Бейрут
Бейрут[2] — горад у Ліване, сталіца краіны.
Бейрут на карце Лівана   | ||||||||||||||||||||||||
Гісторыя правіць
Пра старажытнасць Бейрута сведчыць яго назва, якая паходзіць ад ханаанскага 𐤁𐤀𐤓𐤕 (калодзеж), назва тычыцца падземных вод, якія да гэтага часу выкарыстоўваюцца мясцовымі жыхарамі для агульнага карыстання. Хоць горад згадваецца ў егіпецкіх крыніцах II тысячагоддзя да н.э, ён не быў вядомы да 14 года да н.э., калі яму надалі статус рымскай калоніі, пад назвай Julia Augusta Felix Berytus.
Паміж ІІІ і VI стагоддзямі н.э. Бейрут быў вядомы сваёй юрыдычнай школай.
Рымскі горад разбураны чарадой землятрусаў, кульмінацыяй якіх сталі землятрус і прыліўная хваля 551 года. Калі мусульманскія заваёўнікі акупавалі Бейрут у 635 годзе, ён па большай частцы ўсё яшчэ ляжаў у руінах.
Бейрут адноўлены мусульманамі як невялікі, абнесены сцяной гарнізонны гарадок, кіраваны з Баальбека як частка джунда (мусульманскай правінцыі) Дамаска. Да Х стагоддзя заставаўся камерцыйна нязначным і быў вядомы галоўным чынам кар’ерай двух мясцовых юрыстаў, аль-Аўзадзі (пам. 774) і аль-Макула (пам. 933). Вяртанне марскога гандлю ў Міжземнамор’е ў Х стагоддзі адрадзіла значэнне горада, асабліва пасля таго, як Сірыя перайшла пад уладу егіпецкіх халіфаў Фацімідаў у 977 годзе. У 1110 годзе Бейрут заваяваны сіламі Першага крыжовага паходу і арганізаваны разам са сваімі прыбярэжнымі прыгарадамі як феод лацінскага Іерусалімскага каралеўства.
Будучы фарпостам крыжакоў, Бейрут вёў квітнеючую гандаль з Генуяй і іншымі італьянскімі гарадамі; аднак стратэгічна яго становішча было хісткім, паколькі ён падвяргаўся набегам друзскіх плямёнаў з горных раёнаў. Саладзін адваяваў Бейрут у крыжакоў у 1187 годзе, але яго пераемнікі зноў саступілі яго ім праз 10 гадоў. Мамлюкі канчаткова выгналі крыжакоў у 1291 годзе. Пры кіраванні мамлюкаў Бейрут стаў галоўным портам заходу ў Сірыю для гандляроў спецыямі з Венецыі.
Асманскае панаванне правіць
Бейрут, як і астатняя Сірыя, перайшоў пад уладу Асманскай імперыі ў 1516, неўзабаве пасля таго, як партугальцы абмінулі Афрыканскі кантынент (1498), каб адцягнуць гандаль спецыямі на ўсходзе ад Сірыі і Егіпта. Як след, камерцыйнае значэнне Бейрута знізілася. Аднак да XVII стагоддзя горад зноў стаў экспарцёрам ліванскага шоўку ў Еўропу, галоўным чынам у Італію і Францыю. Бейрут у той час тэхнічна ўваходзіў у склад Асманскай правінцыі (эялет) Дамаск, а пасля 1660 г. — Сідон. Аднак паміж 1598 і 1633 гадамі, а затым зноў паміж 1749 і 1774 гадамі, ён трапіў пад кантроль эміраў друзаў і маранітаў. З сярэдзіны XVII-га па канец XVIII-га стагоддзя мараніцкая арыстакратыя з гор служыла французскімі консуламі ў Бейруце, валодаючы значным мясцовым уплывам. Падчас руска-турэцкай вайны 1768—1774 гадоў горад падвергнуўся моцнай бамбардзіроўцы з боку рускіх.
