Прыватныя ваенныя кампаніі ў Іракскай вайне

Прыцягненне прыватных ваенных кампаній (ПВК) падчас Іракскай вайны (2003—2011) было неабходна для абароны заходніх інвестыцый і праграмы аднаўлення інфраструктуры. Фірмы прыцягваліся яшчэ на этапе падрыхтоўкі ўварвання ЗША і іх саюзнікаў. Нават пасля вываду замежных войск яны працягнулі гуляць значную ролю ў палітыка-эканамічнай сістэме краіны. Супрацоўнікі кампаній займаліся аховай важных персон і аб’ектаў, матэрыяльна-тэхнічнай падтрымкай войск кааліцыі, навучаннем і падрыхтоўкай іракскіх сілавікоў, у пэўных выпадках прымалі непасрэдны ўдзел у баявых дзеяннях. Пікавая колькасць прыватнікаў дасягала 163—180 тыс. чалавек, сярод якіх былі грамадзяне шматлікіх краін свету. Усяго ў «гарачай кропцы» працавала ад 93 да 610 фірм. Дзейнасць наймітаў у Іраку ацэньваецца неадназначна з-за розных інцыдэнтаў, выпадкаў карупцыі, спрэчнай эфектыўнасці і ўшчамлення суверенітэту дзяржавы.

Супрацоўнікі ПВК FDG, Эль-Фалуджа, правінцыя Анбар, 17 верасня 2006.

У літаратуры па тэме супрацоўнікі ПВК могуць пазначацца як «кантрактнікі», «прыватнікі» і «наёмнікі».

Гісторыя

Працэс дзяржаўнага будаўніцтва ў Іраку з самага пачатку сутыкнуўся са значнымі цяжкасцямі. Часовай кааліцыйнай адміністрацыі выпала задача, па сутнасці, зноўку пабудаваць палітычную і эканамічную сістэму краіны. Пры гэтым сітуацыя ў сферы бяспекі заставалася вельмі напружанай — падзенне рэжыму Садама Хусейна і памылкі ў дзеяннях акупацыйнай адміністрацыі і кіраўнічага савета спрыялі росту паўстанцкага руху. Ірак стаў прытулкам для Аль-Каіды і іншых міжнародных тэрарыстычных арганізацый. У дадзенай абстаноўцы кааліцыя прыняла рашэнне прыцягнуць прыватнікаў.

Шмат у чым гэтаму паспрыялі крокі, прадпрынятыя міністрам абароны ЗША Дональдам Рамсфелдам. Ён у папярэднія гады скарачаў амерыканскія УС для іх аптымізацыі. Як вынік, падчас масавых марадзёрстваў у Багдадзе, якія рушылі за падзеннем урада Садама Хусейна, вайскоўцы не змаглі эфектыўна падтрымаць парадак за недахопу людзей. На войскі ўзрасла нагрузка, асабліва цяжка адчувала сябе пяхота. Каб прадухіліць перанапружанне ўзброеных сіл пры адпраўцы велізарных кантынгентаў у Ірак, урад звярнуўся да кантрактнікаў.

ПВК былі ўцягнутыя ў вайну яшчэ на падрыхтоўчым этапе: база арміі ЗША ў Катары — стартавая пляцоўка ўварвання, была пабудавана, абслугоўвалася і ахоўвалася прыватнікамі. У ходзе пачатковых баявых дзеянняў кантрактнікі былі задзейнічаны на абслугоўванні складаных сістэм узбраення. Яны кіравалі бамбардзіроўшчыкамі B-2, танкамі Abrams і баявымі беспілотнікамі Global Hawk. Кіраўнік часовай кааліцыйнай адміністрацыі Пол Брэмер супраціўляўся з’яўленню ваенных кампаній у Іраку. Аднак і ён не мог абысціся без паслуг наймітаў; яны былі патрэбны для абароны заходніх інвестыцый і праграм аднаўлення інфраструктуры. Першапачаткова кантрактнікі наймаліся для аховы амерыканскай дыпмісіі.

