Шчыба
Шчы́ба[1] — рака ў Беларусі, у Свіслацкім раёне Гродзенскай вобласці і Пружанскім раёне Брэсцкай вобласці, правы прыток ракі Зэльвянка.
| Шчыба | |
|---|---|
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 19 км |
| Басейн | 143 км² |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Каардынаты | 52°51′23″ пн. ш. 24°28′59″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Зэльвянка |
| • Вышыня | 147,9 м |
| • Каардынаты | 52°55′24″ пн. ш. 24°44′33″ у. д.HGЯO |
| Ухіл ракі | 1,6 м/км |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Зэльвянка → Нёман → Балтыйскае мора |
| Краіна | |
| Рэгіён | Брэсцкая вобласць |
   |
|
 выток вусце |
|
|
— выток, — вусце |
|
Назва
правіцьНазва балцка-яцвяжскага паходжання. Звязана з літоўскім skibti «абтрэпвацца; ірвацца». Семантыка такая ж, як і ў назве Скідзель, якая ад skidyti «разыходзіцца ў бакі; абтрэпвацца». Абедзве паходзяць ад аднаго індаеўрапейскага кораня *skēi- «адразаць, аддзяляць, распорваць» (> *skēi-b-, *skēi-d-)[2].
Водныя назвы, утвораныя ад каранёў з такой семантыкай, пазначалі або азёры з «ірванай» берагавой лініяй (з мноствам заток, што ўразаюцца ў сушу), або рэкі з цячэннем, якое на адносна абмежаваным участку свайго шляху рэзка мяняе кірунак[3]. Вядомыя і балцкія гідронімы, утвораныя ад каранёў з процілеглай семантыкай «сціскання» (Жлобін, Горадзен, Гамея). Возера з такой назвай будзе мець, наадварот, роўную, «гладкую» берагавую лінію.
Як і для назвы Скідзелі, значэнне назвы Шчыба можна прыблізна перадаць як «Шчаціністая (рака)» (у канфігурацыйным сэнсе).
У «яцвяжскім» гідранімічным арэале на поўдні ад Нёмана вылучаецца шэраг бессуфіксальна ўтвораных рачных назваў з сугучным пачаткам асноў Sk- і такой самай структурай гукаскладу: Скупа, *Skara (> Шчара), сюды ж *Skida (> Скідзель). Меркавана яцвяжскія, яны, аднак, вытлумачваюцца па-рознаму.
У беларускай антрапаніміі вядомыя прозвішчы Скіба, Скібар, Скібра (Skib-, -r-)[4].
Водаапісанне
правіцьДаўжыня ракі 19 км, з іх 15 км на тэрыторыі Пружанскага раёна[5]. Плошча вадазбору 143 км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 1,6 ‰.
Пачынаецца ў лясным урочышчы Хварасцянкі, за 3 км на паўднёвы захад ад вёскі Сабалькі Свіслацкага раёна. Цячэ па паўднёва-ўсходняй ўскраіне Ваўкавыскага ўзвышша, упадае ў Зэльвянку на ўсход ад вёскі Зіновічы Пружанскага раёна.
Асноўны прыток — рака Хораўка. Паміж вёскамі Магілёўцы і Асошнікі на рацэ створана сажалка (плошча 0,23 км²).
Зноскі
- ↑ Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 919—922.
- ↑ В. Н. Топоров. Из индоевропейской этимологии III (1-3) // Исследования по этимологии и семантике. Т. 2: Индоевропейские языки и индоевропеистика. Кн. 1. Москва, 2006. С. 106—107, 119.
- ↑ М. В. Бірыла. Беларуская антрапанімія. Мінск, 1969. С. 378.
- ↑ Агульная характарыстыка рачной сеткі Брэсцкай вобласці // Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь» Архівавана 6 верасня 2021. (руск.)
Літаратура
правіць- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
- Шчыба // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — С. 398. — 583 с., іл. — 10 000 экз.