Гаміньдан
Гаміньда́н, літаральна Кітайская нацыянальная партыя — кансерватыўная палітычная партыя, адна з асноўных партый Кітайскай Рэспублікі (Тайваня).
| Гаміньдан Кітайская нацыянальная партыя | |
|---|---|
| трад. кіт. 中國國民黨 спр. кіт. 中国国民党 піньінь Zhōngguó Guómíndǎng | |
 | |
| Лідар | Чжу Лілунь |
| Заснавальнік | Сунь Ятсен |
| Дата заснавання |
24 лістапада 1894 (як Таварыства адраджэння Кітая) 19 кастрычніка 1919 (сучасны стан) |
| Штаб-кватэра | No. 232–234, Sec. 2, Bade Rd., Zhongshan District, Taipei City 104, Taiwan |
| Ідэалогія | Тры народныя прынцыпы, Кітайскі нацыяналізм, Сацыял-кансерватызм, Панкітаізм |
| Саюзнікі і блокі | Сіняя кааліцыя: Першая народная партыя, Новая партыя |
| Маладзёжная арганізацыя |
Моладзевая ліга Гаміньдана Моладзевая ліга Трох народных прынцыпаў (1938–1947) |
| Колькасць членаў | >1 млн |
| Гімн |
«Тры народныя прынцыпы» |
| Партыйны друк | Цэнтральныя штодзённыя навіны |
| Сайт | kmt.org.tw |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Гісторыя Правіць
Кіраўніцтва Сунь Ятсена, раннія гады Правіць
.jpg)
24 лістапада 1894 года кітайскі грамадскі дзеяч і філосаф Сунь Ятсен у горадзе Ганалулу на Гаваях заснаваў Таварыства адраджэння Кітая. 20 жніўня 1905 года яно аб’ядналася з іншымі кітайскімі антыманархічнымі сіламі, у выніку з’явілася арганізацыя «Тунмэнхой» — рэвалюцыйны альянс з мэтай звяржэння Цынскай дынастыі і ўсталявання рэспублікі ў Кітаі.
«Тунмэнхой» стаў адной з рухаючых сілаў у Сіньхайскай рэвалюцыі, пасля якой 1 студзеня 1912 года абвешчана Кітайская Рэспубліка, часовым яе прэзідэнтам абраны Сунь Ятсен. Аднак Сунь не меў улады над ваеннымі і саступіў пасаду генералу Юань Шыкаю, які 12 лютага арганізаваў адрачэнне Пу І, апошняга імператара Цынскай дзяржавы.
.jpg)
25 жніўня 1912 года ў доме гільдыі Хугуан у Пекіне «Тунмэнхой» і пяць іншых рэвалюцыйных груповак аб’ядналіся ў Нацыянальную партыю для ўдзелу ў першых дзяржаўных выбарах. Лідарам партыі быў абраны Сунь Ятсен, а яго намеснікам — Хуан Сін.
Затым месца Сунь Ятсена заняў іншы ўплывовы рэвалюцыянер — Сунь Цзяочжэнь. Яму ўдалося атрымаць шырокую народную падтрымку, і на выбарах у Нацыянальны Сход у снежні 1912 года Нацыянальная партыя заняла большасць парламенцкіх месцаў.
Але ж, прэзідэнт Юань Шыкай пачаў ігнараваць парламент пры прыняцці рашэнняў. Сун Цзяочжэнь быў забіты ў Шанхаі ў 1913 годзе. Члены Нацыянальнай партыі (цяпер зноў на чале з Сунь Ятсенам) былі ўпэўненыя, што за гэтым стаіць Юань, і ў ліпені 1913 года арганізавалі супраць яго ўзброенае паўстанне, якое называюць Другой рэвалюцыяй, але яно было дрэнна спланавана і войскі Юань Шыкая яго задушылі. Юань распусціў парламент і ліквідаваў Нацыянальную партыю, члены якой у асноўным беглі ў эміграцыю ў Японію. Юань Шыкай абвясціў сябе імператарам у снежні 1915 года.
Знаходзячыся ў выгнанні ў Японіі, Сунь Ятсен заснаваў Кітайскую рэвалюцыйную партыю, але многія з яго старых рэвалюцыйных таварышаў адмовіліся далучыцца да яго або падтрымаць яго намаганні па падрыхтоўцы новага ўзброенага паўстання супраць Юаня. Каб далучыцца да Рэвалюцыйнай партыі, члены павінны былі прынесці прысягу на асабістую вернасць Суню, што многія старыя рэвалюцыянеры лічылі недэмакратычным і супярэчным духу рэвалюцыі. У выніку на нейкі час ён апынуўся ў значнай ступені ў баку ад рэспубліканскага руху.
