Вікіпедыя

Паўстанне Арміі Махдзі

Паўстанне Арміі Махдзі (араб. انتفاضة جيش المهدي‎‎) — назва двух шыіцкіх паўстанняў у Іраку супраць амерыканскай акупацыі. Дадзеныя падзеі лічацца самым буйным узброеным выступленнем за ўсю вайну. Рухаючай сілай тут стала аднайменная групоўка пад пачаткам багаслова Муктады ас-Садра. У глебе знаходзілася мэта шыітаў падвінуць сунітаў на іракскай палітычнай арэне, стварыўшы ісламскую рэспубліку па іранскаму тыпу. Каталізатарам да паўстання сталі масавыя арышты і закрыццё газеты «Аль-Хауза», пасля чаго значную частку краіны ахапілі ўзброеныя хваляванні, накіраваныя супраць міжнароднай кааліцыі і падначаленых ёй мясцовых сілавікоў.

Паўстанне Арміі Махдзі
Асноўны канфлікт: Іракская вайна
Карта сутыкненняў у Садр-сіці вясной 2008 года.
Дата 4 красавіка—30 жніўня 2004/23 сакавіка—11 мая 2008
Месца цэнтральны і паўднёвы Ірак
Прычына спроба шыітаў атрымаць уладу ў краіне і стварыць дэмакратычную ісламскую рэспубліку без замежнага ўдзела
Вынік 2004: заключана перамір’е, узмацненне баевікоў і захоп некаторых гарадоў
2008: заключана перамір’е, кааліцыя зачысціла ад супраціву Басру і атрымала доступ у Садр-Сіці
Праціўнікі
Міжнародная кааліцыя: Іракскія паўстанцы:

пры падтрымцы:
 Іран[2][3]

Камандуючыя
Злучаныя Штаты Амерыкі Джэф Хаманд
Злучаныя Штаты Амерыкі Энтані Хэслэм
Ірак Абуд Канбар
Ірак Алі Гайдан Маджыд
Ірак Махан Аль-Фурайджы
Украіна Сяргей Астроўскі 		Муктада ас-Садр
Тахсін аль-Фрэйджы
Аркан Мухамед Алі Аль Хаснаві †
Абу Махдзі аль-Мухандзіс
Каіс аль-Хазалі
Сілы бакоў
дзясяткі тысяч байцоў дзясяткі тысяч байцоў
Страты
як мінімум 552—1471 забітых[3][4][5][6][7][8] як мінімум 2368—3088 забітых[8][9][10][11][12][13]
Агульныя страты
вядома пра 50 мірных грамадзян, загінуўшых вясной 2008 года ў Басры[14][15]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Папярэднія падзеі

правіць

Да канца 2003 года рэлігійныя і палітычныя лідары іракскіх шыітаў вылучылі патрабаванні правесці ўсеагульныя выбары і перадаць уладу абранаму ўраду. Шыіты разлічвалі такім чынам атрымаць у свае рукі палітычную ўладу ў краіне, якая традыцыйна знаходзілася ў суніцкай меншасці (асабліва ў эпоху кіравання Садама Хусейна). Іх патрабаванні разыходзіліся з намерамі часовай кааліцыйнай адміністрацыі (яна збіралася саступіць месца спецыяльна сфармаванаму пераходнаму ўраду, што павінен быў кіраваць Іракам да будучых выбараў). Пазіцыя ЗША выклікала незадаволенасць у шэрагах шыітаў. Найбольш радыкальным іх прадстаўніком быў мула Муктада ас-Садр, які выступаў за вывад замежных войск з Ірака і за стварэнне ісламскай рэспублікі[16][17].

13—14 сакавіка 2004 года на сакрэтным пасяджэнні шыіцкіх арганізацый у Лондане была вызначана неабходнасць пачатку масавага паўстання ў Іраку. Як адзначыла электронная газета «Іслам-он-лайн», на сустрэчы члены шыіцкіх арганізацый з розных краін прынялі рашэнне, што «шыіты — паслядоўнікі духоўнага аўтарытэту Муктады ас-Садра — далучацца да супраціву акупантам у «суніцкім трохвугольніку». Пасля сыходу акупантаў у Іраку будзе створана плюралістычная дэмакратычная ісламская дзяржава, арыентаванае на ісламскі свет, а не на Захад»[16].