На ранніх этапах вайны ў Іраку кампаніі знаходзіліся ў жорсткай канкурэнцыі за кантракты, а таму не жадалі дзяліцца з ваеннымі сваімі данымі. З ростам паўстанцкага руху і страт сярод ПВК сітуацыя змянілася. Узброеныя сілы ЗША атрымалі магчымасць адсочваюць месцазнаходжанне ўсіх падрадчыкаў і рэагаваць, калі яны знаходзіліся ў бядотным становішчы. Дзякуючы сістэме, створанай кампаніяй Aegis Defence, вайскоўцы маглі следчыць за кожным канвоем кантрактнікаў, але толькі за тымі, якія мелі транспондэр.

Спачатку фірмам дазвалялася мець толькі лёгкае стралковае ўзбраенне для самаабароны і абароны кліентаў. З цягам часу арсенал наёмнікаў папоўніўся гранатамі і гранатамётамі. У Іраку правілы часовай адміністрацыі ўводзілі абмежаванне для кантрактнікаў; ім дазвалялася ўзбраенне калібрам да 7,62 мм. Але некаторыя ПВК, якія ахоўвалі замежных падрадчыкаў і важныя аб’екты, патрабавалі права насіць больш магутную зброю, а таму яны карысталіся правіламі арміі ЗША. Паводле іх, падрадчыкам, якія выконваюць баявыя дапаможныя паслугі, дазваляецца насіць любую зброю.

Вясной 2004 года прыватнікі адзначыліся ў баявых дзеяннях: 5—6 красавіка падчас шыіцкага паўстання байцы трох кампаній (Triple Canopy, KBR, Control Risks Group) трымалі абарону базы ў г. Эль-Кут.

З 2009 года дзейнасць замежных ПВК у Іраку патроху стала згортвацца. Прычынай гэтаму з’явіўся цэлы шэраг абставінаў. Грошай на тэндэры для прыватнікаў сталі вылучаць менш, а іракскі ўрад атрымаў вялікія правы ў распараджэнні ўласным бюджэтам. Таму набор замежных спецыялістаў скараціўся, так як сталі набіраць іракцаў за меншыя заробкі. Да таго ж з 1 студзеня 2009 года работнікі ПВК апынуліся пад юрысдыкцыяй іракскіх судоў. У пачатку 2012 года афіцыйны Багдад адмовіўся выдаваць візы і дазволы на працу замежным грамадзянам-работнікам ПВК. Гэта абцяжарыла дзейнасць прыватнікаў, і нават умяшанне офісных органаў ЗША не дапамагло выправіць сітуацыю. Тым не менш, прысутнасць фірм пашыралася, асабліва ў «зялёнай зоне» Багдаду, бяспекай якой раней займаліся англа-амерыканскія войскі.

Нават пасля Іракскай вайны, у тым ліку ў перыяд грамадзянскай вайны 2012—2017 гадоў і ў наступны час, ПВК працягвалі гуляць істотную ролю. Без іх прысутнасці ў Іраку цяжка прадставіць дзейнасць буйнога заходняга бізнесу. Яны гуляюць істотную ролю ў функцыянаванні крытычнай інфраструктуры – Багдадскага аэрапорта, шашы Аман—Багдад. Наёмнікі таксама падтрымліваць баяздольнасць іракскіх войск.

Катэгорыі

Супрацоўнік Blackwater на ахове прадстаўнікоў Дзярждэпартамента ЗША ў «зялёнай зоне» Багдаду, 6 снежня 2007.

Па сферам дзейнасці даследчыкі ПВК Петэр Сінгер і Дэвід Айзенберг падзялілі фірмы ў «гарачай кропцы» на наступныя катэгорыі:

• Ваенныя баявыя кампаніі — фірмы, чый персанал здольны да вядзення баявых дзеянняў. Іх было няшмат, але менавіта яны атрымлівалі найбольшую вядомасць. Сярод такіх: Executive Outcomes і Sandline.
• Ваенныя кансалтынгавыя кампаніі займаліся навучаннем і кансультаваннем іракскіх сілавікоў. З цягам час іх паслугі пашырыліся да сферы асабістай бяспекі. У якасці прыкладаў — Blackwater, MPRI, DynCorp і SAIC.
• Кампаніі ваеннай падтрымкі аказвалі небаявую дапамогу і садзейнічанне, напрыклад, абслугоўванне зброі, тэхнічную падтрымку, абясшкоджванне выбухованебяспечных прадметаў, разведку, збор і аналіз даных. Да гэтай катэгорыі адносяцца Custer Battles, Erinys Iraq, Diligence LLC, Global Risk Strategies і іншыя.

