Карэйская кераміка

Ганчарства і фарфор у Карэі — сукупнасць тэхнік, прыёмаў і вырабаў з керамікі і фарфору ў Карэі, якія прайшлі доўгую гісторыю развіцця ў розныя эпохі карэйскай гісторыі.

Ваза «мэбён», упрыгожаная малюнкамі чырвоных жураўлёў. XII стагоддзе, Карэя.

Гісторыя

Перыяд трох каралеўстваў

Гліняны посуд Каі.

У першым тысячагоддзі нашай эры на тэрыторыі сучаснай Карэі з’яўляюцца тры раннія дзяржавы: Сіла, Кагуро і Пэкчэ. Перыяд іх існавання ў адну і тую эпоху атрымаў назву «Перыяд трох каралеўстваў», які доўжыўся з 57 года да н.э. па 669 год н.э. Дзяржава Кагуро знаходзілася на поўначы Карэйскага паўвострава, а Пэкчэ і Сіла на поўдні.

Культура кожнай дзяржавы мела агульную гістарычную аснову, але адрознівалася ад іншых з-за асаблівасцяў прыроды, гаспадаркі, інтэнсіўнасці палітычных і гандлёва-эканамічных сувязяў з іншымі дзяржавамі. У Сіла, Кагуро і Пэкче ганчарства было адной з вядучых галін вытворчасці і мела свае традыцыі і спецыфіку.

У старажытных карэйскіх летапісах гаворыцца, што асаблівага росквіту ганчарства дасягнула ў Пэкче. Тут, акрамя посуду, рабілі таксама высокай якасці дахавую чарапіцу. Майстры Пэкче старанна падбіралі гліну для сваіх вырабаў, выкарыстоўвалі ганчарны круг. Керамічны посуд меў простыя і рацыянальныя формы. Існавала 20 відаў сасудаў для розных мэтаў. Прыкметны ўплыў на ганчарства Пэкче аказала керамічная вытворчасць Кітая. Напрыклад, запазычанне некаторых формаў кітайскага посуду — сасудаў на трох ножках (трыподаў), засваенне тэхналогіі атрымання высокатэмпературнай керамікі з «каменным» чарапком, выкарыстанне тэхнікі палівання вырабаў. Ранняя паліваная кераміка Пэкчэ мела бруднаваты шэра-зялёны колер.

Шматлікія знаходкі керамікі ў магільнях гэтага перыяду даюць зразумець, якім быў узровень майстэрства ганчароў дзяржавы Сіла. Керамічныя пасудзіны і іншыя прадметы начыння ўваходзілі ў склад пахавальнага інвентара. Да V—VI стагоддзяў у ганчарстве Сіла вядучым напрамкам стала вытворчасць высокатэмпературнай «каменнай» керамікі з вельмі трывалым звонкім чарапком. Посуд абпальваўся ў аднаўленчым рэжыме і таму меў роўны шэры колер. Ганчары Сіла таксама ўмелі рабіць паліваны посуд. Формы керамічных сасудаў былі больш складанымі і разнастайнымі ў параўнанні з вырабамі майстроў Пэкче.

Існуе мала звестак аб тым, якім было ганчарства ў дзяржаве Кагуро. Вельмі рэдка выяўляюцца рэшткі керамічных майстэрняў з апальвальнымі печамі на тэрыторыі былога Кагуро. Тэхналогіі і кераміка гэтай дзяржавы адрозніваліся ад ганчарных вырабаў Пэкче і Сіла. Посуд абпальваўся пры параўнальна невысокіх тэмпературах, меў бруднавата-шэры або карычневы колер. У формах і дэкоры сасудаў захоўваліся некаторыя старажытныя традыцыі, якія сыходзяць каранямі яшчэ ў эпоху неаліту, а таксама меліся дэталі, запазычаныя ў кітайскіх ганчароў.

У V—VII стагоддзях адбываюцца прыкметныя змены ў керамікі Карэі, прычынай якіх стала распаўсюджвання будызму на Карэйскім паўвостраве. Як і будызм, так і новыя павевы ў ганчарным мастацтве, прыйшлі ў Карэю з Кітая. Формы сасудаў становяцца больш вытанчанымі і складанымі: шырока запатрабаванымі сталі вырабы ў форме кветак. Кветкавая сімволіка, характэрная для будызму, часта выкарыстоўваецца і ў арнаментах, якія ўпрыгожваюць кераміку. Выявы кветак і арабескі наносіліся на сценкі сфармаваных, яшчэ вільготных сасудаў пры дапамозе адмысловых штампаў. Пачынаецца перыяд падвышанай цікавасці на паліваны посуд, што з’яўляецца следствам культурнага ўплыву Кітая, дзе ў часы дынастыі Тан (VII—IX стагоддзі) асабліва шанаваўся посуд з каляровымі палівамі.