Рост сучаснага Бейрута стаў вынікам прамысловай рэвалюцыі ў Еўропе. Тавары фабрычнай вытворчасці заходняга свету пачалі ўрывацца на рынкі Асманскай Сірыі, і Бейрут, пачаўшы практычна з нуля, змог толькі атрымаць выгаду з сучаснага індустрыяльнага свету. Акупацыя Сірыі егіпцянамі (1832-40) пад кіраўніцтвам Мухамад Алі-пашы паслужыла неабходным стымулам для ўступлення горада ў новы перыяд камерцыйнага росту. Да 1848 горад пачаў перарастаць свае сцены, і яго насельніцтва павялічылася прыблізна да 15 000 чалавек. Грамадзянскія войны ў гарах, кульмінацыяй якіх стала разня хрысціян друзамі ў 1860 годзе, яшчэ больш павялічылі насельніцтва Бейрута, паколькі хрысціянскія ўцекачы прыбывалі ў вялікай колькасці. Тым часам супакаенне горных рэгіёнаў пры аўтаномным урадзе, гарантаваным вялікімі дзяржавамі (1861—1914), стабілізавала адносіны паміж горадам і яго ўнутранымі раёнамі. У 1888 годзе Бейрут быў зроблены сталіцай асобнай правінцыі (вілает), якая ўключала ўсю прыбярэжную Сірыю, уключаючы Палестыну. На мяжы ХІХ-ХХ стагоддзяў гэта быў горад з насельніцтвам каля 120 000 чалавек.
Тым часам пратэстанцкія місіянеры з Вялікабрытаніі, ЗША і Германіі і рымска-каталіцкія місіянеры, у асноўным з Францыі, актывізавалі сваю дзейнасць у Бейруце, асабліва ў сферы адукацыі.
У 1836-40 у Бейруце знаходзіўся з місіяй айцец ордэна езуітаў Максімільян Рыла. У 1840 ён прапанаваў генералу ордэна дэталёвы план стварэння ў Бейруце калегіума для 100 навучэнцаў, вучылішча неўзабаве было збудавана і ў лістападзе 1841 года Collegium Asiaticum пачаў дзейнічаць. Але праз пярэчанні французскай адміністрацыі, якая баялася самастойнасці гэтай установы, Рылу адклікалі на Мальту. На аснове Азіяцкага Калегіюма ў Бейруце пазней быў створаны каталіцкі ўніверсітэт Святога Іосіфа (1881).
У 1866 годзе амерыканскія пратэстанцкія місіянеры заснавалі Сірыйскі пратэстанцкі каледж, які пазней стаў амерыканскім універсітэтам Бейрута. Друкаваныя станкі, увезеныя раней пратэстанцкімі і рымска-каталіцкімі місіянерамі, стымулявалі рост выдавецкай індустрыі горада, галоўным чынам на арабскай мове, але таксама на французскай і англійскай мовах. Да 1900 года Бейрут быў у авангардзе арабскай журналістыкі. Клас інтэлектуалаў імкнуўся адрадзіць арабскую культурную спадчыну і ў канчатковым выніку стаў першым выразнікам новага арабскага нацыяналізму.
Сучасны Бейрут правіць
Бейрут быў акупаваны саюзнікамі ў канцы Першай сусветнай вайны, і горад быў заснаваны французскімі мандатнымі ўладамі ў 1920 годзе як сталіца дзяржавы Вялікі Ліван, якая ў 1926 годзе стала Ліванскай Рэспублікай. Мусульмане Бейрута былі абураныя ўключэннем горада ў склад Лівана, дзе дамінавалі хрысціяне, і заявілі аб сваёй лаяльнасці больш шырокаму панарабізму, што прывяло да нарастання канфлікту. Паскораны эканамічны рост Бейрута падчас французскага мандата (1920-43) і пасля яго прывёў да хуткага росту насельніцтва горада і росту сацыяльнай напружанасці. Гэтая напружанасць узмацнілася з-за прытоку тысяч палестынскіх бежанцаў пасля вайны 1948 года ў Палестыне. Палітычная і сацыяльная напружанасць у Бейруце і іншых раёнах Лівана разам з хрысціянска-мусульманскай напружанасцю перараслі ў адкрытыя ваенныя дзеянні ў 1958 годзе і яшчэ больш жорсткія ў 1975-90. У выніку гвалту, якім былі адзначаны тыя гады, Бейрут ператварыўся ў падзелены горад, пазбаўлены супольнасці замежнікаў, якія калісьці ўзбагачалі яго сацыяльную і культурную жыццё і надавалі яму асаблівы касмапалітычны характар, якім ён славіўся.
Заходні Бейрут быў у значнай ступені разбураны ў выніку баёў паміж ізраільскімі войскамі і членамі Арганізацыі вызвалення Палестыны (ААП) у 1982 годзе, калі Ізраіль распачаў поўнамаштабную атаку на базы ААП, якія дзейнічалі ў горадзе. Ізраільскія войскі атачылі заходні Бейрут, дзе размяшчалася большасць партызанскіх баз ААП, і серыя перамоваў прывяла да эвакуацыі войскаў і лідэраў ААП з Лівана ў іншыя арабскія краіны.
