Вікіпедыя

Алег Іосіфавіч Шадыра

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Шадыра.

Алег Іосіфавіч Шадыра (31 сакавіка 1948, в. Даўгінава, Вілейскі раён, Мінская вобласць — 23 красавіка 2022) — беларускі хімік, загадчык кафедры радыяцыйнай хіміі і хіміка-фармацэўтычных тэхналогій БДУ, прафесар, доктар хімічных навук.

Алег Іосіфавіч Шадыра
Дата нараджэння 31 сакавіка 1948(1948-03-31)
Месца нараджэння
Дата смерці 23 красавіка 2022(2022-04-23)[1] (74 гады)
Грамадзянства
Род дзейнасці фармацэўт, хімік-арганік
Месца працы
Навуковая ступень доктар хімічных навук[2]
Навуковае званне
Альма-матар
Узнагароды

Біяграфія

правіць

Нарадзіўся 31 сакавіка 1948 года ў вёсцы Даўгінава Мінскай вобласці. Пасля заканчэння СШ № 2 горада Маладзечна ў 1966 годзе паступіў на хімічны факультэт БДУ, які скончыў у 1971 годзе, і быў рэкамендаваны для навучання ў аспірантуры. З 1971 года працаваў малодшым навуковым супрацоўнікам на кафедры радыяцыйнай хіміі і хімічнай тэхналогіі БДУ, а з 1974 года — старшым навуковым супрацоўнікам і адначасова завочна навучаўся ў аспірантуры. Кандыдацкую дысертацыю на тэму «Радыяцыйна-хімічныя ператварэнні альдэгідаў e растворах» выканаў пад кіраўніцтвам Я. П. Пятраева і Я. П. Калязіна і абараніў у 1975 годзе.

Навуковыя інтарэсы А. І. Шадыры былі звязаны з вывучэннем радыяцыйна-індукаваных свабоднарадыкальных ператварэнняў бі- і паліфункцыянальных арганічных злучэнняў у водных растворах. Пры правядзенні гэтых работ, вынікі якіх абагульнены ў манаграфіі (Я. П. Пятраеў, А. І. Шадыра, «Радыяцыйная хімія біфункцыянальных арганічных злучэнняў», 1986), упершыню была паказана магчымасць праходжання ўзгодненых рэакцый фрагментацыі арганічных радыкалаў.

Заканамернасці працякання такога тыпу рэакцый і іх ролю ў радыяцыйным пашкоджанні біялагічна важных малекул сталі асновай доктарскай дысертацыі А. І. Шадыры на тэму «Рэакцыі фрагментацыі свабодных радыкалаў гідраксілзмешчаных біфункцыянальных арганічных злучэнняў», якую ён абараніў у 1988 годзе.

Падыходы, якія выкарыстоўваюцца пры вывучэнні уласцівасцяў свабодных арганічных радыкалаў рознай будовы, а таксама метады ацэнкі магчымасці рэалізацыі розных гамалітычных працэсаў з удзелам біямакрамалекул выкладзены А. І. Шадырам у манаграфіі «Гамалагічныя шэрагі зменлівасці ў хіміі і біялогіі», якая была прысвечана 100-годдзю з дня нараджэння М. І. Вавілава.

У 1991 годзе стварыў і ўзначаліў лабараторыю хіміі свабоднарадыкальных працэсаў, дзе асноўная ўвага сканцэнтравана на даследаванні свабоднарадыкальных рэакцый фрагментацыі арганічных рэчываў, якія граюць важную ролю пры функцыянаванні біясістэм, а таксама на распрацоўцы метадаў пошуку фармакалагічна актыўных рэгулятараў свободнарадыкальных працэсаў.

З 1994 года ўзначальваў кафедру радыяцыйнай хіміі і хіміка-фармацэўтычных тэхналогій БДУ. З мая 1994 года па чэрвень 1995 года выконваў абавязкі дэкана хімічнага факультэта БДУ. У гэты перыяд на хімічным факультэце былі адкрыты новыя спецыяльнасці: «Хімічная экалогія» і «Хімія лекавых злучэнняў».

