Глуск

Глуск
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Магілёўская
Раён	Глускі
Каардынаты	52°53′28″ пн. ш. 28°41′19″ у. д.HGЯO
Першая згадка	XV стагоддзе
Гарадскі пасёлак з	1938
Вышыня цэнтра	123 м
Насельніцтва	▼6 983 чал. (1 студзеня 2024);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2230
Паштовы індэкс	213879
Аўтамабільны код	6
СААТА	7217551000
	Глуск на Вікісховішчы

Глуск^[2] (трансліт.: Hlusk) — гарадскі пасёлак у Магілёўскай вобласці Беларусі, цэнтр Глускага раёна, на рацэ Пціч. Вузел аўтадарог на Бабруйск, Старыя Дарогі, Любань, Акцябрскі. За 170 км ад Магілёва. Насельніцтва 7 152 чал. (2017)^[3].

Назва

На думку беларускага географа В. Жучкевіча тапонім «Глуск» утварыўся ў выніку трансфармацыі словаў глух, глуш^[4].

Гісторыя

Тапонім «Глуск» у пісьмовых крыніцах пачынае сустракацца з другой паловы XV стагоддзя. Першым гаспадаром вотчыны з цэнтрам Стары Глуск (з XIX стагоддзя — Гарадок) быў Юрый Сямёнавіч Гальшанскі. Пасля яго смерці валоданні былі падзелены паміж яго спадкаемцамі. Каля 1520 года Юрый Іванавіч Гальшанскі-Дубровіцкі выдзеліў сваю частку ў асобнае валоданне з цэнтрам Глуск-Дубровіцкі, які ўпершыню згадваецца ў каралеўскім прывілеі 1522 года на заснаванне замка.

Касцёл і кляштар бернардзінцаў, XIX ст.

У 1525 годзе яно атрымала ад вялікага князя Жыгімонта Старога прывілей на правядзенне кірмашоў. Пасля смерці Юрыя Іванавіча Глускам Дубровіцкім валодалі спачатку яго сыны Януш і Уладзімір, потым Сямён, якія ўсе памерлі беспатомнымі. У 1558 годзе ўся рухомая і нерухомая маёмасць князёў Гальшанскіх-Дубровіцкіх была падзелена паміж дочкамі Юрыя Іванавіча — князёўнамі Гальшанскімі Анастасіяй Заслаўскай і Соф’яй Палубінскай. Гэты падзел замацаваны лістом Жыгімонта Аўгуста ад 23 мая 1558 года. Пасля смерці Анастасіі ў 1561 годзе яе доля перайшла ўнукам Янушу і Міхаілу Заслаўскім, якія праз 10 гадоў саступілі палову сваёй часткі цётцы Ганне Чартарыйскай, дачцэ княгіні Анастасіі, якая ў 1581 годзе выкупіла ў пляменнікаў і іх палову. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Глуск увайшоў у Новагародскі павет (Слуцкае княства) Новагародскага ваяводства. У 1568 годзе Ян Хадкевіч атрымаў тытул «графа на Шклове, Быхаве, Мышы і Глуску». Станам на 1571 год у мястэчку было 124 дамы і 12 крам^[5].

У канцы XVI стагоддзя Глускам супольна валодалі Палубінскія і Чартарыйскія. У 1626 годзе Мікалай Юрый Чартарыйскі прадаў сваю частку Глуска Канстанціну Палубінскаму, які зрабіўся адзіным яго ўладальнікам. У вайну 1654—1667 гадоў у сакавіку 1655 года мястэчка «агнём і мячом датла» разбурылі казакі^[6], пасля вайны ўлады Рэчы Паспалітай вызвалілі Глуск ад падаткаў тэрмінам на 10 гадоў^[5]. Пасля пажару замак, умацаваны гароднямі, у 1670-х гадах быў пераўтвораны ў замак з землянымі валамі і пяццю бастыёнамі. У 1667 годзе князь Палубінскі заснаваў у мястэчку кляштар бернардзінцаў. У 1673 годзе Глуск атрымаў паўторнае вызваленне ад падаткаў яшчэ на 12 гадоў. Па смерці князя Палубінскага мясцовасць перайшла да яго дачкі Ганны, жонцы Дамініка Мікалая Радзівіла. З гэтага часу і да канца XVIII стагоддзя Глуск знаходзіўся ва ўладанні Радзівілаў, пры якіх Глуская воласць мела назву «графства». У 1775 годзе мястэчка пацярпела ад пажару. У 1791 годзе яно ўвайшло ў Случарэцкі павет Навагрудскага ваяводства.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Глуск апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Бабруйскім павеце. З 1800 года мясцовасць знаходзілася ва ўладанні графа Юдзіцкага, пазней перайшла да Бжастоўскіх.

Станам на 1897 год у Глуску было 500 дамоў; працавалі народнае вучылішча, гарбарныя мануфактуры, 22 крамы; дзейнічалі 2 царквы, касцёл, 5 сінагог. У Першую сусветную вайну цягам лютага — снежня 1918 года мястэчка займалі нямецкія войскі.

1 студзеня 1919 года згодна з пастановай I з’езда КП(б) Беларусі Глуск увайшоў у склад Беларускай ССР. У 1924 годзе Глуск стаў цэнтрам раёна (у 1962—1966 гадах уваходзіў у склад Бабруйскага раёна). 17 верасня 1938 года паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка.

У Другую сусветную вайну з 28 чэрвеня 1941 года да 27 чэрвеня 1944 года Глуск знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

Старыя выявы Глуска
Касцёл бернардзінцаў і бастыённы замак, XVIII ст.
Касцёл
Вуліца мястэчка, удалечыні касцёл
Царква

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1861 год — каля 3 тыс. чал.; 1897 год — 5328 чал.
XX стагоддзе: 1939 год — 5125 чал.; 1970 год — 5 тыс. чал.^[7]; 1977 год — 6,4 тыс. чал.; 1995 год — 8,6 тыс. чал.^[8]
XXI стагоддзе: 2006 год — 7,7 тыс. чал.; 2008 год — 7,6 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 года — 7,5 тыс. чал.; 2016 год — 7 233 чал.^[9]; 2017 год — 7 152 чал.^[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай прамысловасці.

Глускі філіял ААТ «Асіповіцкі малочны камбінат»
ЗАТ «Глускдрэў»
ПУП «Глускі камбінат кааператыўнай прамысловасці»

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Адукацыя

У Глуску працуюць 3 сярэднія, санаторная школа-інтэрнат, школа мастацтваў.

Медыцына

Медыцынскія паслугі аказвае пасялковая бальніца^[d].

Мас-медыя

У пасёлку выдаецца раённая газета «Радзіма».

Турыстычная інфармацыя

Спыніцца можна ў гасцініцы «Глуск»^[10].

Забудова

Пасля апошняй вайны ў Глуску галоўным чынам будаваліся драўляныя хаты сядзібнага тыпу. Пазней, паводле генеральнага плана сфарміраваліся паўночная жылая і паўднёвая прамысловая зоны, дзе ў наш час працуюць 8 прадпрыемстваў.

Славутасці

Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст.; фрагменты)
Замчышча (XVI—XVII стст.) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513В000404шыфр 513В000404
Могілкі яўрэйскія