Аляксандр Васільевіч Топчыеў

Аляксандр Васільевіч То́пчыеў (руск.: Александр Васильевич Топчиев; 9 жніўня 1907 — 27 снежня 1962) — вучоны ў галіне арганічнай хіміі, доктар хімічных навук (1944), прафесар (1944), акадэмік Акадэміі навук СССР (1949), правадзейны член Балгарскай і Чэхаславацкай Акадэмій навук, член-карэспандэнт Акадэміі навук Румыніі і Германскай акадэміі навук, ганаровы член Венгерскай акадэміі навук.

Аляксандр Васільевіч Топчыеў
Дата нараджэння	27 ліпеня (9 жніўня) 1907
Месца нараджэння	Міхайлаўка, Усць-Мядзведзіцкая акруга[d], Вобласць Войска Данскога, Расійская імперыя
Дата смерці	27 снежня 1962(1962-12-27) (55 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР  СССР
Род дзейнасці	навуковец, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	хімія і нафтахімія
Месца працы	Расійскі хіміка-тэхналагічны ўніверсітэт Д. І. Мендзялеева[d] Маскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт харчовых вытворчасцей[d] Расійскі дзяржаўны ўніверсітэт нафты і газу Інстытут нафтахімічнага сінтэзу імя А. В. Топчыева РАН[d]
Навуковая ступень	доктар хімічных навук
Навуковае званне	акадэмік АН СССР[d]
Альма-матар	Расійскі хіміка-тэхналагічны ўніверсітэт Д. І. Мендзялеева[d]
Навуковы кіраўнік	Пётр Паўлавіч Шарыгін[d]
Партыя	КПСС
Член у	Расійская акадэмія навук Акадэмія навук СССР Венгерская акадэмія навук Балгарская акадэмія навук
Прэміі
Узнагароды
Сайт	gubkin.ru/gallery/portra…

Біяграфія

Нарадзіўся ў слабадзе Міхайлаўка (сучасны горад у Валгаградскай вобласці Расіі). Скончыў 7 класаў школы і паступіў на вучобу хімічнае аддзяленне тэхнікума саматужнай вытворчасці ВСНГ РСФСР у Маскве. Тэхнікум скончыў у 1925 годзе, выкладаў у ім у 1925—1928 гадах і паступіў у Маскоўскі хіміка-тэхналагічны інстытут. Інстытут скончыў у 1930 годзе і застаўся працаваць у ім аспірантам-асістэнтам на кафедры арганічнай хіміі, у 1932—1938 гадах — яе дацэнт. У 1937 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму «О нитровании окислами азота углеводородов и других органических соединений». У 1938—1941 гадах працаваў у Маскоўскім тэхналагічным інстытуце харчовай прамысловасці, дзе займаў пасаду загадчыка кафедры арганічнай хіміі. У 1942—1962 гадах А. В. Топчыеў у Маскоўскім нафтавым інстытуце, дзе займаў пасады загадчыка кафедры арганічнай хіміі і хіміі нафты і дырэктара інстытута (у 1943—1947 гадах). У 1944 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму «Некоторые новые пути нитрования углеводородов». Адначасова з працай у Маскоўскім нафтавым інстытуце з 1947 па 1949 год займаў пасаду намесніка міністра вышэйшай адукацыі СССР. У 1958 годзе ўзначаліў Інстытут нафтахімічнага сінтэзу Акадэміі навук СССР.

4 чэрвеня 1949 года абраны правадзейным членам Акадэміі навук СССР, у 1949—1958 гадах — галоўны вучоны сакратар яе Прэзідыума, у 1958—1962 гадах — віцэ-прэзідэнт.

Памёр А. В. Топчыеў 27 снежня 1962 года ў Маскве. Пахаваны на Новадзявочых могілках.

Навуковая і грамадская дзейнасць

Аўтар больш за 300 навуковых прац па даследаванню галагенавання, нітравання, алкіліравання і полімерызацыі вуглевадародаў, па сінтэзе і даследаванні фотахімічных уласцівасцей крэмнійарганічных злучэнняў. Займаўся вывучэннем складу і ўласцівасцей нафты і прадуктаў яе перапрацоўкі.

