Аляксандр Тарасевіч

Аляксандр Тарасевіч (у чарнецтве — Антоній; аўтогр. Alexander Tarasowicz; укр. Олександр Тарасевич; каля 1650, Глуск — паміж 12.06 і 15.08 1727, Кіеў) — беларускі, літоўскі і ўкраінскі графік; працаваў у тэхніцы медзярыту (афорту).

Аляксандр Тарасевіч
Дата нараджэння	каля 1640
Месца нараджэння	Глуск, Слуцкае княства, Новагародскі павет, Новагародскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Дата смерці	1727
Месца смерці	Кіеў, Расійская імперыя
Грамадзянства	Рэч Паспалітая
Род дзейнасці	мастак, графік, гравёр па медзі
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Мяркуецца, што будучы гравёр нарадзіўся ў Глуску (зараз у Магілёўскай вобл.). Падставай служыць факт, што мастак у ранні перыяд творчасці там працаваў, аб чым сведчаць надпісы на гравюрах. Верагодна, брат Лявонція Тарасевіча.

Месцам атрымання мастацкай адукацыі даследчыкі лічаць нямецкі Аўгсбург, дзе вучыўся ў гравёраў Кіліянаў. Аб гэтым яшчэ ў 1858 выказаў меркаванне нямецкі мастацтвазнаўца Г. Наглер, адзначаючы падабенства графічнай манеры Тарасевіча да школы Кіліянаў, акрамя таго, у асабістай бібліятэцы майстра было шмат аўгсбургскіх выданняў.

Ранні перыяд творчасці гравёра праходзіў у Глуску, што вынікае з подпісу майстра на тытуле кнігі «Rosarium et Officium B. Mariae Virginis…» («Малітвы і службы Маці Боскай Марыі…»): «Alexander Tarasowicz scuipsit anno 1672 w Hlusku» («Аляксандр Тарасовіч гравіраваў года 1672 у Глуску»). У 1680-я гады мастак пераехаў з Глуска ў Вільню, дзе супрацоўнічаў у друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі.

Каля 1688 г. Тарасевіч пакідае Беларусь і Літву і пераезджае ў Кіеў, які толькі што адышоў да Маскоўскай дзяржавы. У Кіева-Пячэрскай лаўры ён прыняў чарнецтва і ўзяў новае імя Антоній. На Украіне ён стаў пачынальнікам школы медзярыту, але ўласных гравюр стварыў усяго некалькі: партрэты палітычнага дзеяча Васілія Галіцына (1690), Мялеція Анціахійскага (1693), чарнігаўскага архіепіскапа Лазара Барановіча (1693). З 1705 года Антоній вядомы як намеснік Свенскага манастыра (каля Бранска).

Закончыў А.Тарасевіч свой жыццевы шлях ігуменам Кіева-Пячэрскай лаўры. Пасля яго смерці ва ўласнасць Кіева-Пячэрскай лаўры перайшла бібліятэка, якую, відавочна, мастак прывёз з сабою ў Кіеў з Беларусі (рэестр бібліятэкі быў апублікаваны ў 1901).

Творчасць

Найбольш раннімі з вядомых твораў А. Тарасевіча з'яўляюцца 40 медзярытаў да кнігі «Rosarium…», якія былі створаны, відаць, у Глуску. Над гэтым цыклам мастак працаваў, верагодна з 1672 да 1677. Кніга выдавалася двойчы — у Аўгсбургу і Вільні. 40 ілюстрацый дзеляцца на дзве групы: каляндарны цыкл (12 медзярытаў, 6,3 х 9,7 см) і гравюры на евангельскія сюжэты (27 медзярытаў, памеры ў большасці — 16 х 13 см), якія па зместу, стылю і манеры выканання між сабой адрозніваюцца. Калі каляндарны цыкл блізкі да прац П. Брэйгеля і выўначаецца асабістымі назіраннямі народнага жыцця, то ў ілюстрацыях на евангельскі сюжэт адчуваецца веданне рэнесанснага і сучаснага мастаку заходнееўрапейскага жывапісу і графікі.

Кампазіцыя тытульнага ліста заснавана на матыве брамы. Але тут дамінуюць не архітэктурныя формы, а выяўленыя фігуры Маці Боскай, апосталаў, святых, асобных біблейскіх персанажаў і істот. Нягледзячы на даволі значную іх колькасць, аркуш не выглядае перагружаным. Мастак дасягнуў гарманічнага суаднясення планаў і прапорцый форм. Па краях брамы паказаны апосталы: злева (зверху ўніз) — Матвей, Пётр, Лука, справа — Марк, Павел, Іаан Евангеліст. У іх руках ці побач выяўлены кананічныя для гэтых асоб прадметы і істоты — анёл, леў, цялец, ключы, меч. У самым версе тытульнага ліста ў авальным картушы прадстае Святы Казімір. Цэнтральную частку аркуша займае фігура Маці Боскай, паказаная ў промнях ззяння мандорлы, ля яе ног — укленчаныя святыя Францыск і Дамінік.

