Эрэбуні (запаведнік)

Эрэбунійскі запаведнік ці запаведнік «Эрэбуні» (арм.: «Էրեբունի» արգելոց) — запаведнік у Арменіі, недалёка ад Ерэвана, на мяжы Катайкскай і Арарацкай абласцей, паміж селамі Шарбулах і Гехадзір. Гэта самы маленькі запаведнік у Арменіі. Быў створаны ў 1981 годзе на плошчы 89 га. Знаходзіцца на трацёвых чырвоных глінах, узрост якіх больш дзясятка мільёна гадоў. Тут расце большая колькасць эндэмікаў Арменіі і самага запаведніка; засяроджаны пышныя зараснікі вышынёй 70-75 см, здалёк напамінае густое пшанічнае поле[1].

Дзікая пшаніца Эрэбунійскага запаведніка — Triticum araraticum

Апісанне правіць

Глебы запаведніка карбанатныя, пры гэтым адсотак карбанатаў павялічваецца з глыбінёй глебавага пласта. Па механічным складзе глебы лёгкія суглінкавыя ці камяністыя маламоцныя. Часта сустракаюцца гіпсаносныя чырвоныя ці пярэстыя гліны, з паверхні рыхлыя, мяккія, камякавата-крупчатыя. Рэльеф запаведніка хвалісты, мясцовасць перасечана ярамі. З-за вялікай сухасці ў сярэдзіне лета частка расліннага покрыва выгарае.

Клімат правіць

Клімат у запаведніку рэзка кантынентальны, сухі. Сярэдняя гадавая тэмпература роўная 11 °C, колькасць ападкаў складае 300—350 мм. Зіма маласнежная, пераважае халоднае пахмурнае надвор’е. Вышыня снежнага покрыва вагаецца ў межах ад 10 да 35 см. Зіма настае ў другой дэкадзе лістапада і сканчаецца ў другой дэкадзе сакавіка. Сярэдняя тэмпература паветра ў студзені складае —4°, абсалютны мінімум —31°. Вясна недоўгачасовая, цёплая, звычайна вільготная. Лета працяглае, гарачае і сухое, з перавагай яснага надвор’я. Сярэдняя тэмпература паветра складае 23°, максімальная 41°. Вадаёмы на тэрыторыі запаведніка адсутнічаюць.

Флора правіць

Флора запаведніка для гэтак невялікай тэрыторыі даволі багатая і разнастайная. Тут сустракаецца 293 выгляду сасудзістых раслін, што адносяцца да 197 родаў і 46 сямействаў. Самымі буйнымі сямействамі па ліку відаў з’яўляюцца складанакветныя (57 відаў), потым бабовыя (33 віды), травы (30 відаў), капуставыя (26 відаў), гваздзіковыя, парасонавыя, губакветныя, агурочнікавыя, казяльцовыя, залознікавыя і г. д. На долю 11 вядучых сямействаў даводзіцца каля 80 % відавага складу і больш 72 % родаў.

Асноўныя ахаваныя віды — дзікія злакавыя расліны: эндэмікі Арменіі — пшаніцы відаў Triticum araraticum і Triticum urartu; таксама Triticum boeoticum, розныя віды роду Aegilops, Amblyopyrum muticum, Secale vavilovii і іншыя), а таксама віды, занесеныя ў Чырвоную кнігу: Iridodictyum reticulatum, Rhizocephalus orientalis, Hohenackeria exscapa і Gundelia tournefortii. Ёсць эндэмікі Каўказа, сярод якіх: Actinolema macrolema, Szovitsia callicarpa), Cichorium glandulosum. Таксама сустракаюцца: Iris reticulata і Iris elegantissima.

Для многіх з іх Эребунійскі запаведнік з’яўляецца адзінай «кропкай» арэала ў Арменіі, на Каўказе і нават на постсавецкай прасторы. З чатырох відаў дзікай пшаніцы, сустраканай ва ўсім свеце, тут ахоўваюцца тры вышэйпералічаныя віды[2]. Усяго тут сустракаецца больш 100 відаў пшаніцы.

Мне даводзілася вывучаць шматлікія краіны, якія прынята лічыць старажытнымі земляробскімі, аднак багацейшай, цікавейшай мясцовасці, чым Шарбулах, цяжка знайсці. Я прапанаваў бы абавязкова вылучыць тут пляцоўку, плошчай 50—100 га, забяспечыць асаблівы сыход за ім, каб захаваўся гэты цікавы дакумент сусветнага значэння[3]

М. І. Вавілаў

Прадстаўнікі флоры правіць

Раслінныя супольнасці складаюцца галоўным чынам з аднагадовых траў — дзікіх пшаніц: Triticum boeoticum, Triticum araraticum і Triticum urartu, відаў роду Aegilops: Aegilops cylindrica, Aegilops tauschii, Aegilops triuncialis, Aegilops columnaris і інш., і яшчэ адна трава, Amblyopyrum muticum, які ў СССР нідзе больш не сустракаецца. Тут знаходзяцца найболей чыстыя, густыя і пышныя зараснікі дзікіх пшаніц вышынёй да 70—75 см. Здалёк ствараецца ўражанне густога пасеву пшанічнага поля. Тут можна сустрэць звыш 100 відаў пшаніцы. Цікавыя таксама фітацэнозы з удзелам Iris reticulata і Iris elegantissima, якія растуць на сухіх схілах паўднёвай экспазіцыі.

Флора запаведніка багатая таксама лекавымі, ядомымі, фарбавальнымі і іншымі каштоўнымі раслінамі, у тым ліку тут растуць спаржа лекавая (Asparagus officinalis), каперсы калючыя (Capparis spinosa), Falcaria vulgaris, Ornithogalum montanum, Gundelia tournefortii, Rubia tinctorum і Rubia rigidifolia, розныя віды малачаю (Euphorbia) і інш.

Фаўна правіць

 
Дамавы сыч (Athene noctua), які жыве на тэрыторыі запаведніка.

Па дадзеных армянскага біёлага А. Л. Агаяна, у запаведніку жывуць:

Змеі: гюрза (Macrovipera lebetina), Malpolon monspessulanus, Eryx jaculus, Eirenis collaris і Eirenis punctatolineatus, Hemorrhois ravergieri, Platyceps najadum і жаўтабрухі полаз (Dolichophis caspius), Laudakia caucasia, жаўтапузік (Pseudopus apodus).

Яшчаркі: Eremias pleskei і Eremias strauchi, Lacerta strigata і Lacerta media. На камяністых сухіх схілах з параўнальна шчыльным травяным покрывам і сярод фры-ганоіднай расліннасці сустракаюцца Trachylepis aurata, ярка афарбаваны Eumeces schneideri і Ophisops elegans.

У запаведніку таксама пашыраны: Mauremys caspica, Pelophylax ridibundus, рапуха зялёная (Bufo viridis), Hyla і Pelobates syriacus (занесена ў Чырвоную кнігу былога СССР).

Зноскі