У 1997 годзе прысвоена вучонае званне прафесара.

Памёр 23 красавіка 2022 года[3].

Навуковая дзейнасць

правіць

Галіна навуковых інтарэсаў — вывучэнне кінэтыкі і механізму радыяцыйна-індукаваных свабоднарадыкальных ператварэнняў прыродных злучэнняў і стварэнне на гэтай аснове новых лекавых прэпаратаў. Працуючы ў гэтым напрамку, Шадыра А. І. стаў прызнаным у свеце спецыялістам у радыяцыйнай і свабоднарадыкальнай біяарганічнай хіміі.

Пад яго кіраўніцтвам былі адкрыты новыя рэакцыі фрагментацыі арганічных злучэнняў, рэалізацыя якіх у біяаб’ектах прыводзіць да дэструкцыі фізіялагічна важных рэчываў і спрыяе ўзнікненню і развіццю шматлікіх захворванняў.

Распрацаваў новыя падыходы да стварэння лекавых сродкаў на аснове сінтэтычных і прыродных рэгулятараў свабоднарадыкальных працэсаў у біясістэмах.

Пад яго кіраўніцтвам былі створаны арыгінальныя антывірусныя прэпараты «Бутамінафен» (Залаты медаль на V Маскоўскім міжнародным салоне інавацый і інвестыцый, 2005 год) і «Актавір», серыйная вытворчасць якіх арганізавана на РУП «Белмедпрэпараты».

Адкрыты новы клас антывірусных рэчываў, які ўключае злучэння, якія валодаюць здольнасцю эфектыўна інгібіраваць размнажэнне ВІЧ і вірусаў грыпу.

На аснове прыроднай сыравіны створаны эфектыўныя стабілізатары льнянога алею (Залаты медаль на Міжнароднай выставе-кангрэсе «Высокія тэхналогіі. Інавацыі. Інвестыцыі», г. Санкт-Пецярбург, 2008 год, Дыплом VII Маскоўскага міжнароднага салона інавацый і інвестыцый, 2007 год). Распрацавана тэхналогія і наладжана серыйная вытворчасць (ТАА «Клуб» фарм-Эка ") стабілізаванага харчовага льнянога алею і БАД на яго аснове, якія валодаюць эфектыўнымі лячэбна-прафілактычнымі ўласцівасцямі.

У 1992—1993 гадах працаваў у якасці запрошанага прафесара ў Базельскім універсітэта (Швейцарыя), дзе сумесна з прафесарам Б. Гійзэ і яго супрацоўнікамі былі праведзены даследаванні уласцівасцяў радыкалаў розных гліцэрыдаў. У гэтых працах атрыманы надзейныя доказы магчымасці пашкоджання ліпідаў клеткавых мембран за кошт узгодненага распаду іх радыкалаў.

У 1995 годзе працаваў у Ілінойскім універсітэце (ЗША), праводзячы даследаванні па тэме «Уплыў магнітных палёў на свабоднарадыкальные рэакцыі ў біясістэмах». З 1996 па 2008 год выступаў як запрошаны лектар на міжнародных сімпозіумах і семінарах у Германіі, ЗША, Італіі, Польшчы, Японіі і іншых краінах.

З 2001 года пад кіраўніцтвам Шадыры А. І. выконваліся 3 праекты Міжнароднага навукова-тэхнічнага цэнтра (МНТЦ) з агульным аб’ёмам фінансавання каля 1 млн. долараў ЗША, асноўнай мэтай якіх было стварэнне новых антывірусных прэпаратаў. Наладжана ўзаемадзеянне з буйнымі навуковымі цэнтрамі Еўропы, ЗША, Канады і Японіі.

Быў членам экспертнага Савета ВАК Беларусі і Нацыянальнай камісіі па радыяцыйнай абароне Рэспублікі Беларусь. З’яўляўся членам навукова-тэхнічных Саветаў Фонду фундаментальных даследаванняў і шэрагу навукова-тэхнічных праграм.