Пакланенне вешчуноў (з кнігі «Rosarium…»), 1672-77

Біблейскія сюжэты трактуюцца ў адпаведнасці з ужо прынятымі кананічнымі схемамі. Разам з тым мастак імкнецца да ўласнай трактоўкі сюжэтаў, вобразаў, бачання падзей, напаўняе іх каларытнымі дэталямі. Выразныя ракурсы, дынамічнасць, багатыя і разнастайныя пластычныя рашэнні ў ласцівы гэтым кампазіцыям.

Усе выявы невялікія па памерах. Адсюль амаль ювелірная прапрацоўка форм штрыхом пры захаванні яснасці ў суаднясенні планаў. Напрыклад, у сцэне «Пакланенне вешчуноў» мастак падкрэслена супастаўляе, манументальныя, урачыстыя вобразы вешчуноў і пазбаўленыя параднасці фігуры Маці Божай і Святога Іосіфа. Перад гледачом паўстаюць звычайныя людзі, якія крыху ўстрымана ўспрымаюць падзею, адносяцца да яе як да неабходнасці. Асабліва ўражвае вобраз Святога Іосіфа — адкрыты твар, адведзеная ў бок рука, у якой ён трымае зняты капялюш, крыху нахілены рух фігуры, у якім нібыта прасочваецца жаданне разгледзець усю падзею. Гэта свет простых людзей з іх паўсядзённым жыццём і немудрагелістымі пачуццямі.

Кастрычнік (з кнігі «Rosarium…»), 1672-77

Другую частку складаюць каляндарныя выявы: 12 невялікіх па памеры кампазіцый, у кожнай з якіх паказаны месяцы года ў адпаведнасці з традыцыйнымі сялянскімі работамі. Практычна ўсе гравюры заснаваны на выкарыстанні ілюстрацый заходнееўрапейскіх выданняў. Гэта пацвярджаюць, напрыклад, характэрныя паўднёванямецкія пейзажы, выгляд тутэйшых утульных гарадкоў, адметнасць некаторых сезонных работ. Нягледзячы на гэта, у многіх выяўленых сцэнах, у абліччы іх удзельнікаў заўважаюцца трапныя мясцовыя назіранні, блізкія да беларускага быту: напрыклад, у кампазіцыях «Чэрвень», дзе сяляне стрыгуць авечак і мыюць воўну, «Кастрычнік», дзе паказаны земляробчыя работы, «Лістапад» са сцэнай нарыхтоўкі дроў. У кожную сцэну мастак уключае сімвалічныя выявы сузор'яў, адпаведныя месяцам, суправаджае іх подпісамі.

Верагодна, ілюстрацыі да «Rosarium…» прынеслі мастаку шырокую вядомасць, паколькі кнігі з яго малюнкамі неўзабаве выходзяць у Вільні, Кракаве, Слуцку, Замосці. Акрамя кніжнай ілюстрацыі А. Тарасевіч шмат працаваў у партрэтным жанры. Вядома, што мецэнатам мастака выступаў маршалак Аляксандр-Гілярый Палубінскі, для якога А. Тарасевіч у 1675 у Глуску выканаў медзярыт «Радаслоўнае дрэва…».

У друкарні Віленскай акадэміі зафіксавана пяць выданняў з яго гравюрамі. Вылучаюцца тытульныя лісты да выданняў «Тры філасофіі…» (1675), «Рацыянальная філасофія…» (1683) і інш. Кніга «Скарбніца святога жыцця…» (1682) утрымлівая 42 медзярыты з адлюстраваннем касцёльнай службы — другі па колькасці цыкл медзярытаў Тарасевіча пасля кнігі «Rosarium…».

А. Тарасевіч супрацоўнічаў таксама са слуцкай друкарняй. Для аднаго з яе выданняў у 1685 ён выканаў медзярытны партрэт мінскага харунжага Казіміра Клакоцкага.

Лічыцца, што А. Тарасевіч стварыў на Беларусі і Літве асобную школу гравюры. Аднак мастак не пакінуў пасля сябе непасрэдных пераймальнікаў. Як і дрэварыты Ф. Скарыны, яго працы для паслядоўнікаў засталіся недасягальныя.

Літаратура

• Шматаў В. Ф. Тарасе́вічы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 437—438. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Лазука Б. А. Гісторыя беларускага мастацтва (у двух тамах). Том 1 — Мн.: Беларусь, 2007.
• Шматаў В. Ф. Беларуская кніжная гравюра XVI—XVIII стагоддзяў — Мн.: Навука і тэхніка, 1984.
• Шматаў В. Тарасе́віч Аляксандр (Антоній) // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — С. 503. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.

Спасылкі

• Тарасевіч Аляксандр (Антоній) на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»
• Аляксандр Тарасевіч на spadczyna.com Архівавана 4 сакавіка 2016.