У калектыўнай працы супрацоўнікаў Цэнтра міжземнаморскіх даследаванняў і факультэта сусветнай эканомікі і сусветнай палітыкі Вышэйшай школы эканомікі апісаны наступныя групы кампаній:

• Падтрымка ваеннай і дыпламатычнай прысутнасці (Triple Canopy, Aegis Defence Services, SOC і іншыя).
• Ахова інфраструктуры і радовішчаў (Olive Group, Restrata, G4S і іншыя).
• Навучанне і падрыхтоўка іракскіх сілавікоў (MPRI, DynCorp, Vinnell і іншыя).

Дзейнасць

Першапачаткова кожная фірма, незалежна ад таго, дзе знаходзілася яе штаб-кватэра, працавала па кантрактах урада ЗША і павінна была адпавядаць амерыканскаму заканадаўства. У чэрвені 2003 года быў распрацаваны Мемарандум 17. Дакумент прадастаўляў замежным падрадчыкам імунітэт ад іракскага заканадаўства. Мемарандум змяшчаў прыватных падрадчыкаў пад законную ўладу краіны паходжання. У чэрвені 2004 года, за дзень да таго, як акупацыйная адміністрацыя перадала ўладу часоваму іракскаму ўраду, прынята абноўленая версія мемарандума. Паводле паправак, дзеянне дакумента працягнецца да таго часу, пакуль не будзе дасягнута дамоўленасць аб вывадзе замежных войск або пакуль мемарандум не будзе перагледжаны іракскімі заканадаўцамі. На ранніх этапах вайны ПВК дзейнічалі ў рамках трох узроўняў прававой улады: 1) міжнародны парадак законаў і звычаяў вайна і рэзалюцыі Савета Бяспекі ААН; 2) заканадаўства ЗША; 3) іракскае заканадаўства з папраўкамі, унесенымі загадамі акупацыйнай адміністрацыяй. Калі Ірак вярнуў суверэнітэт, падрадчыкі сталі выконваць любыя новыя законы і правілы, прынятыя ўладамі дзяржавы.

Прыватнікі маглі атрымаць кантракты наўпрост ад зацікаўленых міністэрстваў і ведамстваў урадаў ЗША і Вялікабрытаніі (напрыклад, дзяржаўнага дэпартамента ЗША ці мінабароны), розных упраўленняў арміі ЗША, Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, урада Ірака, транснацыянальных кампаній. Работа фірм знаходзілася пад пастаянным кантролем спецслужб, а таму сістэма атрымання дазволу залежыла ад іх і «дагавораздольнасці» кампаній. Найбольш паспяховымі ПВК сталі амерыканскія. Яны дзейнічалі на падставе ліцензій дзярждэпа (DoS) і Упраўлення па кантролі за гандлем ваеннай прадукцыяй (DDTC).

ПВК і іншыя падрадчыкі спалучалі ўдзел у вырашэнні баявых задач і забеспячэння бяспекі ў канфліктнай зоне (у тым ліку ў рамках стабілізацыі і постканфліктнага ўрэгулявання), удзел у тылавым забеспячэнні, а таксама ў іншых праграмах і праектах эканамічнага характару. Прыкметнай асаблівасцю была тое, што ўсе ўзброеныя фірмы, якія працавалі ў «гарачай кропцы», называлі сябе не ваеннымі, а ахоўнымі кампаніямі. Прычынамі гэтага сталі большая публічнасць прыватнікаў у параўнанні з мінулымі гадамі і ўзмацненне ўвагі з боку ААН, прэсы і гуманітарных арганізацый.

Спецыяліст DynCorp з іракскімі паліцыянтамі падчас заняткаў па зняцці адбіткаў пальцаў, Калсу, правінцыя Бабіль, 1 мая 2011.

