Вікіпедыя

Дзьёрдзь II Ракацы

Кіраўнікі Трансільваніі

Дзьёрдзь II Ракацы (венг.: II. Rákóczi György; 30 студзеня 1621, Шарашпатак — 7 чэрвеня 1660, Надзьварад) — князь Трансільваніі з венгерскага кальвінісцкага роду Ракацы (1648—1657, 1659—1660).

Дзьёрдзь II Ракацы
Дзьёрдзь II Ракацы (уяўны партрэт XIX стагоддзя)
Дзьёрдзь II Ракацы (уяўны партрэт XIX стагоддзя)
Coat of arms of Transylvania.svg
Князь Трансільваніі
1648 — 1657
Папярэднік Дзьёрдзь I Ракацы
Пераемнік Ферэнц Рэдэі
1659 — 1660
Папярэднік Акаш Барчаі
Пераемнік Янаш Кемені
Нараджэнне 30 студзеня 1621(1621-01-30)[1][2][…]
Смерць 7 чэрвеня 1660(1660-06-07)[1][2][…] (39 гадоў)
Месца пахавання
Род Ракацы[d][3][6]
Бацька Дзьёрдзь I Ракацы[4][3]
Маці Жужанна Лорантфі[d][3][6]
Жонка Zsófia Báthory[d][3][6]
Дзеці Ферэнц I Ракацы[d][3][6]
Дзейнасць мецэнат, кіраўнік, палітык, манарх
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

БіяграфіяПравіць

Быў старэйшым сынам князя Дзьёрдзя I Ракацы і Жужанны Лорантфі. Ужо 19 лютага 1642 года, у час кіравання бацькі, Дзьёрдзь II Ракацы быў абвешчаны суправіцелем Трансільваніі. У 1643 годзе адбылося яго вяселле з Сафіяй, апошняй з роду Батары; пад ціскам будучай свякрухі нявеста перайшла з каталіцтва ў кальвінізм.

У кастрычніку 1648 года, пасля смерці бацькі, Дзьёрдзь II Ракацы стаў аднаасобным кіраўніком Трансільваніі. Спачатку князь дамогся афіцыйнага прызнання ад Асманскай імперыі ў абмен на павелічэнне даніны.

Дзьёрдзь II Ракацы пратэжаваў вялікаму мараўскаму педагогу Яну Амасу Коменскаму. У 1651 годзе князь прапанаваў Коменскаму ажыццявіць школьную рэформу ў яго землях. Выкладанне па новай сістэме пачалося ў горадзе Шарашпатак.

Умацоўваючы трансільванскую дзяржаўнасць, Дзьёрдзь II імкнуўся падпарадкаваць сваёй вярхоўнай уладзе суседнія Валахію і Малдавію. У 1651 годзе ён заключыў дагавор пра саюз з валашскім гаспадаром Мацвеем Басарабам, абяцаючы аказваць апошняму ваенную дапамогу ў выпадку турэцкага ўварвання. Дзьёрдзь Ракацы і Мацвей Басараб аб'ядналі свае сілы супраць малдаўскага гаспадара Васіля Лупула. Васіль Лупул дамагаўся ад Порты трансільванскага прастола для свайго брата, а ў Валахіі жадаў пасадзіць на княжанне свайго сына. У 1653 годзе саюзнікі арганізавалі вялікі ваенны паход супраць Малдавіі. На чале трансільванскага войска выступіў Янаш Кемені. Трансільванцы і валахі акупавалі Малдавію, выгналі са сталіцы Васіля Лупула і пасадзілі на гаспадарскім троне Георгія Штэфана. Васіль Лупул звярнуўся па дапамогу да свайго цесця і саюзніка, украінскага гетмана Багдана Хмяльніцкага, які адправіў яму на дапамогу свайго старэйшага сына Цімафея (Цімаша) з казацкім войскам. У маі 1653 года Васіль Лупул з казацкім войскам вярнуўся ў Малдавію і вярнуў сабе гаспадарскі прастол, услед за гэтым з казацка-малдаўскім войскам уварваўся ў Валахію. Дзьёрдзь Ракацы выслаў вялікі атрад на дапамогу свайму саюзніку, валашскаму гаспадару Мацвею Басарабу, які атрымаў перамогу над Васілём Лупулам і Цімафеем Хмяльніцкім у бітве пад Фінтай. У ліпені 1653 года пры дапамозе трансільванцаў і валахаў Георгій Штэфан у другі раз заняў гаспадарскі прастол Малдавіі.