Сунь вярнуўся ў Кітай у 1917 годзе, каб стварыць ваенную хунту ў Кантоне супраць Пекінскага ўрада, але неўзабаве быў вымушаны пакінуць пасаду і бегчы ў міжнародны сетлмент у Шанхаі. Там, атрымаўшы новую падтрымку, 10 кастрычніка 1919 года ён аднавіў партыю пад назвай Кітайскі Гаміньдан (中國國民黨) і стварыў яе штаб-кватэру ў Кантоне ў 1920 годзе.
З 1923 года Гаміньдан атрымліваў матэрыяльную і кадравую дапамогу ад Камінтэрна, у прыватнасці — ад Савецкага Саюза. Напрыклад, Міхаіл Барадзін быў пасланы ў Кантон, каб дапамагчы рэарганізаваць Гаміньдан на падабенстве да РКБ(б). Таксама падтрымкай савецкай улады карысталася Камуністычная партыя Кітая. Тады Гаміньдан і камуністы сталі хаўруснікамі і стварылі так званы Першы аб’яднаны фронт. Гаміньданаўскія вайсковыя і палітыкі атрымлівалі адукацыю ў Маскве.
20-30 студзеня 1924 года ў Гуанчжоу прайшоў першы партыйны з’езд Гаміньдана, на якім філасофская тэорыя пра Тры народныя прынцыпы Сунь Ятсена была зацверджана як афіцыйная ідэалогія партыі.
Кіраўніцтва Чан Кайшы, вайна з Японіяй Правіць
Пасля смерці Сунь Ятсена ў 1925 годзе палітычнае кіраўніцтва партыяй пераходзіць да прадстаўніка левага крыла Ван Цзінвэя і прадстаўніка правага крыла Ху Ханьміна. Рэальная ўлада, аднак, застаецца ў руках Чан Кайшы, які, будучы кіраўніком ваеннай акадэміі Вампу, трымаў пад кантролем армію, горад Кантон, правінцыі Гуандун і Гуансі. Кантонскі ўрад нацыяналістаў стаў у апазіцыю ўладзе мілітарыстаў, якія заселі ў Пекіне. У адрозненне ад Сунь Ятсена, Чан Кайшы амаль не меў сяброў-еўрапейцаў і не надта разбіраўся ў заходняй культуры. Практычна ўсе палітычныя, эканамічныя і рэвалюцыйныя ідэі былі запазычаныя Сунь Ятсенам з заходніх крыніц, якія ён вывучаў, знаходзячыся на Гаваях і пазней у Еўропе. Чан Кайшы, насупраць, усяляк падкрэсліваў сваё кітайскае паходжанне і сувязь з кітайскай культурай. Некалькі паездак на захад яшчэ больш падмацавалі яго нацыяналістычныя погляды. Ён актыўна вывучаў кітайскія класічныя творы і кітайскую гісторыю. З усіх трох народных прынцыпаў, абвешчаных Сунь Ятсенам, яму бліжэй за ўсё быў прынцып нацыяналізму. Чан Кайшы таксама ўхваляў ідэю Сунь Ятсена наконт «палітычнай апекі». Грунтуючыся на гэтай ідэалогіі, ён стаў дыктатарам у Кітайскай Рэспубліцы, спачатку ў кантынентальным Кітаі, а пазней на Тайвані, калі нацыяналістычны ўрад збег туды.
У 1926—1927 гадах Чан Кайшы ўзначаліў Паўночную экспедыцыю, што прывяло да завяршэння эры мілітарыстаў, і аб’яднаў Кітай пад уладай Гаміньдана. Чан Кайшы стаў галоўнакамандуючым Нацыянальна-рэвалюцыйнай арміяй. Пры фінансавай і кадравай падтрымцы з боку СССР, Чан Кайшы за дзевяць месяцаў здолеў заваяваць паўднёвую частку Кітая. У красавіку 1927 года, пасля разні чырвонай гвардыі ў Шанхаі, адбыўся канчатковы разрыў паміж Гаміньданам і камуністамі. Нацыяналістычны ўрад, які да таго часу перамясціўся ва Ухань, ссунуў яго з пасады, але Чан Кайшы не падпарадкаваўся і заснаваў свой уласны ўрад у Нанкіне. Калі ў лютым 1928 года Уханьскі ўрад канчаткова зжыў сябе, Чан Кайшы застаўся адзіным дзейным кіраўніком краіны. Пасля захопу Пекіна партыя нарэшце атрымала міжнароднае прызнанне. Тым не менш, сталіца была перанесена з Пекіна ў Нанкін — старажытную сталіцу Імперыі Мін, што паслужыла сімвалам канчатковага адмежавання ад маньчжурскай дынастыі Цын. Перыяд 1927—1937 гадоў, калі Гаміньдан кіраваў Кітаем, атрымаў назву Нанкінскае дзесяцігоддзе.