У IX стагоддзі ганчары Сіла рабілі два віды паліванага посуду з «каменным» чарапком: з попельнай і свінцовай глазурай. Попельная паліва складалася з расліннага попелу і палявога шпата. Пасля абпалу пры высокіх тэмпературах (1100—1200°з) гэтая паліва застывала на паверхні вырабаў тонкім празрыстым пластом. Выраб, пакрыты попельнай палівай, абпальваўся адзін раз: працэс палівання праходзіў адначасова са спяканнем керамічнага чарапка да камнепадобнай масы. Лёгкаплаўкая свінцовая паліва, якая змяшчала фарбавальнікі, патрабавала тэрмаапрацоўкі пры 800—900 °C. Таму ганчарны выраб, абпалены спачатку пры высокай тэмпературы, пасля нанясення на яго паверхню паліванага пласта, абпальваўся яшчэ раз пры больш нізкіх тэмпературах. Колеры свінцовых паліў — зялёныя і шараватыя.

У перыяд трох карэйскіх дзяржаў у Карэі пачалі з’яўляцца селадонавыя вырабы, імпартаваныя з Кітая. У IX стагоддзі стала вядомая і тэхналогія атрымання селадоновой глазуры. Вытанчаная зялёная афарбоўка селадонаў адпавядала густам таго часу, з’яўляючыся далейшым удасканаленнем зялёна-шэрай каляровай гамы свінцовых глазуры. Першыя карэйскія селадоны саступалі кітайскім узорам. Іх колер быў часцей за ўсё брудна-зялёным і цьмяным. Але паступова майстэрства вырабу гэтага віду ганчарных вырабаў вырасла. Карэйскія майстры падтрымлівалі цесныя кантакты з найбуйнейшымі цэнтрамі селадонавага посуду ў Кітаі, дзякуючы чаму пераймалі тэхнікі складанай тэхналогіі. Асноўнымі раёнамі вытворчасці селадонавай керамікі ў Карэі былі паўднёвае і заходняе ўзбярэжжа.

Перыяд Каро

Курыльніца, зробленая ў перыяд Каро.

У 960-х гадах у Карэі адбываюцца новыя сур’ёзныя павароты ў гісторыі. Дзяржава Тхэбон далучае да сябе Позняе Кагуро і Позняе Пэкче, што паклала пачатак новай дзяржаве — каралеўству Каро. Перыяд Каро працягваўся з 936 года па 1392 год — час росквіту феадальных адносін у эканоміцы, актывізацыі рамеснай вытворчасці, гандлю, уздыму культуры, будаўніцтва гарадоў. Найбольшай магутнасці і дабрабыту Карэі дасягнула ў XII стагоддзі, заключыўшы пры гэтым палітычны саюз з Кітаем.

Перыяд Каро характарызуецца найвышэйшым пікам у развіцці карэйскага ганчарства. Працавала каля 300 керамічных майстэрняў, многія з якіх знаходзіліся ў паўднёвых раёнах Карэйскага паўвострава. Ганчары Каро перанялі лепшыя традыцыі керамічнага рамяства дзяржавы Сіла. Складваецца тэхнічная база ганчарства, якая стала традыцыйнай для Карэі і захавалася практычна нязменнай да пачатку XX стагоддзя. Карэйскія ганчары, гэтак жа як і майстры ў Кітаі і Японіі, аддавалі перавагу працаваць з мясцовай сыравінай, і іх майстэрні знаходзіліся побач з радовішчаў керамічных глін. Усе стадыі і працэсы тэхналагічнага цыклу былі таксама звычайныя для ганчарства Усходняй Азіі: здабыча і апрацоўка гліны, падрыхтоўка фармовачнай масы, фармоўка вырабаў, аздабленне паверхні, паліванне, сушка, абпал. Для некаторых відаў паліваў -лёгкаплаўкіх, выкарыстоўваўся двухразовы абпал вырабаў.

Галоўнымі тэхнічнымі сродкамі ў сярэднявечным ганчарстве Карэі былі прыстасаванні для фармоўкі і абпалу. Ганчарны круг атрымаў у гэты час шырокае распаўсюджванне і, магчыма, быў ва ўжытку не толькі ручны яго варыянт, але і нажны. У Карэі, як і ў Кітаі, больш за ўсё шанаваўся посуд, сфармаваны на крузе, чым посуд ручнога вырабу. У гэтым істотнае адрозненне кітайскага і карэйскага керамічнага мастацтва ад японскага ганчарства, дзе перавага аддавалася ручной працы.

Мала вядома, калі з’явіўся ў Карэі нажны ганчарны станок, і як ён выглядаў. Як мяркуецца, у перыяд росквіту керамічнай вытворчасці ў дзяржаве Каро такі станок быў ужо вядомы, і, магчыма, ён меў пэўнае падабенства з нажным кругам, якія выкарыстоўваліся ў традыцыйным ганчарстве XIX стагоддзя. Станок быў драўляным і наземным, часта досыць высокім і грувасткім. Рабочая частка станка складалася з двух дыскаў: вялікага ніжняга і меншага па памеры верхняга, злучаных паміж сабой вертыкальнымі апорамі-рэйкамі або цыліндрам. Рабочая частка станка свабодна змяшчалася паміж нагамі ганчара, які сядзеў на высокім зэдліку. Майстар прыводзіў нагамі ніжні дыск у бесперапынны рух, забяспечваючы магчымасць фармоўкі на верхнім дыску.