Вучэбная праца

правіць

Кафедра, якой кіраваў А. І. Шадыра, рыхтуе спецыялістаў для прадпрыемстваў фармацэўтычнай прамысловасці і атамнай энергетыкі, забяспечвае выкладанне дысцыплін хімічнага і медыка-біялагічнага профілю па спецыяльнасцях «Фармацэўтычная дзейнасць», «Хімічная экалогія», «Радыяцыйная хімія».

Кіраваў працай 4 аспірантаў і чытаў студэнтам лекцыйныя курсы «Свабодныя радыкалы ў хіміі, біялогіі і медыцыне», «Хімічныя асновы радыяцыйнай біялогіі», «Радыяцыйная хімія вады і водных раствораў».

Пад яго кіраўніцтвам абаронена 15 кандыдацкіх і 2 доктарскія дысертацыі.

Узнагароды і навуковыя званні

правіць

У 2010 годзе Шадыру А. І. прысвоена ганаровае званне «Заслужаны дзеяч БДУ», ён узнагароджаны прэміяй імя А. М. Сеўчанкі ў галіне прыродазнаўчых і тэхнічных навук за цыкл работ «Распрацоўка інавацыйных антывірусных сродкаў і арганізацыя вытворчасці супрацьвіруснага прэпарата „Бутамінафен“».

У 2011 годзе ўзнагароджаны Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь за вялікія дасягненні ў галіне навуковых даследаванняў і асабісты ўклад у практычную рэалізацыю іх вынікаў у народнай гаспадарцы Рэспублікі Беларусь, а таксама ганаровай граматай НАН РБ за шматгадовую плённую дзейнасць у галіне радыяцыйнай хіміі, распрацоўку новых лекавых сродкаў, падрыхтоўку навуковых кадраў вышэйшай кваліфікацыі.

У 2013 годзе Шадыра А. І. узнагароджаны дыпломам II ступені Сцепанаўскіх чытанняў за працу «Оптыка-фізічныя тэхналогіі дыягностыкі біялагічнай актыўнасці кіслародзмяшчальных араматычных злучэнняў» і ганаровай граматай Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь за шматгадовую навукова-педагагічную дзейнасць, дасягнутыя поспехі ў падрыхтоўцы высокакваліфікаваных спецыялістаў.

У 2014 годзе ўзнагароджаны Падзякай Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь за шматгадовую плённую навукова-педагагічную дзейнасць і асабісты ўклад у падрыхтоўку высокакваліфікаваных спецыялістаў.

У 2021 годзе ўзнагароджаны медалём Францыска Скарыны.

Навуковыя працы

правіць

Шадыра А. І. — аўтар больш за 250 навуковых прац, у тым ліку 4 манаграфій, а таксама 20 аўтарскіх пасведчанняў на вынаходніцтвы і патэнтаў.

Манаграфіі

правіць
  • Е. П. Петряев, О. И. Шадыро. Радиационная химия бифункциональных органических соединений. Минск: Университетское, 1986. — 167 с.
  • О. И. Шадыро. Гомологические ряды изменчивости в биологии и химии. Минск: Университетское, 1987. — 75 c.
  • Shadyro O.I. Radiation-induced free radical fragmentation of cell membrane components and the respective model compounds. In: Free Radicals in Biology and Environment. (ed. F.Minisci), Kluwer Academic Publishers, Netherlands, 1997.

