Людас Гіра

Людас Канстанцінавіч Гіра (15 (27) жніўня 1884, Вільня — 1 ліпеня 1946, Вільнюс) — літоўскі паэт, драматург, літаратурны крытык, перакладчык, публіцыст, грамадскі дзеяч; народны паэт Літоўскай ССР (1945), правадзейны член Акадэміі навук Літоўскай ССР (1946).

Людас Гіра
літ.: Liudas Gira
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Liudas Gira
Псеўданімы	E. Radzikauskas
Дата нараджэння	15 (27) жніўня 1884
Месца нараджэння	Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	1 ліпеня 1946(1946-07-01) (61 год)
Месца смерці	Вільнюс, Вільнюскае гарадское самакіраванне, Літоўская ССР, СССР
Пахаванне	могілкі Роса
Грамадзянства	Расійская імперыя, Літва, СССР
Альма-матар	Віленская каталіцкая духоўная семінарыя
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, літаратурны крытык
Гады творчасці	1902—1945
Кірунак	нацыянальны рамантызм
Жанр	верш, паэма, містэрыя, драма
Мова твораў	літоўская мова і беларуская
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Людас Гіра ў 1920 годзе

Вучыўся ў Стаклішкескай пачатковай гімназіі (каля Коўна) і Віленскай рэальнай гімназіі. У Казані здаў экстэрнам экзамен за 4-ы клас гімназіі і паступіў у Віленскую духоўную семінарыю. З 1905 працаваў у рэдакцыях газет «Vilniaus žinios», «Lietuvos ūkininkas»), з 1907 «Viltis».

Браў удзел у дзейнасці Саюза літоўскіх настаўнікаў, быў сакратаром прэзідыума Вялікага Віленскага сейма (1905), удзельнічаў у стварэнні Літоўскага навуковага таварыства (1907). Пачынаючы з 1911 года быў рэдактарам літаратурных альманахаў і літаратурных часопісаў, укладальнікам анталогій літоўскай паэзіі.

У 1911 годзе нарадзіўся сын Вітаўтас, пасля паэт і празаік Вітаўтас Сірыёс-Гіра. У 1918 годзе быў ваенным камендантам Вільнюса, камандзірам атрада літоўскіх добраахвотнікаў. Трапіў у палон да бальшавікоў і праз паўгода вярнуўся ў Каўнас, яго абмянялі на палонных чырвонаармейцаў. У Каўнасе стаў начальнікам аддзела разведкі міністэрства абароны краю, удзельнічаў у ліквідацыі змовы Польскай ваеннай арганізацыі (POW). У 1922—1926 гг . працаваў дырэктарам Дзяржаўнага тэатра ў Каўнасе. У 1923 рэдактар літаратурнага часопіса «Skaitymai»). У 1924 годзе выйшла напісаная ім «Руска-літоўская граматыка» (Каўнас; паўторнае выданне 1925).

Магіла на могілках Роса

У 1926—1936 гадах сакратар кнігавыдавецкай камісіі міністэрства асветы. У 1928—1930 гадах складаўся ў інтэнсіўнай перапісцы з К. Д. Бальмонта і папулярызаваў яго творчасць у літоўскім друку, быў адным з галоўных арганізатараў прыезду Бальмонта ў Літву (1930). У сярэдзіне 1930-х гадоў быў адным з ініцыятараў умацавання літоўска-латышскіх і літоўска-эстонскіх літаратурных і культурных сувязяў, арганізатар і ўдзельнік літаратурных вечароў і абменаў дэлегацыямі пісьменнікаў.

У 1936—1937 і 1938—1939 гадах старшыня Таварыства літоўскіх пісьменнікаў. Рэдактар літаратурнай газеты «Literatūros naujienos» у 1937—1938. У 1939 годзе наведаў СССР.

У 1940 з іншымі дэпутатамі Народнага сейма — пісьменнікамі Ю. Паляцкісам, С. Нерыс, П. Цвіркам — увайшоў у склад так званай паўнамоцнай дэлегацыі, якая хадайнічала перад Вярхоўным Саветам СССР аб прыёме Літвы ў склад Савецкага Саюза. Намеснік наркама асветы Літоўскай ССР у склад 1940—1941 гадах.

У пачатку Вялікай Айчыннай вайны эвакуіраваны ўглыб СССР, жыў у Пензе да пачатку 1942 года. У 1942—1944 гадах служыў у Літоўскай дывізіі (капітан).

У Літву цяжка хворым вярнуўся летам 1945 года. Пахаваны ў Вільнюсе на могілках Роса.