Карэйскія печы для абпальвання па сваёй будове ўзыходзяць да «драконавых» печаў Кітая. Яны таксама размяшчаліся на схілах пагоркаў і мелі выгляд тунэлю даўжынёй 10-20 метраў, на адным канцы якога знаходзілася топачная камера. Пячны тунэль, зроблены з цэглы, мог быць аднакамерным, без унутраных перагародак, альбо шматкамерным, падзеленым на сазлучаныя паміж сабой адсекі. У працэсе абпалу тэмпература ў такіх печах дасягала 1200—1300 °C. Дадзены тып печы стаў традыцыйным для карэйскага ганчарства і захаваўся да XX стагоддзя.

Асноўныя віды ганчарных вырабаў у перыяд Карj — «каменная» кераміка са шчыльным, звонкім чарапком, селадонавыя вырабы, белы фарфор, чарапіца.

Звычайная непаліваная «каменная» кераміка шэрага колеру выпускалася майстэрнямі ў значнай колькасці, паколькі была даступным для ўсіх слаёў насельніцтва посудам. «Каменная» кераміка магла пакрывацца палівай, асабліва, папулярная была свінцовая зялёная паліва. Выкарыстанне вырабаў з «каменным» чарапком было вельмі шырокім: захоўванне і транспарціроўка розных прадуктаў, гатаванне ежы, сервіроўка стала, асвятленне жылля.

Селадоны Каро

Тэрмін «селадо́н» для ганчарных вырабаў з бледна-шаравата-зялёнай палівай быў прыдуманы еўрапейскімі знатакамі керамікі. Існуе некалькі гіпотэз паходжання гэтага слова. Адна мяркуе, што яно ўпершыню з’явілася ў Францыі XVII стагоддзя і паходзіць ад імя героя прэцыёзнага пастаральнага рамана «Астрэя»(«L’astrée»), — закаханы пастух Селадон (Céladon) упрыгожваў вопратку бледна-зялёнымі стужачкамі. (аўтар, Анарэ д’Юрфэ, — у сваю чаргу запазычыў імя героя з «Метамарфозаў» Авідзія). Іншая версія звязвае тэрмін са скажэннем імя Саладзіна (Салах ад-Дзіна), султана Егіпта і Сірыі і заснавальніка дынастыі Аюбідаў, які ў 1171 годзе накіраваў сорак вырабаў гэтай керамікі эміру Дамаска Нур ад-Дзіну. Трэцяя версія ўзводзіць тэрмін да санскрыцкага слова sila і dhara, якія азначаюць «камень» і «зялёны» адпаведна. У керамічнай вытворчасці селадон — асаблівы тып глазуры і яе спецыфічнае бледна-шаравата-зялёнае адценне зялёнага колеру. Тып падобных вырабаў быў вынайдзены і вырабляўся ў Кітай, у прыватнасці, у керамічных цэнтрах правінцыі Чжэцзян (Лунцюань і інш.).

У Карэі вытворчасць селадонавых вырабаў квітнела ў XI—XIII стагоддзях. Гэтыя вырабы маглі быць элітнымі і прызначацца для шляхетных і багатых людзей, служыцеляў будыйскага культу. Селадонавы посуд і іншыя прадметы ўжытку: касметычныя флаконы і скрыначкі, свяцільні, падгалоўнікі, прыналежнасці для пісьма, упрыгожвалі палацы каралеўскай сям’і. Сама назва Каро, што ў перакладзе са старажытнакарэйскай азначае «высокае і чыстае», атаясамлівалася з колерам селадонавай палівы, які нагадваў пра прыгажосць яснага неба, пакрытых лясамі гор і празрыстых рэк Карэі.

Для вырабу селадонавых вырабаў выкарыстоўваўся рэдкі гатунак блакітнавата-шэрай гліны або адмысловая парода — «фарфоравы камень» («Танлі»), якая змяшчае невялікую колькасць пластычнага гліністага рэчыва, шмат тонказярністай слюды, кварцу і палявога шпату. Пры змешванні з вадой слюда надавала масе пластычнасць, неабходную для выцягвання на крузе або фармоўцы ў шаблонах. Калі выраб падсыхаў да «скурацвёрдага» стану, на яго паверхню наносілася селадонавая паліва. Асноўнымі кампанентамі паліванай масы былі раслінны попел, багаты кальцыем, і моцна раздробнены «фарфоравы камень». Прысутнасць у хімічным складзе палівы 1-2 % вокісу жалеза абумоўлівала пры абпале ў аднаўленчым рэжыме зялёны (селадонавы) колер. Спецыфіка карэйскіх селадонаў у адрозненне ад кітайскіх вырабаў — лёгкае блакітнаватае адценне. Гэта было выклікана пэўнымі суадносінамі хімічных кампанентаў палівы — вокісу тытану і вокісу марганцу. Вырабы, пакрытыя селадонавай палівай, абпальваліся ў доўгіх печах пры тэмпературы 1100—1200 °C. Чарапок пасля абпалу набываў шэры колер, што было следствам аднаўленчага рэжыму.