Трансільванскі князь Дзьёрдзь II Ракацы (1648—1657) імкнуўся здзейсніць планы свайго бацькі Дзьёрдзя I па здабыцці польскай кароны. Для гэтага ён заключыў саюз з гетманам запарожскіх казакоў Багданам Хмяльніцкім, а таксама з малдаўскім і валашскім гаспадарамі Георгіем Штэфанам і Мацвеем Басарабам. Аднак толькі ў студзені 1657 года, у саюзе са шведскім каралём Карлам X Густавам, які ўварваўся ў межы Рэчы Паспалітай, на чале 25-тысячнага войска, якое складалася з венграў, немцаў, трансільванцаў, валахаў і малдаван, адкрыта выступіў супраць польскага караля Яна II Казіміра Вазы. Багдан Хмяльніцкі выслаў на дапамогу Дзьёрдзю Ракацы 10-тысячнае казацкае войска пад правадырствам Антона Жданавіча. У лютым трансільванскі князь уступіў у Галіцыю, дзе ўзяў Перамышль і аблажыў Львоў, але не змог яго ўзяць. Адтуль трансільванска-казацкая армія рушыла на Малую Польшчу, спусташаючы польскія землі. 29 сакавіка 1657 года Дзьёрдзь Ракацы ўвайшоў у Кракаў, дзе злучыўся са шведскім гарнізонам генерала Паўля Вірца. Князь пакінуў у горадзе вялікі гарнізон пад камандаваннем Янаша Бетлена. Шведскі генерал Паўль Вірц са сваім атрадам далучыўся да трансільванцаў. З Кракава Дзьёрдзь Ракацы з арміяй выступіў на злучэнне са шведскім каралём Карлам Х Густавам, з якім злучыўся 12 красавіка для сумеснай барацьбы супраць польскага караля Яна Казіміра Вазы.

Шведы, трансільванцы і ўкраінскія казакі бязлітасна спусташаючы Малую Польшчу, выступілі на крэпасць Замасць, але не вырашыліся на аблогу і рушылі на Люблін. Карл Х і Дзьёрдзь Ракацы занялі горад і пакінулі ў ім свае гарнізоны. Адтуль яны адправіліся на Брэст-Літоўскі, дзе знаходзіліся польска-літоўскія палкі. Пры набліжэнні шведска-трансільванскай арміі літоўцы адышлі ў Падляшша, а палякі адступілі на Сандомеж. 7 мая 1657 года Карл Х Густаў і Дзьёрдзь Ракацы занялі Брэст, дзе апошні пакінуў свой гарнізон. З Брэста саюзнікі выступілі на Мазовію і аблажылі Варшаву. 9 чэрвеня 1657 года польская сталіца капітулявала. Варшава была разрабавана і спалена, а насельніцтва часткова перабіта. У чэрвені таго ж года Трансільванія была спустошана польскімі атрадамі пад камандаваннем вялікага кароннага маршала Ежы Себасцьяна Любамірскага, які адпомсціў, такім чынам, Дзьёрдзю Ракацы за яго ўварванне ў Польшчу. Спустошыўшы значную тэрыторыю Польшчы, ён тым не менш не змог дамагчыся сваіх палітычных мэт. Насупраць, жорсткасць яго войска выклікала ў Польшчы супраціўленне і нянавісць да яго імя.

12 чэрвеня Карл Х Густаў разам са шведскай арміяй пад Варшавай аддзяліўся ад князя і рушыў на поўнач. Дзьёрдзь Ракацы і Антон Жданавіч, застаўшыся без шведскага караля, вырашылі паспешна адыходзіць з Варшавы на Валынь і Падолію. Кароль Швецыі Карл Х Густаў пакінуў у дапамогу Дзьёрдзю Ракацы корпус фельдмаршала Густава Ота Стэнбака. Але ўжо 22 чэрвеня Густаў Стэнбак па каралеўскім загадзе пакінуў трансільванскага князя.

Тады Дзьёрдзь Ракацы прыняў рашэнне адступіць з Польшчы на радзіму. Пад камандаваннем князя засталося 16 тысяч трансільванцаў і 6 тысяч казакоў. Кароль Ян Казімір Ваза адправіў у пагоню за князем польска-літоўскія войскі пад камандаваннем Стэфана Чарнецкага, Станіслава «Рэверы» Патоцкага, Станіслава Лянцкаронскага, Ежы Себасцьяна Любамірскага і Паўла Яна Сапегі. Пад Мэджыбіжам казацкі корпус, пад правадырствам кіеўскага палкоўніка Антона Жданавіча, збунтаваўся і вярнуўся на Украіну. 20 ліпеня 1657 года польска-літоўскія войскі нагналі і акружылі трансільванскае войска пад Чорным Каменем. Трансільванскі князь дабраўся да Мэджыбіжа, дзе 22 ліпеня, абложаны польска-літоўскай арміяй, капітуляваў і падпісаў мірны дагавор з Рэччу Паспалітай. Дзьёрдзь Ракацы адмовіўся ад прэтэнзій на польскі прастол і абавязваўся заплаціць велізарную кантрыбуцыю польскаму ўраду.