Памяць

У Вільнюсе вуліца Вільняўс} (Vilniaus gatvė, Віленская) была пераназвана ў вуліцу Гіры (Liudo Giros gatvė, Гірас), але пасля аднаўлення незалежнасці Літвы вуліцы была вернута ранейшая назва. У 1977 годзе ў Вільні ў невялікім скверы на вуліцы Валана насупраць будынка Міністэрства адукацыі і навукі Літвы быў збудаваны помнік (скульптар Віктарас Паліс, архітэктар Стасіс Шашкявічус). Помнік уяўляў сабой гарэльефны партрэт паэта, высечаны ў глыбе граніту (вышыня 1,2 м) на прамавугольным гранітным пастаменце. 11 верасня 2013 года помнік пасля патрабаванняў былых палітычных вязьняў, ссыльных і прадстаўнікоў іншых правых арганізацый па просьбе Міністэрства адукацыі і навукі Літвы быў дэмантаваны і вывезены на тэрыторыю муніцыпальнага прадпрыемства «Грында» у Юсцінішкес (непадалёк ад 2-га тралейбуснага парку) на захоўванне.

Літаратурная дзейнасць

Дэбютаваў у літаратуры ў 1902 годзе аповядамі. Вершы пачаў пісаць з 1903 года. Друкаваўся з 1903 года. Выдаў трынаццаць зборнікаў вершаў. Першыя зборнікі паэтыкай блізкія народнай песні. Пасля ў паэзіі з'явіліся элементы сімвалізму, дэкларатыўны патрыятызм, лозунгавасць. З аднолькавым пафасам апяваў па чарзе веліч Літвы, адраджэнне Італіі пры Мусаліні, сталінскі рэжым.

У драмах «Kerštas» (бел.: Помста, 1910), «Svečiai» (бел.: Госці, 1910) выяўляецца ўплыў драматургіі Станіслава Пшыбышэўскага, у драматычных творах на гісторыка-нацыянальныя тэмы «Beauštanti aušrelė» (бел.: Зара, якая занімаецца, 1913), «Paparčio žiedas» (бел.: Папараць-кветка, 1928) — Відунаса і Вінцаса Крэве-Міцкявічуса.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны напісаў паэмы «Žalgirio Lietuva» (бел.: Літва Грунвальда, 1942), «Адам Міцкевіч у Паволжы» і вершы, працятыя патрыятызмам, нянавісцю да фашыстаў. Вершы Людаса Гіры ў перакладах на рускую мову ўключаліся ў зборнікі «Живая Литва» (Масква, 1942), «Дорога в Литву» (Масква, 1944).

Вершы пісаў, акрамя літоўскай, на польскай, беларускай (верш «З Новым годам»), рускай мовах.

Укладальнік першых анталогій літоўскай літаратуры (1911, 1914), у міжваенны гады — паэтычнага зборніка, прысвечанага дзесяцігоддзю незалежнасці Літвы «Sveika Nepriklausomoji» (бел.: Прывітанне, Незалежная, 1928) і першую літоўскую анталогію рэлігійных вершаў «Šventoji Lietuva» (бел.: Святая Літва, 1930). Падрыхтаваў да друку сачыненні літоўскіх пісьменнікаў Лаздзіну Пяледы, Пранаса Вайчайціса і іншых.

У 1911—1912 гадах рэдактар альманаха Švyturys (бел.: Маяк), у 1913—1914 гадах рэдактар першага літоўскага літаратурнага часопіса Vaivorykštė (бел.: Вясёлка), пазней рэдагаваў Skaitymai (бел.: Чытанні, 1923), газету Literatūros naujienos (бел.: Літаратурныя навіны, 1937—1938). Супрацоўнічаў з часопісамі «Ateitis» (бел.: Будучыя), «Vairas» (бел.: Руль) і многіх іншых літоўскіх перыядычных выданнях. Пісаў артыкулы для часопісаў і газет на рускай мове «Балтийский альманах», «Эхо», «Наше эхо», Сегодня.

Напісаў вялікую колькасць літаратурна-крытычных артыкулаў. Сярод іх артыкулы пра беларускую, рускую, украінскую, чэшскую літаратуру. Артыкул Л. Гіры «З беларускай літаратуры» (1910) — самы ранні водгук літоўскай крытыкі пра творчасць Я. Купалы. Выступаў таксама як тэатральны крытык.

Падпісваўся Akstinų Vincas, Aldonė V., Ant. Kašėta, B. Dzūkas, Eglė, E. Radzik., Ensexistens, E. Radzikauskas, Erulis, G-lis L., Gerulis, Kuzavas, Kažin kas, Rimbas, Saugus, Szlachcic-Katolik, Teatralas Zukas D. і многімі іншымі псеўданімамі.