Формы селадонавага посуду былі вельмі разнастайныя: у іх спалучаліся рысы, запазычаныя з кітайскага ганчарства, і творчая фантазія карэйскіх майстроў. Вялікую папулярнасць у перыяд Каро набываюць посуд у выглядзе кветак і пладоў. Напрыклад, вельмі вытанчаная была невялікая чаша, форма якой нагадвала раскрытую чашачку кветкі з буйнымі пялёсткамі. Такая чаша абавязкова дапаўнялася шырокай талеркай-падстаўкай, у афармленні якой таксама выкарыстоўваліся кветкавыя матывы.

Посуд на падстаўках атрымаў вялікую папулярнасць у сярэднявечнай кераміцы Карэі. Гэтая асаблівасць адлюстроўвала ўплыў традыцый каменярэзных і бронзаліцейных рамёстваў Усходняй Азіі і Кітая. Посуд з вырабнага каменя або з металу часта дапаўняліся адмысловымі падстаўкамі, выкананымі з таго ж матэрыялу: каменя, металу або дрэва. Карэйскія ганчары пры вырабе падставак для сасудаў шырока выкарыстоўвалі прыём ажурнай разьбы. Гэты прыём мог прымяняцца для афармлення саміх сасудаў, а таксама для розных прадметаў начыння. Калі сфармаваны з гліністай масы выраб высыхаў і станавіўся досыць цвёрдым, майстар з дапамогай адмысловага разца рабіў скразныя прарэзы ў адпаведнасці з задуманым узорам. Калі посуд прызначаўся для якога-небудзь змесціва, напрыклад, вадкасці або алею, ажурныя сценкі не дазволілі б выкарыстоўваць яго для гэтых мэтаў. Было знойдзена арыгінальнае рашэнне праблемы. Вырабляліся два злучаных паміж сабой рэзервуара — унутраны і знешні. Унутраны меў звычайныя сценкі, а знешні быў ажурным і служыў толькі для ўпрыгажэння. Тэхніка ажурнай разьбы была вельмі працаёмкай і патрабавала адпаведных навыкаў, аднак давала выдатны дэкаратыўны эфект.

У перыяд Каро ўпадабанымі формамі таксама сталі посуд у выглядзе дыні і гарбуза, якія былі аднымі з вядучых сельскагаспадарчых культур Карэі. Сасуды, якія нагадвалі дыню, напрыклад, чайнікі, мелі даўгаватае тулава з рэльефнымі вертыкальнымі дзелькамі. Для большага натуралістычнага эфекту на вечку такога чайніка прымацоўваўся згорнуты жгуцік гліны, які імітаваў «хвосцік» сапраўднай дыні. Посуд у выглядзе гарбуза меў таксама дзелькавы рэльеф і шарападобнае або злёгку эліпсападобнае тулава.

Яшчэ адной разнавіднасцю селадонавага посуду быў посуд для вады — «кандзіка», які выкарыстоўваўся ў некаторых будыйскіх цырымоніях. Форма вырабу мела яйкападобнае тулава і вельмі вузкае высокае рыльца, пераходзячым у тонкі доўгі вертыкальны носік, гэтая форма была запазычаная ў індыйскіх металічных сасудаў, таксама звязаных з рытуаламі будызму.

Папулярнай формай керамічных сасудаў, у тым ліку і селадонавых была ваза «мэбён» («мэб’ёнг»). Тулава з вельмі высокімі, амаль гарызантальнымі плечукамі і шырокай, аб’ёмнай верхняй часткай, плаўна звужваючыся да дна, мела кропляпадобны хупавы контур, рыльца было вельмі нізкім і вузкім. Як правіла, такія вазы дэкаравалі асабліва прыбрана.

У вобласці дэкору селадонавых і керамічных вырабаў, карэйскія ганчары праяўлялі фантазію, майстэрства і вялікі мастацкі густ. Ім належыць вынаходніцтва арыгінальнай тэхнікі каляровай інкрустацыі керамікі. Сам прыём інкрустацыі быў вядомы досыць даўно ў дрэваапрацоўчым і ювелірным рамёствах. Бронзавыя вырабы, інкруставаныя залатымі і срэбнымі ўстаўкамі, прадметы начыння з лакаванага дрэва з інкрустацыяй пераліўным перламутрам былі абавязковай прыналежнасцю багатага карэйскага дома.

Тэхніка інкрустацыі керамічных вырабаў насіла назву «сангам». Яе сутнасць заключалася ў наступным: па падсохлай да «скурацвёрдага» стану паверхні сфармаванага вырабу выразаліся ўзоры: кветкі, аблокі, вінаграднае лісце і гронкі. Рэльеф рабіўся досыць глыбокім, і ў прарэзы ўціраўся матэрыял для інкрустацыі. Напрыклад, для атрымання белых узораў выкарыстоўвалася спецыяльная маса, якая змяшчала вялікую колькасць тонка здробненага кварца. Каб атрымаць чорныя ці цёмна-карычневыя ўзоры, ганчары рыхтавалі склад, багаты злучэннямі жалеза, пасля абпалу ён набываў цёмную афарбоўку. Пасля заканчэння інкрустацыі посуд пакрывалі палівай і абпальвалі. Гатовы выраб, дэкараваны такім спосабам, выглядаў вельмі прывабна: скрозь зелянява-празрыстую паліву, як скрозь смугу, прасвечваў белы або цёмны малюнак.

