Любарт
Лю́барт (у праваслаўі — Дзмітрый, ~1320 — ~1383) — валынскі (уладзімірскі і луцкі) князь, адзін з малодшых сыноў вялікага князя літоўскага Гедзіміна, верагодна, ад яго апошняй жонкі Еўны[3].
| Дзмітрый Гедзімінавіч | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Юрый II Баляслаў | ||||||
| Пераемнік | Галіцкае княства заваявана | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Юрый II Баляслаў | ||||||
| Пераемнік | Аляксандр Карыятавіч | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Аляксандр Карыятавіч | ||||||
| Пераемнік | Фёдар Любартавіч | ||||||
| Нараджэнне |
1300 |
||||||
| Смерць |
1383, 1384 ці каля 1384[2] |
||||||
| Род | Гедзімінавічы | ||||||
| Бацька | Гедзімін | ||||||
| Маці | Еўна | ||||||
| Жонка | 1 шлюб: Ганна-Бучэ (Эфемія),[1] дачка Андрэя Галіцкага, 2 шлюб: Вольга-Агафія, дачка Канстанціна Растоўскага, пляменніца Сямёна Гордага | ||||||
| Дзеці |
Фёдар Любартавіч, князь Валынскі (1383-1392), Іван Любартавіч, Лазар Любартавіч, Сямён Любартавіч |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Біяграфія
правіцьВыступае ў гістарычных крыніцах у 1336—1382 гадах. У 1330-х гадах удзельнічаў у літоўскіх наездах на Мазовію. Першым шлюбам, верагодна, жанаты з дачкой уладзіміра-валынскага князя Андрэя Юр'евіча (Ганнай ?). Пасля смерці апошняга гаспадара Галіцка-Валынскага княства Юрыя-Баляслава II Тройдзенавіча (1340), пры падтрымцы бацькі Любарт заняў Валынь. Прэтэндаваў і на Галічыну, у 1340—1349 гадах галіцкае баярства на чале з Дзмітрыем Дзядзькам намінальна прызнавала гаспадаром то Любарта, то польскага караля Казіміра III Вялікага, то венгерскага Людвіка I Вялікага. Гэта выклікала канфрантацыю паміж Любартам, з аднаго боку, і Казімірам і Людвікам, з другога. Падтрымліваў прыязныя стасункі з кіеўскім мітрапалітам Феагностам, у 1347 годзе падтрымаў яго ініцыятыву па скасаванні асобнай Галіцкай мітраполіі, каб яна не паслужыла інструментам пашырэння ўплыву Польшчы і Венгрыі на паўднёва-заходнія землі ВКЛ. Быў звязаны дынастычным шлюбам з вялікім князем маскоўскім Сямёнам Гордым: у 1350 годзе ажаніўся з яго пляменніцай Вольгай, дачкой растоўскага князя Канстанціна. У жніўні — лістападзе 1349 года Казімір пры падтрымцы Залатой Арды, Венгрыі і Мазовіі захапіў амаль усю тэрыторыю былога Галіцка-Валынскага княства, у тым ліку Берасце. У 1350 годзе войскі ВКЛ вярнулі Берасце і Валынь, нават на кароткі час авалодалі Львовам, але Галічына засталася ў руках Казіміра. У 1351—1352 гадах польска-венгерскія войскі здзейснілі некалькі паходаў на Берасце, Белз, Уладзімір-Валынскі. У жніўні 1351 года Любарт разам з Кейстутам быў захоплены ў палон венграмі; 15 жніўня 1351 года падпісаў дагавор з Людвікам, паводле якога ВКЛ мусіла заплаціць вялікі выкуп, адмаўлялася ад прэтэнзій на Галічыну, але захавала большую частку Валыні. У 1352 годзе заключыў сепаратную мірны дагавор з Казімірам і мазавецкімі князямі, але ўжо ў 1353 годзе далучыўся да наездаў Кейстута на Польшчу. Пасля працяглага перыяду мірных адносін з Казімірам (1356—1366) у выніку ваеннага паходу апошняга адмовіўся ад прэтэнзій на Белзскую і Холмскую землі, саступіў Польшчы заходнюю частку Валыні з цэнтрам ва Уладзіміры, якую вярнуў пасля смерці Казіміра ў 1370 годзе. У 1376 годзе ўдзельнічаў у шырокамаштабнай літоўскай выправе на Польшчу, што выклікала няўдалую для яго вайну з Людвікам у 1377 годзе, у выніку якой Любарт быў вымушаны прызнаць сябе васалам Венгрыі і пакінуць Людвіку сваіх сыноў у якасці заложнікаў. Пасля смерці Людвіка ў 1382 годзе выкупіў у венгерскіх стараст некаторыя памежныя галіцкія крэпасці (Лапацін, Алеска і іншыя).
Пры Любарце значэнне аднаго з галоўных палітычных цэнтраў ВКЛ набыў Луцк. У 1375 годзе ён згадзіўся на стварэнне першай у ВКЛ Луцкай дыяцэзіі, юрысдыкцыя якой ахоплівала і паўднёва-заходнія землі Беларусі. Сын Любарта ад першага шлюбу, Іван, быў адным з чарнігаўскіх удзельных князёў. Ад другой жонкі Любарт меў трох сыноў — Фёдара, Лазара і Сямёна.
Зноскі
правіць- ↑ БИОГРАФИЧЕСКИЙ УКАЗАТЕЛЬ
- ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 202.
- ↑ Белы А. Любарт // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 225. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
Літаратура
правіць- Алесь Белы. Любарт-Дзмітрый // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 432 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
- Филевич И. П. Борьба Польши и Литвы-Руси за галицко-владимирское наследие. СПб., 1890.
- Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od konca czternastego wieku. Warszawa, 1895.
- Довнар-Запольский М. В. Из истории литовско-польской борьбы за Волынь // Киевские университетские известия. 1896. № 8.
- Paszkiewicz H. Polityka ruska Kazimierza Wielkiego. Warszawa, 1925.
- Насевіч В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: Падзеі і асобы. Мн., 1993.
Спасылкі
правіць- Арыгінальны артыкул Архівавана 5 лютага 2006.