў сваім падабенствам да шэрагу ядомых відаў.
- Падвішань (Clitopilus prunulus Scop. ex Fr. P. Kumm. 1871), у асноўным адрозніваецца сыходнымі да ножкі пласцінкамі, аднак афарбоўка практычна такая ж, як і ў энталомы выемчатапласціністай.
- Ядомы Entoloma clypeatum (L.) P. Kumm. 1871), адрозніваецца ад энталомы атрутнай пераважна гіграфаннай шапкай і месцам росту — ён сустракаецца ў садах і на лугах, а не ў лісцевых лясах.
- Calocybe gambosa (Fr.) Donk 1962, мае вузкія, частыя пласцінкі гіменафора, белаватай ці светла-вохранай афарбоўкі.
- Clitocybe nebularis (Batsch) P.Kumm. 1857, адрозніваецца вузкімі, частымі пласцінкамі белаватага ці крэмавага колеру, слабасыходзячымі па ножцы і яскрава аддзеленымі ад шапкі. Мае таксама своеасаблівы кветкавы ці гніласны пах.
- Tricholoma columbetta (Fr.) P. Kumm. 1871, мае шаўкавіста-белую, з каляровымі плямамі, шапку і мякаць, якая ружавее на зрэзе.
- Шампіньён звычайны (Agaricus campestris L. 1753), моцна адрозніваецца ад энталомы выемчатапласціністай, дзякуючы кольцам на ножцы і больш цёмным пласцінкам.
З атрутных грыбоў моцна падобная да энталомы выемчатапласціністай роднасная Entoloma rhodopolium (Fr.) P. Kumm. 1871), якая таксама атрутная.
Ядавітаць правіць
Гастра-энтэратропны ядавіты грыб. Пры ўжыванні раздражняе слізістую абалонку страўнікава-кішачнага тракту, выклікаючы т. зв. «рэзіноідны сіндром» (болі ў жываце, рвота, вадкі стул). Сімптомы атручэння праяўляюцца прыкладна праз 0,5—2 гадзіны пасля траплення таксінаў у арганізм і адчуваюцца ў выглядзе галаўной болі і галавакружэння, а пазней дадаецца моцная ірвота і панос. Папраўка звычайна адбываецца праз 48—72 гадзіны[4]. Пры ўжыванні значнай колькасці грыбоў магчымы смяротны зыход.
Лячэнне атручэння неспецыфічнае і заключаецца ў прамыванні страўніка і назначэнні солевых слабіцельных (да развіцця ірвоты і паносу), назначэнні энтэрасарбентаў; пры развіцці выражанага гастраэнтэрыту — у карэкцыі водна-электралітных расстройстваў шляхам увядзення кровазамяшчаючых вадкасцей і ў прафілактыцы другаснай інфекцыі СКТ. Прамыванне страўніка, слабіцельныя і энтэрасарбенты прызначаюцца ўсім членам сям’і, якія ўжывалі грыбы, нават калі сімптомаў няма[5].
Таксаномія правіць
Від упершыню згадваецца ў 1788 годзе ў працы французскага натураліста П’ера Бюяра як «Agaricus lividus». Пазней, у 1801 годзе Хрысціян Персан упершыню апісвае яго як «Agaricus sinuatus». Сучасную назву «Entoloma sinuatum» грыб атрымаў у працы нямецкага міколага Паўля Кумера у 1871 годзе. Тым не менш, у літаратуры працягвала сустракацца назва, дадзеная П’ерам Бюярам, пакуль не стала зразумела, што на ілюстрацыі Бюяра не энталома выемчатапласціністая, а аленевы грыб. З 1955 года «Entoloma sinuatum» становіцца агульнапрынятым навуковым найменнем грыба; назва «Entoloma lividum» з 2001 года лічыцца неваліднай і не выкарыстоўваецца ў якасці сіноніма.
Яшчэ адзін сінонім, «Rhodophyllus sinuatus», быў уведзены французскім міколагам Люсьенам Келе, які ў 1886 годзе аб’яднаў грыбы з ружовымі прыросшымі ці выемчатымі пласцінкамі гіменафора і вуглаватымі спорамі ў альтэрнатыўны род «Rhodophyllus».
Біномен Entoloma eulividum (Bull.) Noordel., 1985, адносіцца да звычайнай формы (падвіду) «Entoloma sinuatum» — з пласцінкамі жаўтаватай афарбоўкі. Раней гэтая форма вылучалася ў асобны від, адрозны ад «Entoloma sinuatum» (з пласцінкамі без жаўтаватай афарбоўкі).
Зноскі
- ↑ а б Entoloma sinuatum // MycoBank database.
- ↑ Noordeloos, M.E. Entoloma s.l. — Biella Giovanna, 1992. — 760 p.
- ↑ Noordeloos, M.E. Fungi Europaei, Volume 5a: Entoloma (Supplement). — Edizioni Candusso, 1992. — 920 p. — P. 111—113.
- ↑ David G. Spoerke, Barry H. Rumack. Handbook of mushroom poisoning: diagnosis and treatment. — CRC, 1994 — 464 p. — P. 354.
- ↑ Заболотских Т. В., Григоренко Г. В., Климова Н. В., Поддубная С. М. Отравления в детском возрасте: Методическое пособие для врачей-педиатров. — Благовещенск: Амурская государственная медицинская академия, 2003. — 21 с. — С. 12-14.
Літаратура правіць
- Noordeloos, M.E. Entoloma s.l. — Biella Giovanna, 1992. — 760 p.
- Entoloma sinuatum // MycoBank database.