Іншым цікавым прыёмам быў роспіс карычневай жалезістай або чырвонай меднай фарбай пад селадонавай палівай. Кантраснае спалучэнне чырвонага роспісу і далікатнай зеляніны палівы давала арыгінальны дэкаратыўны эфект, дамагчыся якога дазваляў правільна падабраны склад меднай фарбы. Кітайскія ганчары ў адрозненне ад карэйскіх майстроў не змаглі асвоіць чырвоны падпаліваны роспіс для селадона і выкарыстоўвалі яго толькі ў дэкоры белага фарфору.

Яшчэ адным дэкаратыўным прыёмам, які атрымаў распаўсюджванне ў карэйскім ганчарстве, у прыватнасці, у вырабе селадонавых вырабаў, быў графічны малюнак. Пасля фармоўкі вырабу на яго злёгку падсохлую паверхню пры дапамозе інструмента з вострым канцом наносіліся выявы кветак, аблокаў, птушак. Пасля пакрыцця палівай і абпалу малюнак выглядаў нібы тонкія карункі.

У XIII—XIV стагоддзях, у перыяд мангольскага панавання ў Карэі, з’явіўся прыём роспісу залатой фарбай па селадонавай паліве, які надаваў вырабам асабліва раскошны выгляд. У цэлым гэты перыяд не быў занадта спрыяльным для развіцця тэхналогіі селадонаў. У адпаведнасці з эстэтычнымі запытамі, якія дыктаваліся густамі мангольскай шляхты, паступова змяняецца склад селадонавой палівы. Для вырабаў XIII—XIV стагоддзяў больш тыповыя карычняватыя і шараватыя тоны ў адрозненне ад чыстай празрыстай зеляніны селадонавых паліў XI—XII стагоддзяў.

Ва ўсёй наступнай гісторыі карэйскага ганчарства аж да сярэдзіны XX стагоддзя майстэрства селадонаў больш не перажывала такога росквіту, як у перыяд Каро. На доўгі час тэхнікі селадонавых паліў былі забытыя і перажылі сваё другое нараджэнне толькі ў другой палове XX стагоддзя.

Дробная пластыка

Акрамя посуду і разнастайнага побытавага начыння карэйскія майстры керамікі і фарфору былі майстэрскія ў вырабе дробнай скульптуры. Галоўным чынам, гэта фігуркі жывёл, птушак, будыйскіх святых. Скульптурнымі дэталямі нярэдка ўпрыгожваліся посуд, курыльніцы, прадметы туалета і іншыя вырабы. У цэлым, час існавання дзяржавы Каро быў самым яркім і прадуктыўным перыядам у гісторыі карэйскага ганчарства. Наступныя стагоддзі не багатыя цікавымі тэхналагічнымі і мастацкімі дасягненнямі ў галіне керамікі і фарфору.

Фарфор

Тэхналогія вырабу «класічнага» белага фарфору таксама была вядомая ў ганчарстве перыяду Каро. Мяркуюць, што першыя фарфоравыя вырабы, хоць і даволі грубыя, вырабляліся ўжо ў IX стагоддзі ў дзяржаве Сіла. У Каро фарфор рабілі ў тых жа майстэрнях, дзе выраблялі селадонавую прадукцыю. Аднак па папулярнасці белы фарфор значна саступаў зялёнаму селадону. Знаёмству з вытворчасцю белага фарфору, як і селадона, карэйскае ганчарства абавязана Кітаю.

Запазычаная тэхналогія развівалася ў Карэі самастойным шляхам. Сыравінай для парцалянавых вырабаў служыў «фарфоравы камень», блізкі па складзе сыравіны з некаторых раёнаў Паўднёва-Усходняга Кітая. Дзякуючы асаблівасцям апрацоўкі сыравінных матэрыялаў і прыгатавання фармовачнай масы карэйскі фарфор меў спецыфічны адценне слановай косці. Вырабы пакрываліся празрыстай высокатэмпературнай палівай, якая пасля абпалу пералівалася вясёлкавым бляскам.

Для дэкору фарфоравай прадукцыі таксама выкарыстоўваўся прыём інкрустацыі. Прарэзаны контур малюнка на паверхні выраба запаўняўся чырвонай, насычанай жалезам глінай, пасля абпалу ўзор набываў чорны колер. Часам майстры ўжывалі для інкрустацыі пластычную масу, у склад якой уваходзіла селадонавая сыравіна. У гэтым выпадку на светлым фарфоры з’яўляліся шаравата-зялёныя дэкаратыўныя ўстаўкі.