Адначасова іракская апазіцыя рыхтавала ідэалагічную глебу, разгарнуўшы антыамерыканскую агітацыю, заклікаючы да адмовы ад супрацоўніцтва з замежнікамі. У адказ кіраўнік акупацыйнай адміністрацыі Пол Брэмер у канцы сакавіка загадаў закрыць галоўны друкаваны орган прыхільнікаў ас-Садра газету «Аль-Хауза», а ў кантраляваны «Арміяй Махдзі» багдадскі раён Садр-Сіці былі ўведзены амерыканскія войскі, пачаліся арышты. Адказам на гэтыя дзеянні стала паскарэнне мабілізацыі апалчэння[18].

Паўстанне 2004 года

правіць
 
Двое шыіцкіх паўстанцаў з «Арміі Махдзі», што прымалі ўдзел у баях за Эн-Наджаф.

Шыіцкае паўстанне, супаўшы з актывізацыяй суніцкіх баевікоў на захадзе краіны, пачалося 4 красавіка, і ў наступныя некалькі дзён амаль ва ўсіх гарадах Цэнтральнага і Паўднёвага Ірака шлі жорсткія сутыкненні. Хутка высветлілася, што выдзеленых для падаўлення абодвух мецяжоў сіл відавочна недастаткова; амерыканскія байцы ўгразлі ў вулічных баях за Фалуджу, тым больш, што ў вышэйшага камандавання было мноства праблем у розных іншых раёнах краіны[19]. На гэтым фоне шыіцкія байцы прыступілі да захопу ўрадавых будынкаў і паліцэйскіх участкаў, нападам на пасты і канвоі кааліцыйных сіл у Багдадзе, Куфе, Кут эль-Амарэ, Эн-Наджафе, Кербеле, Басры і іншых гарадах шыіцкага поўдня Ірака[20].

Аперацыя «Чорная нядзеля»

правіць

Асабліва жорсткія баі шлі ў багдацкім раёне Садр-Сіці, цэнтры руха Садра. Тут амерыканскія войскі і іх саюзнікі сканцэнтравалі групную групоўку войск, якая павінна была разграміць праціўніка ў рамках аперацыі «Чорная нядзеля»[21].

Спачатку армія ЗША не ўсталёўвала блакаду вакол Садр-Сіці і не мела ваенных кантрольна-прапускных пунктаў вакол мясцовых трушчоб. Задача знішчэння «Арміі Махдзі» ў гэтым раёне была нялёгкай для кааліцыі па двух прычынах. Па-першае, гэта страх перад масавымі ахвярамі сярод грамадзянскага насельніцтва ў выпадку прамога нападу з-за вялікай колькасці людзей, якія жывуць у раёне. Па-другое, вузкія вуліцы ў Садр-Сіці абцяжарвалі рух бранятэхнікі. Аднак нягледзячы на гэта, 1-я кавалерыйская дывізія ЗША пастаянна захоўвала свабоду перамяшчэння ў раёне, кожны дзень праводзячы шматлікія патруляванні, нават ноччу[22].

Тут яшчэ 4 красавіка партызаны атакавалі амерыканскі патруль, а іракская паліцыя пасля невялікай сутычкі была выгнана з трох участкаў[23]. Аднак пасля жорсткага бою ЗША аднавілі кантроль над паліцэйскімі ўстановамі. Тым не менш, члены «Арміі Махдзі» ўсё яшчэ захоўвалі кантроль над многімі трушчобнымі раёнамі Садр-Сіці. Наступнае буйное сутыкненне адбылося 9 мая, калі група з дзевяці байцоў Нацыянальнай гвардыі ЗША трапіла ў акружэнне баевікоў. Нягледзячы на тое, што мясцовыя ўрадавыя сілы адмовіліся іх ратаваць, амерыканцам атрымалася выйсці жывымі.