Даследчая служба Кангрэса ЗША адзначала, што прыватнікі аказвалі розныя паслугі, у тым ліку займаліся аховай стацыянарных аб’ектаў (урадавыя будынкі, жылыя масівы, месцы правядзення работ па рэканструкцыі або будаўніцтву і іншае), аховай канвояў, аховай і суправаджэннем груп асоб, асабістай аховай высокапастаўленых чыноўнікаў, аператыўным каардынаваннем (кіраванне цэнтрамі камандавання, кантролю і сувязі), зборам і аналізам разведданых, навучаннем супрацоўнікаў сілавых структур Ірака. Найміты таксама адказвалі за ахову амерыканскіх баз. У дадатак да гэтага кандыдат ваенных навук Мікалай Башкіраў вылучыў таксама ўдзел у баявых дзеяннях і спецыяльных аперацыях (у тым ліку незаконнае здабыванне разведвальнай інфармацыі, усталяванне кантактаў з палявымі камандзірамі ўзброенай апазіцыі), вядзенне авіяцыйнай разведкі, тылавое забеспячэнне войскаў, паслугі ваенных аналітыкаў і ваенных перакладчыкаў, размініраванне і знішчэнне боепрыпасаў.

Кліенты наёмнікаў пазбягалі раёнаў баявых дзеянняў. Кантрактнікі, суправаджаючы канвоі і розныя асобы ў небяспечных зонах, часцей за ўсё імкнуліся праскочыць на вялікай хуткасці месца магчымай засады. Аднак з ростам масавасці праціўніка, з прымяненнем ім выбуховых прылад і бранябойных боепрыпасаў засады пачалі прыводзіць да разгрому калон.

У ахоўным сектары Ірака працавалі ўсе буйныя ПВК. Брытанская Erinys наймала мясцовых жыхароў (15 тысяч чалавек) для абароны нафтаправодаў. AirScan ажыццяўляла паветранае назіранне за нафтаправодамі, якія ахоўвалі патрулі Erinys. Багдадскі аэрапорт абаранялі наёмнікі Custer Battles, потым — GRS (таксама займалася аховай аб’ектаў нафтавай прамысловасці і чыноўнікаў). Кампанія EOD Technology занялася аховай канвояў і кліентаў, а з 2006 года ажыццяўляла ахову амерыканскіх ваенных баз. Аўстралійская OAM наймала выключна ветэранаў аўстралійскага спецназа для праводкі канвояў па вельмі небяспечнай дарозе Багдад—Аман. Кантракты на навучанне іракскіх сілавікоў атрымалі Vinnell і DynCorp. З часам з’явіліся і амерыкана-іракскія фірмы, напрыклад, Sabre, якая працавала на поўдні краіны на ахове нафтавых аб’ектаў. Самы вялікі кантракт атрымала KBR (больш за 11 млрд долараў). У яго ўваходзіла забеспячэнне амерыканскіх часцей, будаўніцтва і аднаўленне.

Персанал

Угандыйцы з Triple Canopy падчас праходжання навучання на амерыканскай ваеннай базе ў Іраку, 4 верасня 2011.

У 2004 годзе ў «гарачай кропцы» дзейнічала больш за 60 ПВК з 30 тысячамі супрацоўнікаў. Многія байцы, вядома, былі амерыканцамі, але акрамя іх тут працавалі гуркхі, філіпінцы, перуанцы, французы, немцы, палякі, брытанцы, румыны, калумбійцы, карэйцы, харваты, македонцы і іншыя. Найбольш запатрабаванымі былі работнікі з Фіджы і былыя гуркхі з Непала за іх баявыя якасці. Яны атрымлівалі заработную плату, супастаўную з ураджэнцамі Захаду. Але грамадзян іншых развіваных краін гэта не тычылася, так як іх набіралі для абслугоўвання баз, у якасці кіроўцаў грузавікоў, работнікамі кафетэрыяў на базах і гэтак далей.