Чорны посуд

Асаблівай і досыць рэдкай катэгорыяй ганчарных вырабаў перыяду Каро быў так званы чорны посуд. Да цяперашняга часу захаваліся толькі нешматлікія яго ўзоры. Чорны або цёмна-карычневы колер быў вынікам выкарыстання спецыяльнага складу палівы, насычанага злучэннямі жалеза. Часам пры выкананні пэўных тэхналагічных умоў у майстроў атрымлівалася атрымаць чорную паліву, якая адлівала блакітным бляскам. Такія вырабы нагадвалі знакамітую чорную кераміку «тэмоку» (яп.: ten moku; кіт. трад. 天目, піньінь tiān mù; англ.: Heaven's Eye), якая з’явілася ў XI стагоддзі ў Кітаі. Верагодна, што карэйскі паліваны чорны посуд пачалі вырабляць менавіта пад уплывам тэхналогіі «тэмоку». З гэтай здагадкай узгадняецца і час існавання дадзенай традыцыі ў карэйскім ганчарстве-XII-XIII стагоддзя. Найбольш распаўсюджанымі формамі чорнага посуду былі вялікія дэкаратыўныя вазы «мэб’ёнг», чары, чайнікі, круглыя пляшкі з вузенькім горлам. Для ўпрыгажэння сваіх вырабаў майстры выкарыстоўвалі прыёмы белай інкрустацыі, падпаліўнага роспісу і графічнага малюнка. Упадабанымі матывамі дэкору былі кветкі, лісце, журавы, якія ляцяць у аблоках.

Перыяд дынастыі Часон

Бела-блакітны фарфоравы сасуд з малюнкамі хвой і бамбука часоў дынастыі Чfсон (1489). Музей універсітэта Dongguk у Сеуле.

Бел-блакітны фарфоравы сасуд з выявай сліў і бамбука. XV стагоддзе. Дынастыя Часон.

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва

З заснаваннем дынастыі Лі, Карэя становіцца цэнтралізаванай дзяржавай пад назвай Часон. Сталіца яе з Кэгёна пераносіцца ў 1394 годзе ў Хасон. У першыя гады кіравання дынастыі Лі, развівалася сельская гаспадарка, рамяство і гандаль у гарадах. Значны прагрэс можна было бачыць у сацыяльна-эканамічным жыцці краіны. Паспяхова развіваліся мастацтва і навука. Карэйскі народ адчуваў на сабе жорсткую эксплуатацыю феадалаў і кіруючай верхавіны. Узмацнілася ролю канфуцыянства, якое было пануючай ідэалогіяй у колах шляхты. У XV—XIX стагоддзях у Карэі паўсталі і матэрыялістычныя плыні.

Узрослы попыт часонскай шляхты і багатых гараджан на прадметы раскошы, а таксама развіццё знешняга і ўнутранага гандлю прывялі да значнага прагрэсу ў сферы мастацкіх рамёстваў. Развіваюцца традыцыйныя віды прыкладнога мастацтва: вышыўка па шоўку, керамічная і фарфоравая вытворчасць, выраб бронзавага посуду і халоднай зброі. У цэлым прыкладное мастацтва гэтага перыяду было дастаткова рознахарактарным, паколькі адказвала патрэбам ладу жыцця розных сацыяльных слаёў. Павышаная ўвага да мастацкага афармлення прадметаў побыту рабіла іх для сучаснікаў такім жа атрыбутам эпохі, як і творы літаратуры і выяўленчага мастацтва, і дазваляла ўключаць іх у сферу духоўнага жыцця, а не толькі матэрыяльнага асяроддзя. У дэкаратыўна—прыкладным мастацтве XV—XVII стагоддзяў знаходзілі адлюстраванне ўсе асноўныя ідэйныя і эстэтычныя плыні часу. Новыя для карэйскага мастацтва і культуры тэндэнцыі да ўпрыгожвальніцтва і паказной пышнасці былі звязаны з ладам жыцця і культурнымі запытамі чынавенска-феадальнай верхавіны і гарадскіх слаёў, якія фармаваліся.

Асаблівае месца займалі кераміка і фарфор. Карэйскія майстры выраблялі самыя разнастайныя вырабы: разнастайныя вазы, збаны, чары і посуд. Яны авалодалі методыкай кобальтавага роспісу на фарфоры (раней такія вырабы вывозіліся з Кітая эпохі Мін), навучыліся вырабляць беласнежны фарфоравы посуд. У формах і роспісу на сасудах выяўляецца не ўласцівая ім раней маляўнічасць. Вырабы перыяду Лі адрозніваюцца тонкасцю і асаблівай вытанчанасцю формаў. Аднак галоўнай мэты творчага пошуку ў галіне фарфоравай вытворчасці ні ў XV стагоддзі, ні ў наступны перыяд, дасягнуць не ўдалося.

У перыяд мангольскага панавання быў незваротна згублены сакрэт вытворчасці прадмета гонару карэйскага прыкладнога мастацтва-знакамітага блакітна-зялёнага (вельмі блізкага па каляровай гаме да малахіту) фарфору селадон і яго інкрустацыі каляровымі глінамі (тэхніка «сангам чханджа»). Ён вырабляўся толькі ў Каро і карыстаўся вялікай папулярнасцю за мяжой, таму ў XII стагоддзі інкруставаны і паліваны фарфоравы посуд быў адным з галоўных прадметаў карэйскага экспарту. Спробы многіх майстроў аднавіць вытворчасць селадона не ўвянчаліся поспехам. На змену яму прыходзіць фарфор белага колеру з дзіўна выразнымі абрысамі.