Навуковыя артыкулы

правіць
  1. Синтез и исследование антирадикальных и противовирусных свойств производных аминокислот // Химические проблемы создания новых материалов и технологий : сб. ст./под ред. О. А. Ивашкевича. — Минск, 2008. — Вып.3. Архівавана 28 ліпеня 2020.
  2. Металлокомплексы производных пространственно экранированных дифенолов и аминофенолов: новое направление разработки средств для комбинированной химиотерапии инфекций // Химические проблемы создания новых материалов и технологий : сб. ст./под ред. О. А. Ивашкевича. — Минск, 2008. — Вып.3. Архівавана 1 чэрвеня 2020.
  3. Влияние аскорбиновой кислоты и ее производных на радиационно-индуцированные превращения оксигенированного этанола и его водных растворов // Свиридовские чтения: сб.ст. Вып.5/отв. ред. Т. Н. Воробьева Архівавана 13 мая 2018.
  4. Новые механизмы радиационно-индуцированных преаращений сфинголипидов // Свиридовские чтения: сб.ст. Вып.6/отв. ред. Т. Н. Воробьева Архівавана 19 сакавіка 2020.
  5. Свободнорадикальная фрагментация сфинголипидов при действии хлорноватистой кислоты // Свиридовские чтения: сб. ст. Вып. 8. Минск, 2012. Sviridov readings. Iss. 8. Minsk, 2012 Архівавана 28 чэрвеня 2020.
  6. Антирадикальные и антиоксидантные свойства ароматических спиртов, альдегидов и кислот//Свиридовские чтения: сб. ст. Вып. 8. Минск, 2012. Sviridov readings. Iss. 8. Minsk, 2012 Архівавана 11 чэрвеня 2020.
  7. Радиационно- и фотоиндуцированная свободнорадикальная деструкция гидроксилсодержащих дипептидов // Свиридовские чтения: сб. ст. Вып. 8. Минск, 2012. Sviridov readings. Iss. 8. Minsk, 2012 Архівавана 11 чэрвеня 2020.
  8. Новые реакции деструкции сфинголипидов и аминокислот при окислительном стрессе // Свиридовские чтения : сб. ст. Вып. 10. — Минск, 2014. — С. 235—246 Архівавана 25 ліпеня 2020.
  9. Антирадикальные и антиоксидантные свойства природных фенолов и азотсодержащих гетероциклических соединений // Свиридовские чтения : сб. ст. Вып. 10. — Минск, 2014. — С. 262—276 Архівавана 27 чэрвеня 2020.

Навуковыя артыкулы, апублікаваныя ў замежных перыядычных выданнях

правіць
  1. Shadyro O.I., Edimecheva I.P., Kisel M.A., Vlasov A.P., Yurkova I.L. The damage to phospholipids caused by free radical attack on glycerol and sphingosine backbone // Int. J. Radiat. Biol., 1997, vol. 71, p. 718—722.
  2. Shadyro O.I., Kisel M.A., Yurkova I.L. Radical-induced peroxidation and fragmentation of lipids in model membranes // Current Topics inBiophysics, 2000, vol. 24, p. 41-46.
  3. Shadyro O.I., Glushonok G.K., Glushonok T.G., Edimecheva I.P., Moroz A.G., Sosnovskaya A.A., Yurkova I.L., Рolozov G.I. Quinones as free-radical fragmentation inhibitors in biologically important molecules // Free Radical Research, 2002, vol. 36, p. 859—867.
  4. Shadyro O.I., Sosnovskaya A.A., Vrublevskaya O.N. C-N bond cleavage reactions on radiolysis of amino containing organic compounds and their derivatives in aqueous solutions // Int. J. Radiat. Biol, 2003, vol. 79, p. 269—279.
  5. Shadyro O.I., Edimecheva I.P., Glushonok G.K., Ostrovskaya N.I., Polozov G.I., Murase H., Kagiya T. Effects of phenolic compounds on reactions involving various organic radicals // Free Radical Research, 2003, vol. 37, p. 1087—1097.
  6. Shadyro O.I., Lodyato V.I., Yurkova I.L., Sorokin V.L., Dolgopalets V.I., Kisel M.A. Novel (3,5-Di-tert-2-hydroxy-phenylcarbamoyl)-alkanoic Acids as Potent Antioxidants // Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters, 2004, vol. 14, p. 4253-4256.
  7. Shadyro O.I., Yurkova I.L., Kisel M.A., Brede O., Arnhold J. Formation of phosphatidic acid, ceramide and diglyceride on radiolysis of lipids: identification by MALDI-TOF mass spectrometry // Free Radical Biology & Medicine, 2004, vol. 36, p. 1612—1624.
  8. Shadyro O.I., Yurkova I.L., Kisel M.A., Arnhold J. Free-radical fragmentation of galactocerebrosides: a MALDI-TOF mass-spectrometry study // Chemistry and Physics of Lipids, 2004, vol. 134, p. 41-49.
  9. Shadyro O.I., Yurkova I.L., Kisel M.A., Brede O., Arnhold J. Radiation-induced free radical transformation of phospholipids: MALDI-TOF MS study // Chemistry and Physics of Lipids, 2004, vol. 132, p. 235—246.
  10. Shadyro O.I., Sosnovskaya A.A., Edimecheva I.P., Grintsevich I.B., Lagutin P.Yu., Alekseev A.V., Kazem K. Effects of various vitamins and coenzymes Q on reactions involving a-hydroxyl-containing radicals // Free Radical Research, 2005, vol. 39, p. 713—718.
  11. Shadyro O., Yurkova I., Kisel M., Arnhold J. Free-radical Fragmentation of Galactocerebrosides: a MALDI-TOF Mass Spectrometry Study //Chemistry and Physics of Lipids, 2005, vol. 134, p. 41-49.
  12. Shadyro O.I., Yurkova I.L., Kisel M.A., Arnhold J. Iron-mediated free-radical formation of signaling lipids in a model system // Chemistry and Physics of Lipids, 2005, vol. 137, p. 29-37.
  13. Shadyro O.I., Edimecheva I.P., Kisel R.M., Kazem K., Murase H., Kagiya T. Homolytic cleavage of the O-glycoside bond in carbohydrates: a steady-state radiolysis study // J. of Radiation Research, 2005, vol. 46, p. 1765—1770.
  14. Shadyro O.I., Sosnovskaya A.A., Edimecheva I.P., Ostrovskaya N.I., Kazem K.M., Hryntsevich I.B., Alekseev A.V. Effects of quinones on free-radical processes of oxidation and fragmentation of hydroxyl-containing organic compounds // Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters, 2007, vol. 17, p. 6383-6386.
  15. Shadyro O.I., Ksendzova G.A., Polozov G.I., Sorokin V.L., Boreko E.I., Savinova O.V., Dubovik B.V., Bizunok N.A. Synthesis and study of anti-radical and antiviral properties of aminophenol derivatives // Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters, 2008, vol. 18,2420-2423.

