Вудага (рака)
Ву́дага[3] (Удага, Удуга, Вудуга) — рака ў Чэрыкаўскім раёне Магілёўскай вобласці Беларусі, правы прыток ракі Сож (басейн Дняпра).
| Вудага | |
|---|---|
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 37 км |
| Басейн | 261 км² |
| Расход вады | 1,5 м³/с |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Месцазнаходжанне | за 2 км на поўнач ад вёскі Селішча |
| • Вышыня | 173[1] м |
| • Каардынаты | 53°46′55″ пн. ш. 31°13′58″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Сож |
| • Месцазнаходжанне | каля горада Чэрыкаў |
| • Вышыня | 134,1[2] м |
| • Каардынаты | 53°35′03″ пн. ш. 31°25′17″ у. д.HGЯO |
| Ухіл ракі | 1,2 м/км |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Сож → Дняпро → Чорнае мора |
| Краіна | |
| Рэгіён | Магілёўская вобласць |
| Раён | Чэрыкаўскі раён |
   |
|
 выток вусце |
|
|
— выток, — вусце |
|
Назва правіць
Назва балцкага паходжання. Адпачатная балцкая форма тыпу *Udegà.
Корань *Ud- адносіцца да старабалцкай гідранімічнай асновы Vad- : Ved- : Ud-.
Да балцкага *vad- / ud- «вада». Ад яго з устаўным -n- літоўскае vanduo, прускае (w)undan, unds.
Без устаўнога -n- у гідронімах (у аднаасноўных тыпу літоўскага гідроніма Vadagà / Vedegà, у двухасноўных тыпу прускага Asege-wad «Яршовае возера», яцвяжскага Ясельда[4]), таксама на моўнай перыферыі: латышскае vada «поплаў», літоўскае vadė, vadaksnis «месца, якое залівае вада» (адсунулася, каб саступіць вытворным ад vesti «весці»: vadas «правадыр», vada «нагода; кіраванне»).
Далей да індаеўрапейскага «воднага» кораня *aṷed- : aud- : ūd-, якое ад *aṷ(e)- «апырскваць, увільгатняць, цячы»[5][6].
Корань *Ud-, пашыраны пашыральнікам -r-, у назвах літоўскай ракі Ūdara[7], ракі і возера Удрай (у басейне Ловаці). Пазнейшы варыянт кораня Выд- у назве сожскай ракі Выдраж / Выдрыжа / Выдра (прыток Сажа)[8], а таксама ў назве ракі Выдзега (у басейне ракі Удрай). Форма Выд- ад Ud-, і назва *Udega (> Выдзега) мяркуецца адпачатнай формай і для назвы Удага.
Назва Удага ўтвораная з дапамогай пашыральніка -g-, які добра вядомы ў літоўскім назва- і словаўтварэнні: напрыклад, ežys «вожык» (этымалагічна «калючы») — ežegys «ёрш („калючая“ рыба)»[9][10]. Гэты пашыральнік у балцкіх назвах верхнедняпроўскіх рэк Рыдага (< *Rūdaga) «Рудая (рака)», Лапуга «Лісіная (рака)»[11].
Назва значыць «Плыткая (рака)».
Гідраграфія правіць
Даўжыня ракі 37 км. Плошча вадазбору 261 км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 1,[12] м/км. Сярэдні расход вады 1,5[12] м³/с. Выток ракі знаходзіцца за 2 км у напрамку на поўнач ад вёскі Селішча, вусце каля паўночна-ўсходняй ускраіны горада Чэрыкаў. Даліна ракі ў вярхоўі невыразная, ніжэй вёскі Жытнёў трапецападобная, шырынёй 400—600 м, у вусці да 1 км. Пойма двухбаковая, шырынёй 100—150 м. Рэчышча Вудагі звілістае. Шырыня рэчышча ў ніжнім цячэнні складае да 15[12] м.
Асноўныя прытокі — Казёл (Вудажка) (левы), Малая Вудажка (правы).
Каля ракі вёскі Селішча, Забачэў, Жытнёў, Юны Пахар, Тур’е. Каля вёскі Пабеда ў басейне Вудагі, на прытоку ракі Малая Вудажка, сажалка.
Заўвагі правіць
- ↑ Ліст карты N-36-75. Выданне 1982 г. (руск.)
- ↑ Ліст карты N-36-87. Выданне 1982 г. (руск.)
- ↑ БелЭн 1997.
- ↑ K. Būga. Jotvingių žemės upių vardų galūnė -da. // Tauta ir žodis. — 1923. — Т. 1. — С. 100.
- ↑ K. Karulis. Latviešu etimolog̓ijas vārdnīca. Rīga, 2001. C. 1083—1084.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 78—81.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 351.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 181.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 102—105.
- ↑ S. Ambrazas. Daiktavardžių darybos raida II. Vilnius, 2000. С. 185—187.
- ↑ Топоров В. Н., Трубачев О. Н. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. — М., 1962. — С. 157.
- ↑ а б в ЭПБ 1983.
Літаратура правіць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — С. 287. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).
- Вудага // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 495. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
- Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Могилёвская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2012. — С. 19. — 64 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-173-0. (руск.)
- Ліст карты N-36-75. Выданне 1982 г. (руск.)
- Ліст карты N-36-87. Выданне 1982 г. (руск.)