Менавіта развіваныя краіны сталі крыніцай таннай працоўнай сілы для найму людзей на небяспечную працу. Ім плацілі значна менш (2,5—3 тыс. долараў), чым амерыканскім і іншым заходнім кантрактнікам (250—500 тыс. долараў на ахове аб’ектаў і раёнаў; 8—9 тыс. долараў і больш для VIP-аховы), зусім няшмат, але для іх гэта выгадная здзелка. Найбольш вялікія кантракты атрымлівалі былыя байцы элітных спецыяльных падраздзяленняў («Марскія коцікі», «Дэльта Форс», «Рэйнджары», гуркхі, SAS, «Альфа»), паколькі гэта былі высокакваліфікаваныя і вопытныя прафесіяналы, абсталяваныя адмысловым рыштункам.

Сярод апошняй групы маглі быць нават дзеючыя ваеннаслужачыя спецназа, якія фармальна знаходзіліся ў водпуску. Дастаткова распаўсюджаным быў найм ветэранаў Французскага замежнага лёгіёна, хоць ім даводзілася адчуваць пэўныя цяжкасці ў працаўладкаванні, так як афіцыйны Парыж быў супраць вайны ў Іраку.

Пры гэтым як для першай, так і для другой катэгорыі выплаты былі досыць высокімі. Як пісалі аўтары кнігі «Асаблівасці партызанскіх і супрацьпартызанскіх дзеянняў у ходзе Іракскай вайны (2003—2011)» Алег Валецкі і Уладзімір Няелаў, заробак кантрактнікаў быў большым, чым у вайскоўцаў рэгулярных армій краін кааліцыі (ад 200 да тысячы долараў за баявы дзень, тады як у амерыканскім войску салдаты і сяржанты атрымлівалі ад 1000 да 4000 долараў у месяц). Паказальны выпадак, які меў месца ў маі 2005 года, калі амерыканскія марскія пяхотнікі з-за мітусні і блытаніны затрымалі байцоў ПВК Zapata. Вайскоўцы, ахоўваючы палонных прыватнікаў, даведаліся, што найміты атрымліваюць па 200 тысяч у год. Марпехі здзівіліся, чаму ў дзяржаўных падраздзяленнях, якія выконваюць аналагічныя функцыі, заробак нашмат меншы. Высокі даход зрабіў прыватную службу ў Іраку настолькі прывабнай, што часам вайскоўцы рэгулярных армій сыходзілі на пенсію, каб зарабіць больш грошай на найміцтве, тым больш, што праца ахоўнікам нават у падобных умовах не настолькі складаная як воінская служба.

Амерыканскае камандаванне, сутыкнуўшыся з адтокам кадраў са спецназа ў ПВК, стала ўсяляк перашкаджаць звальненню вайскоўцаў да заканчэння кантракту. Для ўтрымання кадраў камандаванне спецыяльных аперацый ЗША распрацавала новую сістэму аплаты працы, ільгот і іншых стымулаў. Брытанскае кіраўніцтва прапанавала вайскоўцам, якія жадалі падзарабіць у ПВК, неаплатны адпачынак на год, каб тыя ў рэшце рэшт не пакінулі рэгулярную армію.

Станам на 2008 год па кантрактах з урадам ЗША, як паведамлялі афіцыйныя крыніцы, дзейнічалі 93 кампаніі. Няўрадавыя крыніцы называлі лічбу ў 310. Колькасць супрацоўнікаў ПВК у Іраку да канца 2008 года дасягнула 163 446 чалавек (з іх 6467 чалавек — узброеныя супрацоўнікі службы бяспекі, у т. л. каля 1500 амерыканцаў; 1518 з гэтай колькасці — супрацоўнікі Службы бяспекі Дзярждэпартамента, палова якіх амерыканцы), што было толькі крыху ніжэй колькасці амерыканскіх вайскоўцаў у гэтай краіне. У наступным годзе колькасць вайскоўцаў склала 135 600 чалавек, а персаналу ПВК — 132 610. Станам на снежань 2011 года ў Іраку заставаліся 4 100 амерыканскіх ваеннаслужачых і 52 637 кантрактнікаў. Пасля вываду войск ЗША кантынгент ваенна-ахоўных фірм скараціўся да 10 000 чалавек.

Па іншай інфармацыі, у краіне на піку працавала 180 000 наёмнікаў, набраных з больш чым 100 краін, у складзе 630 кампаній.

