Рыта
Рыта, Вялікая Рыта, Велікарыта, Млынец — рака ў Маларыцкім і Брэсцкім раёнах Беларусі, левы прыток ракі Мухавец (басейн Віслы). Даўжыня 62 км. Плошча вадазбору 1730 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 5,9 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,6 ‰.
| Рыта | |
|---|---|
 | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 62 км |
| Басейн | 1 730 км² |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Месцазнаходжанне | Маларыцкі раён |
| • Каардынаты | 51°43′18″ пн. ш. 24°08′51″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Мухавец |
| • Каардынаты | 52°05′28″ пн. ш. 23°54′39″ у. д.HGЯO |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Мухавец → Заходні Буг → Нараў → Вісла → Балтыйскае мора |
| Краіна | |
| Рэгіён | Брэсцкая вобласць |
| Раёны | Маларыцкі раён, Брэсцкі раён |
   |
|
 выток вусце |
|
|
— выток, — вусце |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Назва правіць
Рачная назва Велікая Рыта адбілася ў назве вёскі Велікарыта, што знаходзіцца на левым беразе ракі. У Вялікую Рыту ўцякае рака Малая Рыта (Маларыта), ад якой назва горада Маларыта.
Назва Рыта старабалцкага паходжання.
Узыходзіць да індаеўрапейскага *rī-ti «цячы», якое ад гнязда *rei- / *rī- / *roi- «цячы», адкуль, напрыклад, лацінскае *rei-ṷo-s «ручай» (> rīvum) або кельцкае *rei-no-s «плынь» (> рака Рэйн)[1][2].
У балцкіх мовах гэтага паходжання корань *rei-t-, ад якога латышскае riest, rietēt «цячы, каціцца, плысці», літоўскае rytas «раніца» (як узыход-выцяканне сонца)[3].
Гідранімічныя аналагі — назвы літоўскай ракі Ryt-upis «Цякучая (або Ранішняя) рака» (каля Марыямпале), латышскай Rīta-strauts «Цякучая (або Ранішняя) плынь»[4].
Назва Рыта значыць «Плыткая (рака)».
Гідраграфія правіць
Пачынаецца ад трубы-рэгулятара каля вёскі Сушытніца Маларыцкага раёна. Раней пачыналася з возера Крымна (Украіна), пасля меліярацыйнай рэканструкцыі верхняе цячэнне пераведзенае ў рэчку Маларыта (пры неабходнасці частка сцёку можа накіроўвацца ў Рыту).
Цячэ па Брэсцкім Палессі. Вусце каля ўсходняй ускраіны вёскі Літвіны Брэсцкага раёна. За 2 км вышэй аўтадарогі Ляхаўцы — Макраны частка сцёку Рыты накіроўваецца ў Лукаўскае вадасховішча, ніжэй вусця Маларыты рэчышча прымае прыродныя параметры.
Абалона двухбаковая, нізкая, забалочаная (шырыня 0,3—0,5 км), перасечаная меліярацыйнымі каналамі, у верхнім і сярэднім цячэнні меліяраваная. Рэчышча каналізаванае амаль на ўсім працягу за выключэннем 3,5 км вышэй вусця. Берагі стромкія, месцамі абрывістыя.
Замярзае ў 3-й дэкадзе снежня, лёд трымаецца да сярэдзіны сакавіка. Веснавы ледаход 7 дзён. Найвышэйшы ўзровень разводдзя ў пачатку 3-й дэкады сакавіка. Асноўныя прытокі — Маларыта, Замшанка і Пажэжынка (злева). Рака прымае сцёк з меліярацыйных каналаў.
Заўвагі правіць
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 330—331.
- ↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 96.
- ↑ K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 1992, 2001. С. 754—755.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 279.
Літаратура правіць
- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.