Перакладчыцкая дзейнасць

Пераклаў і выдаў асобным зборнікам вершы Т. Шаўчэнкі (1912). Перакладаў на літоўскую мову вершы М. М. Асеева, К. Д. Бальмонта, С. І. Кірсанава, В. І. Лебедзева-Кумача, М. Ю. Лермантава, У. У. Маякоўскага, А. С. Пушкіна, М. С. Ціханава, Я. Л. Шкляра.

У яго перакладах друкаваліся таксама творы Г. Гейне, С. Выспяньскага, С. Пшыбышэўскага, І. Франко, Л. Кандратовіча, А. Міцкевіча.

Выданні

Зборы сачыненняў

• Raštai(«Сачыненні», 2 т., 1953)
• Raštai («Сачыненні», 5 т., 1960—1963)

Зборнікі вершаў

• Dul-dul dūdelė… («Дуль-дуль дудка»; Вільня, 1909)
• Žalioji pievelė («Зялёны лужок»; Вільня, 1911)
• Laukų dainos («Песні палёў»; Сейны, 1912)
• Tėvynės keliais… («Дарогамі радзімы»; Вільня, 1912)
• Žiežirbos. 1912–1920 m. poezijos («Іскры»; Каўнас, 1921)
• Žygio godos («Паходныя думы»; Клайпеда, 1928)
• Šilko gijos («Шаўковыя ніткі»; Каўнас, 1929)
• Amžių žingsniai («Крокі стагоддзяў»; Каўнас, 1929)
• Smurtas ir ryžtas («Гвалт і рашучасць»; Масква, 1942)
• Žalgirio Lietuva («Літва Грунвальда»; Масква, 1942)
• Tolimuos keliuos («Па далёкіх дарогах»; Каўнас, 1945)
• Rinktinė poezija («Выбраная паэзія»; Каўнас, 1945)
• Rinktinė («Выбранае»; Вільнюс, 1951)
• Ne margi sakalėliai («Не пярэстыя саколікі»; Вільнюс, 1963)
• Raudonosios aguonos («Чырвоны мак»; Вільнюс, 1969)

Кнігі для дзяцей

• Trys berželiai («Тры бярозкі»; Вільнюс, 1949)

На рускай мове

• Стихи («Вершы»; Масква, 1940)
• Слово борьбы («Слова барацьбы»; Масква, 1940)
• Избранное («Выбранае»; Вільнюс, 1952)
• Здравствуй, вихрь! Стихи («Вітаю, віхура! Вершы»; Ленінград, 1960)

Паэмы

• Milžinkapių daina («Песня курганоў»; Вільня, 1910)
• Stalino LTSR konstitucija («Сталінская Канстытуцыя Літ. ССР»; Каўнас, 1940)

Драматычныя творы

• Kerštas («Помста»; Вільня, 1910)
• Svečiai («Госці»; Вільня, 1910)
• Beauštanti aušrelė («Зара, якая занімаецца»; Вільня, 1913)
• Paparčio žiedas («Папараць-кветка»; Клайпеда, 1928)

Гісторыка-літаратурныя і крытычныя працы

• Lietuviškos eilėdaros kūrimosi raida («Гісторыя фарміравання літоўскага вершаскладання»; Каўнас, 1934)
• Кніга пра Тумаса-Вайжгантаса, артыкулы пра В. Крэве-Міцкявічуса і іншых пісьменнікаў.

Пераклады

На беларускую мову творы Гіры перакладалі А. Астапенка, С. Дзяргай, М. Лужанін і іншыя.

На рускую мову вершы Л. Гіры перакладалі І. К. Аўраменка, А. Аляксандрава, К. Д. Бальмонт, Д. Бродскі, Н. Вольпін, А. Гатаў, І. Грыгор’еў, В. Дыннік, М. Замахоўская, В. К. Звягінцава, М. А. Зянкевіч, Д. Б. Кедрын, В. Я. Калычоў, А. Качаткоў, Э. Лявонцін, С. Мар, Л. Озераў, Л. Астравумаў, Н. Палякова, В. Румер, І. Сяльвінскі, С. Шэрвінскі, З. Шышова, А. Шпірт, А. Штэйнберг, П. Шубін, Я. Л. Шкляр, В. Яворская і іншыя.

Вершы Л. Гіры перакладаліся таксама на армянскую, башкірскую, балгарскую, кіргізскую, малдаўскую, польскую, таджыкскую, татарскую, узбекскую, эстонскую мовы.

Літаратура

• История литовской литературы. — Вильнюс: Vaga, 1977. — С. 379—393.
• Lietuvių rašytojai. Bibliografinis žodynas: A—J. — Vilnius: Vaga, 1979. — С. 541—560.

Спасылкі

• Liudas Gira: biografija Архівавана 27 верасня 2007. (літ.)
• Poems by Liudas Gira Архівавана 27 чэрвеня 2010. (англ.)