Стрэс

Стрэс (ад англ.: stress — ціск, націск, напор; прыгнёт; напружанне) — неспецыфічная (агульная) рэакцыя арганізма на ўздзеянне (фізічнае або псіхалагічнае), што парушае яго гамеастаз, а таксама адпаведны стан нервовай сістэмы арганізма (або арганізма ў цэлым). У медыцыне, фізіялогіі, псіхалогіі вылучаюць станоўчую (эўстрэс) і адмоўную (дыстрэс) формы стрэсу. Па характары ўздзеяння вылучаюць нервова-псіхічны, цеплавы або холадавы, светлавы, антрапагенны і іншыя стрэсы.

Цяганне сябе за валасы пры стрэсе

Якім бы ні быў стрэс, «добрым» або «дрэнным», эмацыйным або фізічным (або тым і іншым адначасова), уздзеянне яго на арганізм мае агульныя неспецыфічныя рысы.

Падвышае выпрацоўку наднырачнікамі картызолу, што выклікае ператварэнне бялкоў у вугляводы праз парушэнне клетачнага метабалізму, змяншэнне мышачнай тканкі і назапашванне белага тлушчу, павышэнне ўзроўню глюкозы, трыгліцырыдаў і халестэрыну ў крыві, узбуджэнне апетыту і павышэнне артэрыяльнага ціску.

Папярэджанне

Напятая ад стрэсу рука

Прадухіленню стрэсу спрыяе размеркаванне часу загадзя і паўсядзённае выкананне хатняй працы, стварэнне на працоўным месцы запасу неабходных прылад і прыбіранне лішніх рэчаў, уладжванне пазаслужбовых спраў да пачатку працы, вызначэнне адрознага ад працоўнай дзейнасці віду адпачынку на выхадных загадзя і ўспаміны аб прыемных падзеях. Таксама варта ўнікаць зайздрасці, незадавальнення сабой, навакольнымі і працай, раздражнення, патрабаванняў у сям’і, імкнення перарабіць пад сябе сужэнца і дарослых дзяцей. Пры гняўлівым раздражненні карысна зрабіць тры глыбокія ўдыхі і затым адказаць жартам. Пазбягаць перанапружання дапамагае дастатковы сон, самамасаж, наведванне лазні і ўлюбёная музыка.

У тэрміналогіі ёсць паняцце прафесійнага стрэсу. Яго з’яўленне абумоўлена працоўнай дзейнасцю супрацоўніка. Гэты феномен заключаецца ў рэакцыі арганізма на пэўную працоўную сітуацыю. Эмацыйнае напружанне работніка можа быць справакавана прафесійнай задачай альбо зносінамі з іншымі супрацоўнікамі і кіраўніком.

Хоць для барацьбы з наступствамі стрэсу традыцыйна распрацоўвалі шматлікія метады, былі таксама праведзены значныя даследаванні па прадухіленні стрэсу, прадмету, які цесна звязаны з падвышэннем псіхалагічнай устойлівасці. Быў распрацаваны шэраг падыходаў да самадапамогі для прадухілення стрэсу і падвышэнні ўстойлівасці, заснаваных галоўным чынам на тэорыі і практыцы кагнітыўна-паводзіннай тэрапіі.

Эфектыўнасць

Кіраванне стрэсам мае фізіялагічныя і імунныя перавагі. Станоўчыя вынікі назіраюцца пры спалучэнні немедыкаментозных умяшанняў:

• лячэнне гневу ці варожасці;
• аўтагенная трэніроўкі;
• гутарковая тэрапія (пра адносіны ці экзістэнцыяльныя праблемы);
• біялагічная зваротная сувязь;
• кагнітыўная тэрапія неспакою ці клінічнай дэпрэсіі.

Прычыны

Перанапружванню спрыяе нелюбімая праца, разрыў адносін, сваркі са сваякамі, адсутнасць улюбёнай справы, нястача магнію і вітамінаў групы В.

Праявы

Праявамі стрэсу ёсць парушэнне засяроджання ўвагі, нізкая працаздольнасць, хуткая стамляльнасць, раздражняльнасць, агрэсіўнасць, трывожнасць і страх, сталае гнятлівае адчуванне віны.

Агульныя прыкметы і сімптомы празмернага стрэсу

Фізічны ўзровень

• Празмернае потавыдзяленне;
• Прыступы галавакружэння;
• Пачашчэнне пульсу;
• Падвышаны крывяны ціск;
• Хуткае дыханне.

Паводзінавы ўзровень

• Змененыя звычкі, руціна;
• Змененыя схемы харчавання;
• Зніжэнне асабістай гігіены;
• Замкнёнасць;
• Працяглае маўчанне.

Ментальны ўзровень

• Блытаніна ў мысленні;
• Цяжкасць у прыняцці рашэнняў;
• Паніжаная канцэнтрацыя;
• Праблемы з памяццю.

Эмацыйны ўзровень

• Трывога, страх, гора;
• Гнеў, раздражняльнасць;
• Дэпрэсія, безнадзейнасць;
• Адчуванне пабітасці.

Літаратура

• Стрэс // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 218. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Серебрякова Т. А. Психология стресса: Учебное пособие. — Н. Новгород: ВГИПУ, 2007. — 143 с. (руск.)

Спасылкі

• Вольга Кулінковіч. Да каго крадзецца страшны стрэс // Звязда : газета. — 13 студзеня 2011. — № 6 (26870). — С. 3. — ISSN 1990-763x.(недаступная спасылка)
• Юнусова С. Г., Розенталь А. Н., Балтина Т. В. Стресс. Биологический и психологический аспекты // Учёные записки Казанского государственного университета. Том 150, кн. 3, 2008. — С. 139—150. (руск.) (Праверана 22 чэрвеня 2023)