Зноскі

  1. ↑ а б Шадыро, Олег Иосифович — Нацыянальная бібліятэка Беларусі. Праверана 12 чэрвеня 2022.
  2. ↑ а б в г Шадыро, Олег Иосифович — Нацыянальная бібліятэка Беларусі. Праверана 12 чэрвеня 2022.
  3. ↑ Шадыро, Олег Иосифович (доктор химических наук; радиационная химия; органическая химия ; 1948—2022)

Літаратура

правіць
  1. Химический факультет / ред. совет : Ф. Н. Капуцкий (пред.) [и др.]. — Минск : БГУ, 2011. — 158 с. : ил.
  2. Химический факультет : 1931-2006 гг. Научно-исследовательский институт физико-химических проблем / редкол. : Т. П. Каратаева (отв. ред.) [и др.]. — Минск : БГУ, 2006. — 110 с. : ил.
  3. Прафесары і дактары навук Беларускага Дзяржаўнага Універсітэта / Склад. А. А. Яноўскі. — Мн. : БДУ, 2001. — 339 с.
  4. Республика Беларусь: Энциклопедия: В 6 т. Т. 7 / Редкол.: Г. П. Пашков и др. — Минск : Беларус. Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2008. — 744 с.: илл.
  5. Шадыра Алег Іосіфавіч / П. М. Бараноўскі // Беларуская энцыклапедыя : [у 18 т.]. — Мінск, 2003. — Т. 17. — С. 359.
  6. Шадыро Олег Иосифович // Республика Беларусь : энциклопедия : [в 7 т.]. — Минск, 2008. — Т. 7. — С. 561.

Спасылкі

правіць
  1. Персанальная старонка на сайце БДУ
  2. Поўны спіс публікацый А. І. Шадыра
  3. Біяграфія на сайце НДІ ФХП БДУ Архівавана 26 мая 2017.
  4. Патэнты А. І. Шадыра ў Базе патэнтаў Рэспублікі Беларусь Архівавана 5 сакавіка 2018.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Алег_Іосіфавіч_Шадыра&oldid=4959147"