Кераміка

Развіццё дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Карэі ў ранні перыяд дынастыі Лі было звязана з агульным эканамічным уздымам. Развіццю мастацкага рамяства спрыяла і пашырэнне ў гэты перыяд знешняга гандлю.

Значнае месца ў дэкаратыўна прыкладным мастацтве займала кераміка. Яе вытворчасць у першай палове XV стагоддзя працягвала развівацца, пры гэтым выкарыстоўваліся дасягненні керамістаў перыяду Каро. Аднак скульптурнасць формаў і прыгажосць каляровых паліў, характэрных для перыяду Каро, паступова зніклі. Большасць сасудаў XV—XIX стагоддзяў прызначалася для ўжытку, для звычайнага паўсядзённага начыння, што выклікала з’яўленне больш цяжкавагавых і ўстойлівых формаў.

Пунчхон

Гэты выгляд керамікі можна разглядаць як далейшае развіццё тэхнікі селадонаў Каро.

У XV стагоддзі асаблівай славай карысталіся керамічныя вырабы з Керэнсана. Сасуды пунчхон выраблялі з такой жа глінянай масы, якая ўжывалася для селадонаў перыяду Каро.

Але чарапок пучхон больш грубы па тэкстуры, чым у селадонаў, і таму звычайна яго паверхня пакрывалася цалкам або часткова белым ангобам. Белыя дробныя ўзоры на шэрым фоне чарапка, пакрытага зялёнай палівай, не адрозніваюцца той гармоніяй каляровых спалучэнняў, якія былі ў кераміцы тыпу сангам. Найбольш распаўсюджаным і простым выглядам керамікі пунчхон былі чары, аздобленыя пры дапамозе штампаў узорамі з дробных раслінных матываў, якія пакрывалі ўсю паверхню пасудзіны і часам спалучаліся з радамі дробных западзінак — кропак. У асобных выпадках больш складаны ўзор замест ціснення штампам выразаўся ў гліне, запаўняўся белым ангобам пэндзлем або шчоткай і пакрываўся празрыстай палівай тыпу селадон.

У дэкоры сасудаў пунчхон XV—XVI стагоддзяў з’яўляюцца новыя матывы: выявы драконаў, рыб, кветак лілей, раслінных завіткоў, рытмічна размешчаных на паверхні. Часам майстэрскае накладанне ангоба шчоткай у розных напрамках дазваляла пакідаць вырабы без дадатковага дэкору. Адзін з лепшых вырабаў гэтага віду — масіўны круглы сасуд XV стагоддзя, які служыў для захоўвання ежы. На яго шырокім тулаве з кароткім горлам прыкметныя сляды ад шчоткі. На аплеччы — роспіс спіралепадобнымі чорнымі уцёкамі, прачэрчанымі нядбайна, але разам з тым свабодна і жыва.

Іншым выглядам дэкору пунчхон было пакрыццё хуткім пэндзлем усяго вырабу белым ангобам, пасля чаго пры дапамозе гравіроўкі ўзор выцісняўся, захоўваючы свой белы колер, а фон пакрываўся вокісам жалеза пад селадонавай палівай, прымаючы пасля абпалу карычнявата-зялёнае адценне.

Белы фарфор «пэкча»

У XV—XVI стагоддзях нароўні з вырабамі пунчхон і звычайнай керамікай вялікае месца займала вытворчасць белага фарфору, якая працягвала развівацца і ўдасканальвацца, захоўваючы на працягу першых ста гадоў кіравання дынастыі Лі лепшыя традыцыі вырабаў перыяду Каро. У гэты перыяд белы фарфор Карэі адрозніваўся вытанчанай прастатой і ўтылітарнасцю формаў, заўсёды адказвалі свайму прызначэнню. Прыгожыя чары, стравы і посуд для віна характэрныя глыбінёй і мяккасцю розных адценняў белага колеру.

Карэйскія мастакі-керамісты, якія ўжывалі для роспісу вырабаў кобальт, звычайна карысталіся тонкімі пэндзлямі, скупа і стрымана накладваючы фарбы на ўзоры ў выглядзе кветак, раслін, птушак і насякомых. Такія чары для віна, распісаныя падпаліўным кобальтам, зрэдку сустракаліся ў дамах саноўнай шляхты і служылі для частавання віном ганаровых гасцей. Для роспісу фарфоравых вырабаў акрамя кобальту і вокісу жалеза карысталіся часам і чырвонай меднай фарбай, якая была вядомая карэйскім майстрам яшчэ ў перыяд Каро.

У пачатку XVII стагоддзя ў Карэі выраблялі толькі белы фарфор, бо з часу японскага нашэсця кобальт з Кітая не ўвозілі. Толькі ў сярэдзіне XVII стагоддзя ў Пунвоне зноў з’яўляецца роспіс кобальтам і адраджаюцца старыя традыцыі ў вырабе мастацкіх фарфоравых вырабаў выключна для каралеўскага двара.