У наступныя месяцы Садр-Сіці знаходзіўся ў стане амаль пастаянных баёў. У гэты час баевікі пачалі праводзіць рэйды супраць кааліцыйных сіл за межамі Садр-Сіці ў іншых частках Багдаду, як, напрыклад, 4 чэрвеня, калі «Армія Махдзі» зладзіла засаду на патруль ЗША на Палесцінскай вуліцы, у выніку чаго загінулі, па розных крыніцах, ад пяці да пятнаццаці амерыканскіх салдат. Час ад часу адбываліся цяжкія вулічныя баі. Адзін з такіх баёў адбыўся 7 верасня, падчас бою на ўскраінах раёна быў забіты адзін амерыканскі салдат і 40 іракцаў, яшчэ 270 чалавек атрымалі раненні. У той жа дзень тры іншых амерыканскіх салдата былі забіты ў ходзе серыі нападаў у розных частках сталіцы[24].

Узяцце паўстанцамі Эль-Кута

правіць
Асноўны артыкул: Бітва за Эль-Кут (2004)

5 красавіка пачаліся пратэстныя хваляванні ў горадзе Эль-Кут, які знаходзіўся ў зоне адказнасці 6-й асобнай механізаванай брыгады са складу ўкраінскага ваеннага кантынгенту.

Ужо раніцай 6 красавіка на групы патрулявання 61-га батальёна са складу брыгады напалі ўзброеныя атрады. Налётчыкі шырока выкарыстоўвалі лёгкую зброю, гранатамёты РПГ-7, снайперскі агонь. Тым не менш, украінцы адлюстравалі атаку. Пасля гэтага пачаўся абстрэл будынка часовай акупацыйнай адміністрацыі. Вечерам мабільныя часці былі вымушаны адступіць да берага ракі Тыгр. Пазыцыі ўкраінскіх сіл у горадзе і паўночна-ўсходняй частцы базавага лягера былі таксама абстраляны з мінамётаў. Украінскае камандаванне прымае рашэнне ўзяць падраздзяленні ў базавы лагер і пакінуць горад. У Эль-Кут заставаліся толькі некаторыя байцы, якіх перакрылі ў часовым будынку грамадзянскай адміністрацыі. Затым, ноччу знішчыўшы да дзесяці агнявых пунктаў, падраздзяленне без страт прыбыло ў базавы лагер, а горад апынуўся за паўстанцамі[9][10].

Перамовы

правіць
 
Амерыканскія марпехі вядуць бой з праціўнікам у Наджафе, 5 жніўня.

Пасля цяжкіх баёў, што зацягнуліся да чэрвеня, амерыканскім войскам удалося аднавіць кантроль над Эн-Наджафам і Кербелай, а таксама заключыць перамір’е з шыіцкімі партызанамі, аднак у жніўні таго ж года паўстанне Махдзі ўспыхнула з новай сілай. ЗША спрабавалі схіліць ас-Садра да прымірэння пры пасярэдніцтве прызначанага імі кіраўніка пераходнага іракскага ўрада Аяда Алаўі. Да перамоўнага працэсу падключыўся і аятала Алі Сістані. Яму ўдалося дамагчыся вываду байцоў «Арміі Махдзі» з Эн-Наджафа, дзе ў той момант ішлі самыя жорсткія баі, у абмен на аналагічныя крокі з боку амерыканцаў[18].

У выніку наступных перамоваў Муктада ас-Садр аддаў распараджэнне спыніць баявыя дзеянні і абвясціў аб гатоўнасці ўключыцца ў палітычны працэс. Аднак байцы яго руху не былі распушчаны па дамах. На працягу 2005—2008 гг. яны ўдзельнічалі ў баявых сутыкненнях як з кааліцыйнымі войскамі, так і з суніцкімі баявымі фарміраваннямі з ліку прыхільнікаў зрынутай партыі «Баас» і нават з байцамі шыіцкай баявой арганізацыі «Корпус Бадр»[18].

Паўстанне 2008 года

правіць
 
Байцы іракскай арміі грузяцца ў транспартны самалёт для палёту ў Басру, авіябаз Эль-Мутана, 30 сакавіка.
 
Урадавыя вайсковыя ўседарожнікі 42-й брыгады 11-й дывізіі на захопленай частцы раёна, 17 красавіка.