Сыходзячы ў Трансільванію, пад Скалатам Дзьёрдзь Ракацы са сваім войскам быў цалкам акружаны татарскай ардой пад камандаваннем крымскага хана Мухамед-Гірэя. 31 ліпеня 1657 года трансільванскі князь паспрабаваў вырвацца з асяроддзя, але быў ушчэнт разбіты перавышаючымі сіламі крымскага хана. Сам Дзьёрдзь Ракацы прарваўся і вярнуўся ў Трансільванію з невялікім атрадам аховы ў 400 чалавек. Пасля ўцёкаў князя яго галоўны военачальнік Янаш Кемені ўзяў на сябе камандаванне войскам. У пастаянных баях з крымцамі трансільванцы дабраліся да Вішнеўчыка, дзе абараняліся ў сваім абозе. У канцы лета 1657 года татары разбілі трансільванцаў, узяўшы штурмам абоз праціўніка. Падчас штурму загінула пяцьсот чалавек, а адзінаццаць тысяч на чале з Янашам Кемені татары захапілі ў палон.

У лістападзе 1657 года сяміградская арыстакратыя пад ціскам Порты скінула з прастола Дзьёрдзя II Ракацы за паход супраць Польшчы, фармальна спаслаўшыся на адсутнасць дазволу на яго з боку асманскага сюзерэна. Пераемнікам Ракацы стаў Ферэнц (Францыск) Рэдэі (1657—1658), які аднак не змог доўга ўтрымацца на троне. З 1658 па 1660 гады Дзьёрдзь Ракацы зноў спрабаваў заваяваць уладу, аднак яму прыйшлося змагацца з новымі кандыдатамі, якіх падтрымлівалі туркі. Справа дайшла да грамадзянскай вайны, падчас якой Дзьёрдзь II Ракацы, дзякуючы ўмелым тактычным манеўрам, атрымаў перамогу і ў студзені 1658 года вярнуў сабе княжацкі прастол Трансільваніі. Гэтым ён канчаткова сапсаваў адносіны з Асманскай імперыяй. Султан стаў пагражаць краіне ўварваннем і ператварэннем яе ў турэцкую правінцыю.

23 жніўня 1658 года на агульным сходзе саслоўяў новым князем быў абраны Акаш Барчаі. Порта павялічыла даніну з Трансільваніі да 40 тысяч чырвонцаў і захапіла чатыры памежныя крэпасці. Акаш Барчаі спрабаваў заключыць ваенна-палітычныя саюзы з Валахіяй і Малдавіяй. Дзьёрдзь Ракацы, які карыстаўся падтрымкай Габсбургаў, у жніўні 1659 года сілай вярнуў сабе княжацкі прастол і заключыў антытурэцкі саюз з валашскім гаспадаром Раду Міхнем. Таксама Дзьёрдзь Ракацы паспрабаваў пасадзіць на малдаўскі трон свайго саюзніка Канстанціна Шчэрбана. У адказ турэцкі ўрад абвясціў князем Акаша Барчаі і арганізаваў чарговы карны паход на Трансільванію.

У маі 1660 года Дзьёрдзь II Ракацы пацярпеў паражэнне ад турэцкай арміі ў бітве пры Гілэу. На баку турак былі крымскія татары, атрады гаспадароў Малдавіі і Валахіі. Атрымаўшы раненне ў бітве, Дзьёрдзь II у чэрвені 1660 года сканаў у Арадзі. Спадчыннікам Ракацы на трансільванскім троне стаў яго найбліжэйшы паплечнік Янаш Кемені.

Зноскі

  1. ↑ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #119333600 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 27 красавіка 2014.
  2. ↑ а б Library of Congress Authorities — Library of Congress. Праверана 28 ліпеня 2019.
  3. ↑ а б в г д е ё ж з Радавод — 2005. — 1032283 экз. Праверана 28 ліпеня 2019.
  4. ↑ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #119333600 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 28 ліпеня 2019.
  5. ↑ https://data.cerl.org/thesaurus/cnp00973817 Праверана 28 ліпеня 2019.
  6. ↑ а б в г д WikiTree — 2005. — ed. size: 23699588 Праверана 28 ліпеня 2019.
  7. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 28 ліпеня 2019.

ЛітаратураПравіць

  • Иоан-Аурел Поп, Иоан Болован «История Румынии», издательство «Весь мир», Москва, 2005 г.

СпасылкіПравіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Дзьёрдзь_II_Ракацы&oldid=4186243"