У параўнанні з вытанчанымі формамі фарфоравых сасудаў XV—XVI стагоддзяў вырабы позняга перыяду дынастыі Лі здаюцца больш цяжкавагавымі і грубымі. Карэйскія мастакі-керамісты стваралі рытмічныя кампазіцыі лініяй і плямай, выяўляючы багатае пачуццё фантазіі. Яны пісалі раслінныя матывы, жывёл, якія плывуць рыб, птушак і насякомых то ў рэалістычнай манеры, то ў выглядзе стылізаваных завіткоў і каліграфічных ліній, па-майстэрску пераўтвараючы рэальныя формы ў дэкаратыўную ўмоўнасць ўзору.

Характэрны для гэтага часу вялікі фарфоравы шарападобны сасуд для захоўвання ежы. Ён пакрыты светла-шэрай палівай і ўпрыгожаны роспісам з выявай дракона, які ляціць над аблокамі, які запаўняе верхнюю частку тулава, добра падкрэсліваючы круглявасць формы пасудзіны. Карычняваты, прыгожага адцення малюнак выкананы падпаліўным вокісам жалеза. Для парцалянавых сасудаў характэрныя багацце дэкору і разнастайнасць формаў. Пачуццё жывой непасрэднасці, часам наіўнасці адчувальна выступае ў роспісах гэтых сасудаў.

Размаляваны фарфор

Любоў карэйцаў да прыроды знаходзіць сваё адлюстраванне ў роспісах сасудаў XVII—XIX стагоддзяў. Пейзажы, квітнеючыя лотасы і хрызантэмы, бамбук і гронкі вінаграду, птушкі, рыбы, матылькі, якія ляцяць сярод кветак, — усё гэта адлюстроўвае глыбокія пачуцці народа, які, дзеючы ў цяжкіх умовах феадальнага рэжыму, усё ж захоўваў на працягу стагоддзяў любоў да прыгожага.

У роспісах фарфору XIX стагоддзя з’яўляюцца новыя матывы. Пейзажы напісаны блакла-сінім кобальтам з вялікім майстэрствам і разуменнем перадачы паветранай перспектывы. Дэкаратыўнасць вырабаў, яе змястоўнасць дыктаваліся прызначэннем рэчы і эстэтычнымі запытамі спажыўцоў. На стопках для пэндзляў можна сустрэць рэльефныя або жывапісныя выявы хвоі, жураўлёў, буслоў, аленяў, якія сімвалізуюць традыцыйныя пажаданні даўгалецця і багацця, а таксама пейзажы з сонцам, месяцам і аблокамі звівістымі ляцяць драконаў — уладароў стыхій.

Кераміка Карэі перыяду праўлення дынастыі Лі аказала вялікі ўплыў на керамічныя вырабы Японіі, а пазней праз іх і на кераміку шэрагу еўрапейскіх краін, дзе сталі шырока ўжываць дэкаратыўныя прыёмы майстроў Карэі мінулых стагоддзяў. Апетая паэтамі, славутая ў легендах і паданнях кераміка Карэі ў апошнія гады праўлення дынастыі Лі страціла сваё былое значэнне і сваё вялікае майстэрства, у якім на працягу стагоддзяў знаходзіла адлюстраванне жывая душа яе народа, яго любоў да гэтага віду мастацтва.

Галерэя

• 
  Селадон у форме авечкі (III-IV стагоддзі, Пэкче)
• 
  Карэйскі вінны збан (каля 1150-1200 гадоў, дынастыя Каро)
• 
  Селадонавая курыльніца дынастыі Каро XII стагоддзя
• 
  Карэйскі вінны збан перыяда дынастыі Каро, каля 1250 года
• 
  Селадон перыяда Каро, выстаўлены ў Нацыянальным музеі Карэі
• 
  Белы фарфоравы кубак XV стагоддзя дынастыі Часон
• 
  Бела-блакітны фарфоравы сасуд XV стагоддзя дынастыі Часон
• 
  Часонскі форфоравы гаршчок з малюнкамі вінаграднай лазы і малпы. Пачатак XVIII стагоддзя
• 
  Бела-блакітны фарфоравы чайнік перыяда дынастыі Часон
• 
  Бела-блакітная фарфоравая бутэлька XIX стагоддзя.

Літаратура

• История керамики Восточной Азии (Учеб. пособие). / автор: Жущиховская И. С., редактор: Александрова Л. И.
• Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М.: «Сов. Энциклопедия», 1985 г.
• Глухарева О. Н. Искусство Кореи — М.: «Искусство», 1982 г.
• Верман. Карл. История искусства всех времен и народов АСТ — Москва 2001 г.
• Полевой. В. М. Архитектура, живопись, скульптура, графика, декоративное искусство — М.: издательство «Советская Энциклопедия», 1986 г.
• Древние цивилизации / Под ред. Г. М. Бонгард — Левина. — М.: «Мысль», 1989 г.
• Новичков В. Б., Куркин Е. Б."Страны и народы, универсальная энциклопедия — М.: «Педагогика-пресс», 2000г