Аперацыя «Атака рыцараў»

правіць
Асноўны артыкул: Бітва за Басру (2008)

У 2007 годзе «Армія Махдзі» абвясціла аб адмове ад вядзення ўзброенай барацьбы тэрмінам на паўгода, і ў лютым 2008 года падоўжыла спыненне агню. Аднак неўзабаве пасля гэтага ўрад краіны выступіў з ініцыятывай правядзення буйной армейскай аперацыі ў Басры. Раней горад кантралявалі брытанскія войскі, якія ў снежні 2007 года перадалі адказнасць за сітуацыю ў Басры іракскім сілам бяспекі, аднак тут быў традыцыйна моцным уплыў арміі Махдзі, і пазіцыі іракскай арміі і паліцыі пасля сыходу брытанцаў апынуліся вельмі хісткімі. Камандуючы сухапутнымі войскамі Ірака генерал-лейтэнант Алі Гайдан абвясціў, што мэта аперацыі ў Басры — «ачысціць горад ад тых, хто паставіў сябе па-за законам»[11]. Як пісаў Віктар Мяснікоў, аглядальнік расійскага выдання «Независимое военное обозрение», асноўнай мэтай іракскага ўрада было аднавіць кантроль над экспартам нафты праз Басру (найбуйнейшы порт краіны). Ас-Садр заяўляў, што чыноўнікі кіруючай кааліцыі нажываюцца за кошт махінацый з экспартам; зрэшты, і сама «Армія Махдзі» была замяшана ў кантрабандзе нафты[11].

Аперацыя ў Басры, што насіла назву «Атака рыцараў», пачалася 25 сакавіка. Яна праводзілася пад асабістым кантролем прэм’ер-міністра Нуры аль-Малікі і была практычна цалкам іракскім мерапрыемствам, хоць кааліцыйныя войскі аказалі артылерыйскую і авіяцыйную падтрымку, калі ў гэтым паўстала неабходнасць. Увайшоўшы ў горад, падраздзяленні ўрадавых войск адразу ж сутыкнуліся з супрацівам баевікоў. Актыўныя баявыя дзеянні працягваліся амаль тыдзень. Хоць урадавым сілам не ўдалося дасягнуць значных поспехаў, 30 сакавіка ас-Садр абвясціў аб перамір’і, загадаўшы сваім партызанам пакінуць вуліцы Басры і іншых гарадоў Ірака[25].

Новыя баі за Садр-Сіці

правіць

Адразу пасля пачатку аперацыі ўрадавых войскаў баевікі «Арміі Махдзі» актывізавалі дзеянні ў іншых гарадах краіны, што вымусіла іракскі ўрад з 27 сакавіка ўвесці ў Багдадзе каменданцкую гадзіну[26]. Узброеныя сутычкі паміж баевікамі, іракскімі і амерыканскімі сіламі ў шыіцкім квартале Багдада Садр-Сіці і шэрагу гарадоў на поўдзень ад сталіцы працягваліся на працягу ўсяго красавіка. Партызаны нават абстрэльвалі «Зялёную зону», дзе размяшчалася амерыканскае пасольства. Аднак тут ужо да 5 мая кааліцыя змагла заняць частку вуліц. Хутка, 10—12 мая, паміж прадстаўнікамі ўрада і ас-Садрам было заключана новае пагадненне аб перамір’і. Паводле яго умовам, іракскія сілы бяспекі спынілі блакаду Садр-Сіці і атрымалі права на доступ у гэты квартал, затрыманне там падазраваных асоб і канфіскацыю незаконнай зброі. Паведамлялася, што за час баёў вакол гэтага квартала загінула звыш за 1000 чалавек[27].

Роля Ірана

правіць

Паводле некаторых амерыканскіх крыніц, у перастрэлцы 2 жніўня 2004 года ля Эн-Наджафа на баку баевікоў удзельнічалі байцы ліванскай Хезбалы і КВІР Ірана[2].

У лютым 2007 года ЗША ўпершыню публічна апублікавалі доказы паставак зброі шыіцкай галіне паўстанцкага руху з Ірана. Па словах вайскоўцаў, з дапамогай гэтай зброі за апошнія тры гады былі забіты 170 амерыканцаў. На брыфінгу для прэсы, які праводзіўся ва ўмовах строгіх мер бяспекі, ваенныя дэманстравалі на двух невялікіх сталах выбухоўкі EFP, а таксама набор снарадаў для мінамётаў і гранатамётаў. На іх добра бачны серыйныя нумары, якія, па словах ваенных, паказваюць на непасрэдную сувязь гэтай зброі з іранскімі заводамі. Яны таксама мяркуюць, хоць гэтаму і няма прамых доказаў, што іранская кантрабанда гэтых ўзбраенняў у Ірак для выкарыстання супраць акупацыйных сіл адбывалася з адабрэння іранскага кіраўніцтва. Амерыканцы заявілі, што падобныя высновы зроблены на аснове агульных ацэнак разведкі[3].