Раскол на рэлігійнай глебе толькі ўзмацніўся пасля сыходу Ізраіля. Ні сірыйскае вайсковая прысутнасць, ні фарміраванне кааліцыйных урадаў не змаглі аслабіць гвалт. Абстрэлы працягваліся, і большая частка насельніцтва пакінула горад.
У пачатку 1984, пасля няўдалай спробы ўзначаленай хрысціянамі ліванскай арміі сілай умацаваць свой кантроль над Заходнім Бейрутам, падзел паміж дзвюма часткамі горада стаў поўным. Ва Усходнім Бейруце парадак працягвала падтрымліваць да 1990 армія, якая дзейнічала ў супрацы з аб’яднанай хрысціянскай міліцыяй . Аднак у Заходнім Бейруце сітуацыя скацілася амаль да поўнай анархіі, паколькі розныя мусульманскія апалчэнцы неаднаразова ўступалі ў сутыкненні адзін з адным на вуліцах, каб звесці рахункі на рэлігійнай ці партызанскай глебе. Многія ліванцы і замежнікі былі ўзятыя ў закладнікі рознымі палітычнымі групамі, каб заставацца іх палоннымі на працягу месяцаў ці гадоў. Некаторыя з закладнікаў былі нават забітыя групамі, перапоўненымі рашучасці дамагчыся палітычных вынікаў. У 1986 лідэры Заходняга Бейрута прасілі сірыйцаў вярнуцца ў горад і ўзяць сітуацыю пад кантроль. Праз тры гады, у 1989, ліванская армія ва Усходнім Бейруце падвергла заходні Бейрут шматмесячным масіраваным абстрэлам, нібыта для вызвалення мусульманскіх раёнаў сталіцы ад сірыйскай акупацыі. На апошнім этапе грамадзянскай вайны значная частка Усходняга Бейрута і яго хрысціянскіх прыгарадаў былі разбураны або моцна пашкоджаны ў выніку сутыкненняў ліванскай арміі з хрысціянскай міліцыяй.
У гады пасля заканчэння Грамадзянскай вайны былі зроблены сур’ёзныя намаганні па аднаўленні разбуранай інфраструктуры Бейрута. Горад распрацаваў план мадэрнізацыі сваіх транспартных сродкаў, аднаўлення многіх гістарычных будынкаў і ажыўлення сваіх сектараў эканомікі з дапамогай мадэлі, заснаванай на прыватных інвестыцыях. Перажыўшы больш за дзесяць гадоў грамадзянскай вайны, Бейрут ў 1997 годзе прымаў Панарабскія гульні і ўступіў у ХХІ стагоддзе з пачуццём абноўленага аптымізму па меры пачатку рэканструкцыі горада.
Аднак Бейрут апынуўся закрануты шматлікімі канфліктамі, з якімі сутыкаюцца як Ліван, так і ўвесь рэгіён. Горад зноў стаў сведкам гвалту падчас вайны з Ізраілем у ліпені 2006 года. Два гады праз, пасля таго як урад паспрабаваў абвясціць па-за законам «Хезбалу», апошняя ўзяла пад кантроль значныя раёны Бейрута ў выніку жорсткай дэманстрацыі сілы. Супрацьстаянне было ўрэгулявана толькі пасля пасярэдніцтва Катара. Развіццё горада, якое было хуткім у першым дзесяцігоддзі ХХІ стагоддзя, запаволілася па меры таго, як грамадзянская вайна ў Сірыі пачала закранаць Ліван, а зніжэнне коштаў на нафту прывяло да скарачэння замежных інвестыцый арабаў Персідскага заліва. Гады адноснага спакою, тым часам, былі парушаныя 12 лістапада 2015 года, калі ў выніку выбуху, учыненага тэрарыстам-смяротнікам «Ісламскай дзяржавы Ірака і Леванта», загінулі больш за 40 чалавек і каля 200 атрымалі раненні.
Запаволенне інвестыцый у горад разам з велізарным абавязкам, узятым на яго пасляваеннае аднаўленне, прывяло да сур’ёзнага фінансавага крызісу ў канцы 2010-х гадоў. Урад, які адчувае недахоп грашовых сродкаў і змучаны зацяжнымі палітычнымі спрэчкамі, не змог адрэагаваць на маштабны лясны пажар на поўдзень ад Бейрута ў кастрычніку 2019 года; калі праз некалькі дзён быў уведзены новы падатак, у Бейруце і іншых гарадах па ўсёй краіне ўспыхнулі дэманстрацыі. 4 жніўня 2020 года гораду быў нанесены значны ўрон у выніку выбуху, якое, па словах афіцыйных асоб, было выклікана закінутым сховішчам нітрату амонія ў партовым раёне.
Вядомыя асобы правіць
Зноскі
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бейрут