Сярод апублікаванага:

• Избранные труды в 3-х кн. — М.: Наука, 1965.;
• Соединения фтористого бора как катализаторы в реакциях алкилирования, полимеризации и конденсации. — М.; Л.: Гостоптехиздат, 1949.;
• Фтористый бор и его соединения как катализаторы в органиче-ской химии. — М.: Изд-во Акад. наук СССР, 1956. — 356 с.: граф. — (Академия наук СССР. Институт нефти) (у сааўтарстве);
• Значение нефти в производстве современных синтетических материалов. — М.: Изд-во Акад. Наук СССР. 1959. (у сааўтарстве);
• Современное международное положение и задачи ученых: Выступление на 2-й Пагуошской конференции ученых в Лак-Бопорте (Канада) // Международная жизнь. 1958. № 6.

А. В. Топчыеў таксама займаў пасады

• намесніка старшыні Камісіі Прэзідыума Акадэміі навук СССР па аднаўленню і рэканструкцыі нафтавай прамысловасці СССР (у 1947—1953 гадах);
• намесніка старшыні Камісіі Прэзідыума Акадэміі навук СССР па садзейнічанню аднаўленню Масквы (у 1949—1953 гадах),
• намесніка старшыні Расійскага Палесцінскага таварыства (у 1951—1954 гадах);
• старшыні Камісіі па аказанню навуковай дапамогі нафтавай прамысловасці (1951—1956);
• старшыні Камісіі Акадэміі навук СССР па паўправаднікам (1953—1954);
• старшыні Камісіі Акадэміі навук СССР па распрацоўцы і выданню навуковай спадчыны Д. І. Мендзялеева (1953—1962);
• старшыні Навукова-тэхнічнага савета па каардынацыі навуковых даследаванняў ў галіне хімічнай перапрацоўкі нафтавых вуглевадародаў (1954—1960);
• намесніка старшыні прэзідыума Вышэйшай атэстацыйнай камісіі СССР (1954—1962);
• старшыні Навукова-тэхнічнага савета па каардынацыі навукова-даследчых работ па праблеме «Склад і ўласцівасці нафт і нафтапрадуктаў і метады іх даследавання» (1956—1960);
• старшыні Нацыянальнага камітэта па нафце (1958—1962);
• старшыні секцыі «Ізатопы» Навукова-тэхнічнага савета Дзяржаўнага камітэта Савета Міністраў СССР па выкарыстанню атамнай энергіі (1960—1961)
• члена Савета Акадэміі навук СССР па вывучэнню вытворчых сіл (1950—1953)
• старшыні Праўлення Асацыяцыі садзейнічання Арганізацыі Аб’яднаных Нацый у СССР (1957—1962);
• старшыні Савецкага Пагуошскага камітэта (1957—1962) і інш.

У 1957—1961 гадах узначальваў рэдакцыйную калегію серыі выданняў «Навукова-папулярная літаратура», у 1961—1962 гадах — рэдакцыйна-выдавецкі камітэт Акадэміі навук СССР. З 1961 года быў галоўным рэдактарам часопіса «Нефтехимия», з 1962 года — старшынёй рэдакцыйнай калегіі міжнароднага штогодніка «Наука и человечество».

Абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета РСФСР у 1955—1962 гадах.

Узнагароды

Узнагароджаны двума ордэнамі Леніна (1953, 1957), ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга (1945), медалём «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» і інш. Лаўрэат Сталінскай прэміі 1950 года і Ленінскай прэміі 1962 года.

Літаратура

• То́пчыеў Аляксандр Васілевіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 489. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• То́пчиев Алнксандр Васльевич // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 94. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)

Спасылкі

• Профіль на сайце Расійскай акадэміі навук (руск.)
• Топчиев Александр Васильевич Архівавана 17 студзеня 2022. (руск.) // Расійскі дзяржаўны ўніверсітэт нафты і газу імя І. М. Губкіна
• Топчиев Александр Васильевич // Архивы Российской академии наук (руск.)
• Академик Топчиев Александр Васильевич // Российский Пагуошский комитет при Президиуме Российской академии навук (руск.)
• Александр Васильевич Топчиев. 105 лет со дня рождения. Архівавана 26 верасня 2019. // Вестник Волгоградского отделения Русского географического общества (руск.)