Зноскі

правіць
  1. ↑ Kamber, Michael; Glanz, James (26 March 2008). "Iraqi Crackdown on Shiite Forces Sets Off Fighting". The New York Times.
  2. ↑ а б Al-Nujaba Militia Leader Sheikh Akram Al-Kaabi: IRGC And Lebanese Hizbullah Officers Have Guided Us In Fighting The American Forces Since 2004: 'We Started Using Explosively Formed Penetrators... They Would Explode Inside The Tank, Destroying It And Killing' The Americans Inside
  3. ↑ а б в США заявляют, что Иран поставляет оружие иракским шиитам // Inopressa: The New York Times, 12 февраля 2007 г.
  4. ↑ Fresh clashes break out in Basra | BBC
  5. ↑ Iraqi Guardsmen Close in on Najaf Shrine Архівавана 22 мая 2011.
  6. ↑ Бои в Фаллудже не прекращаются // Сергей Карамаев, Lenta.ru, 11 ноября 2004
  7. ↑ КСИР Ирана рассказал о реальных потерях США в Ираке и Афганистане // RG.RU, 22 феврале 2019
  8. ↑ а б Rodríguez C (2004). "The absurdity of fighting in Iraq". National Catholic Reporter. Праверана 2012-02-24.
  9. ↑ а б Спекотний квітень 2004-го
  10. ↑ а б 6-го апреля 2004-го года ВС Украины понесли свою первую боевую потерю Архівавана 24 снежня 2013.
  11. ↑ а б в Виктор Мясников. «Чеченские тройки» в Басре и Багдаде (Праверана 12 мая 2009)
  12. ↑ Basra returning to normal after Sadr truce - AP via Yahoo News
  13. ↑ Iraq says more than 200 killed in clashes in Basra - Reuters
  14. ↑ Griffis, Margaret. Saturday: 2 US Soldiers, 171 Iraqis Killed, 289 Wounded (29 сакавіка 2008).
  15. ↑ Iraqi cleric calls off militias - BBC
  16. ↑ а б В. Богданов. Решение о шиитском восстании принималось в Лондоне (Российская газета)
  17. ↑ Шиитско-суннитское противостояние в Ираке // Подцероб А.Б., Институт Ближнего Востока, 11 января, 2007.
  18. ↑ а б в «Армия Махди» в Ираке: формирование и развитие // Дмитрий Рустемович Жантиев, Вестник Московского университета. Серия 13. Востоковедение (2012 год)
  19. ↑ Коалиционные войска потеряли контроль над тремя крупными иракскими городами
  20. ↑ U.S. troops die in Baghdad fighting // CNN. 2004. April 5.
  21. ↑ Roane, Kit R. (16 March 2007). "U.S. forces learn a hard lesson in Sadr City". Los Angeles Times. Праверана 5 November 2016.
  22. ↑ Murphy, Dan. Sadr army owns city's streets. The Christian Science Monitor (4 жніўня 2004). Праверана 5 мая 2008.
  23. ↑ "Fighting kills dozens of Iraqis, 8 U.S. soldiers". CBC News. красавіка 6, 2004. Праверана Травень 5, 2008.
  24. ↑ Hurst, Steven R.. Siege on Sadr Thugs(недаступная спасылка). New York Post (19 студзеня 2007). Архівавана з першакрыніцы 24 лютага 2007. Праверана 18 чэрвеня 2019.
  25. ↑ «Армия Махди» отступает. Ас-Садр готов на перемирие Архівавана 3 чэрвеня 2008. (Праверана 12 мая 2009)
  26. ↑ В Багдаде продлили комендантский час Архівавана 14 ліпеня 2014. (Праверана 12 мая 2009)
  27. ↑ В. П. Юрченко. Военно-политическая обстановка в Ираке (май 2008 года) (Праверана 30 сакавіка 2013)

Спасылкі

правіць
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Паўстанне_Арміі_Махдзі&oldid=4356525"