Пры гэтым насуперак ходкім думкам, кампаніі бераглі асабісты склад, збольшага з-за высокага кошту страхоўкі (ад 100 000 долараў за аднаго байца і больш) і адпаведна актыўнага ўдзелу страхавых кампаній пры працаўладкаванні наёмнікаў і іх наступнай дзейнасці. Таму пры празмерным узрастанні рызык ПВК абмяжоўвалі сваю дзейнасць на небяспечных участках. Так, напрыклад, улетку 2004 года кампанія ArmorGroup, страціўшы да дзясятка чалавек забітымі і параненымі ў раёне Масула, палічыла за лепшае прыпыніць аперацыю ў гэтым рэгіёне.

Інцыдэнты

Валецкі і Няелаў сярод вядомых інцыдэнтаў з кантрактнікамі назвалі наступныя:

• 31 сакавіка 2004 года чацвёра супрацоўнікаў амерыканскай ПВК Blackwater трапілі ў засаду пад Фалуджай і былі забітыя. Нападнікі здзекаваліся над іх целамі і падвесілі на мосце.
• 4 красавіка 2004 года ў горадзе Эн-Наджаф супрацоўнікі Blackwater і байцы марской пяхоты ЗША ўдала адбілі атаку іракскіх паўстанцаў, але пры гэтым ад дзеянняў байцоў пацярпелі 100 мірных грамадзян.
• У маі 2005 года па падазрэнні ў нападзе на амерыканскіх вайскоўцаў былі затрыманы байцы Zapata. Як высветлілася, у адной з машын узброенай калоны кампаніі лопнула кола, што было ўспрынята ваеннымі як стрэл.
• 16 верасня 2007 годзе ў сталічным Багдадзе з-за прыдарожнай спрэчкі байцы Blackwater расстралялі натоўп мірных грамадзян.

Ацэнкі

На думку даследчыка прыватных ваенных кампаній Дэвіда Айзенберга, у цэлым, персанал ПВК паводзіў сябе прафесійна і больш адказна, лепш падладжваўся пад мясцовую культуру, чым рэгулярныя ўзброеныя сілы ЗША. Пры гэтым спецыяліст не выключаў, што часам меў места найм некваліфікаваных ці дрэнна падрыхтаваных байцоў, што цягнула розныя інцыдэнты, напрыклад, удзел кантрактнікаў у катаваннях у турме Абу-Грэйб. Да праблем ён таксама дадаў недастатковую каардынацыю дзеянняў наёмнікаў. Даследчык звязваў гэта з тым, што вайскоўцы ЗША і Вялікабрытаніі не ўсвядомілі, у якой ступені яны стануць залежныя ад ПВК. Айзенберг таксама закрануў праблему карупцыі і адсутнасці кантролю.

Гісторык і ваенны карэспандэнт Іван Канавалаў адзначаў, што гэты канфлікт стаў зорнай гадзінай для кантрактнікаў. У той жа час вайна ў Іраку выразна пазначыла адмоўныя асаблівасці «прыватызацыі вайны»: фірмы дрэнна каардынавалі дзеянні паміж сабой і з войскамі кааліцыі. Часам яны не вольна перашкаджалі правядзенню вайсковых аперацый. Вайскоўцы замежных рэгулярных армій неахвотна прыходзілі на дапамогу прыватнікам. З-за няяснасці юрыдычнага статусу кантрактнікаў немагчыма было прыцягнуць да суду. Напрыклад, у скандал са здзекамі над арыштаванымі ў турме Абу-Грэйб былі замяшаныя супрацоўнікі ПВК Titan і CACI, але ніхто з іх не трапіў пад трыбунал. Да таго ж Мемарандум № 17 акупацыйнай адміністрацыі падаў ім абарону ад іракскіх законаў, робячы іх беспакаранымі.

Валецкі і Няелаў ступень эфектыўнасці кантрактнікаў ацанілі нізка. Многія прыватныя кампаніі ў пагоні за грашыма не надавалі належнай увагі мэтазгоднасці тых ці іншых праектаў. Прафесійная этыка і энтузіязм персаналу на практыцы тут далёка не заўсёды вітаўся. Некаторыя фірмы займаліся банальным «адмываннем грошай». Асабліва Валяцкі і Няелаў адзначылі няякасны ўзровень паслуг па навучанні іракскіх вайскоўцаў, што адгукнецца ў 2014 годзе пры наступленні ІДІЛ на поўначы Ірака.

Паводле Башкірава, амерыканцы не былі гатовыя да вайны ў Іраку з маштабнай апорай на прыватных падрадчыкаў, з прычыны чаго шкода ад неэфектыўнага расходавання, падману, крадзяжу, карупцыі і іншых фактараў вылічалася мільярдамі. Дзейнасць ПВК была адной з прычын негатыўнага ўспрымання ЗША сярод мірнага насельніцтва. Сцвярджалася, што кантрактнікі ўяўлялі пагрозу легітымнасці мясцовых уладаў, якія дазвалялі гэтым структурам бескантрольна дзейнічаць. Шматлікія парушэнні і злачынствы (выпадкі адкрыцця агню па цывільным асобам, здзекі над зняволенымі і іншае), якія здзяйсняліся супрацоўнікамі фірм, станавіліся фактарам эскалацыі партызанскай барацьбы і паўстанцкага руху.

Як пісалі ў сумеснай працы спецыялісты Цэнтра міжземнаморскіх даследаванняў і факультэта сусветнай эканомікі і сусветнай палітыкі Вышэйшай школы эканомікі, дзейнасць ПВК у іракскай палітыка-эканамічнай сістэме фактычна пазбавіла краіну часткі суверэнітэту, бо аб’екты крытычнай інфраструктуры не змогуць функцыянаваць без замежных спецыялістаў. Больш таго, паўсюднае выкарыстанне ПВК пазбаўляе стымулаў развіцця ўласных сілавых структур, якія, у сваю чаргу, таксама завязаныя на ўзаемадзеянне з наёмнікамі. Пры гэтым такое становішча спраў дазваляе амерыканскім уладам уплываць на краіну без прысутнасці вялікіх вайсковых кантынгентаў.

Амерыканскі палітолаг Беджамін Ткач пісаў, што ў залежнасці ад наёмнікаў апынуліся не толькі іракскія, але і амерыканскія ўлады.

Гл. таксама

• Прыватныя ваенныя кампаніі ў Афганскай вайне

Літаратура

• David Isenberg The Good, the Bad, and the Unknown: PMCs in Iraq // Guns 'n gates: The role of private security actors in armed violence. — Bonn, Germany: 2006. — February 9-10
• Private military companies // DCAF Backgrounder. — 2006. — Красавік — С. 1—8.
• Aaron Francis O. Chan Public War, Private Soldiers // E-International Relations. — 2009. — 30 верасня — ISSN 2053-8626.
• Judit Nényei. Security outsourced: is it safe?. — Grotius E-Könyvtár, 2009. — 62 с.
• Benjamin Tkach Private Military and Security Companies, Corporate Structure, and Levels ofViolence in Iraq // International Interactions. — 2020. — Май — В. 46(4). — DOI:10.1080/03050629.2020.1758082
• Валецкий О. В., Неелов В. М. Особенности партизанских и противопартизанских действий в ходе Иракской войны (2003–2011) / Воробьев А.В.. — Москва: Центр стратегической конъюктуры, 2015. — С. 93-113. — 128 с. — ISBN 978-5-93883-256-5.
• Коновалов И. П. Солдаты удачи и воины корпораций. История современного наемничества. — Пушкино: Центр стратегической конъюктуры, 2015. — С. 189-196. — 216 с. — ISBN 978-5-9906069-7-5.
• Коллектив авторов Частные военные компании и их роль в решении локальных конфликтов. — Москва: Центр политической информации, 2015.
• Башкиров Н. Опыт использования частных военных компаний в ходе военных конфликтов в Ираке и Афганистане // Зарубежное военное обозрение : журнал. — 2013. — № 11. — С. 11-21.
• Коллектив авторов. ЧВК в конфликтах на Ближнем Востоке. — Национальный исследовательский университет «Высшая школа экономики», Центр средиземноморских исследований, 2023.

Спасылкі

• Iraq Coalition Casualties: Contractors – A Partial List
• За что в Штатах ненавидят «Вагнер»? // Комсомольская правда, 22 января 2023