Георг Вільгельм Фрыдрых Гегель

(Пасля перасылкі з Гегель)

Георг Вільгельм Фрыдрых Гегель (ням.: Georg Wilhelm Friedrich Hegel) (27 жніўня 177014 лістапада 1831) — нямецкі філосаф, стварыў сістэматычную тэорыю дыялектыкі.

Георг Вільгельм Фрыдрых Гегель
ням.: Georg Wilhelm Friedrich Hegel
1831 Schlesinger Philosoph Georg Friedrich Wilhelm Hegel anagoria.JPG
Дата нараджэння 27 жніўня 1770(1770-08-27)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 14 лістапада 1831(1831-11-14)[1][2][…] (61 год)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
  • Flagge Königreich Württemberg.svg Каралеўства Вюртэмберг[d]
Бацька Georg Ludwig Hegel[d]
Маці Maria Magdalena Louisa Fromm[d][5]
Жонка Marie von Tucher[d]
Дзеці Karl Von Hegel[d]
Род дзейнасці філосаф, выкладчык універсітэта, гісторык філасофіі, пісьменнік, philosopher of law, логік
Навуковая сфера філасофія, логіка, Філасофія гісторыі, эстэтыка, рэлігія, метафізіка, эпістэмалогія, палітычная філасофія[d] і сацыяльная філасофія[d]
Месца працы
Навуковая ступень доктарская ступень[d]
Навуковае званне
Альма-матар
Навуковы кіраўнік Фрыдрых Вільгельм Ёзэф фон Шэлінг[6]
Вядомыя вучні Max Stirner[d]
Узнагароды
ордэн Чырвонага арла 3-га класа
Подпіс Hegel Unterschrift.svg
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Гегель
Гегельянства

Гегель

Асноўныя паняцці
Абсалютны дух
Нацыянальны дух
Абсалютная ідэя

Усеагульнае, Дыялектыка
Антытэза, Зняцце
Няшчасная свядомасць

Тэксты
«Фенаменалогія духа»
«Наука логікі»
«Энцыклапедия філасофскіх навук»
«Філасофія права»
Плыні
Младагегельянцы

Цюбінгенская школа
Расійскае гегельянства
Актуальны ідэалізм

Людзі
Штраус, Баўэр, Маркс

Грын, Брэдлі, Мак-Тагарт
Кроча, Джэнціле
Кожаў

БіяграфіяПравіць

Раннія гады: 1770-1801Правіць

Гегель нарадзіўся ў Штутгарце 27 жніўня 1770 года, у сям'і высокапастаўленага чыноўніка — Георга Людвіга Гегеля (1733-1799), сакратара казначэйства пры двары герцага Вюртэмбергскага Карла Яўгена[7]. Продкі Гегеля былі лютэранамі[8] з Карынтыі, выгнанымі з Аўстрыі ў XVI стагоддзі ў ходзе Контррэфармацыі, якія асталяваліся ў Швабіі. Бацька Гегеля лічыў, што школьнай адукацыі яго сыну недастаткова. Ён наняў педагогаў для сына, якія хадзілі да іх на дом. Гегель добра вучыўся і за поспехі ў навучанні атрымліваў узнагароды, пераходзячы з класа ў клас[9]. З самога дзяцінства ён шмат чытаў. Кішэнныя грошы ён выдаткоўваў на кнігі. Часта наведваў гарадскую бібліятэку, у якой чытаў кнігі пра навуку і філасофію[9].

Тым часам ён дрэнна разбіраецца ў мастацкай літаратуры. Юнацкасць Гегеля прайшла на фоне росквіту нямецкай літаратуры. Аднак Гегель ігнаруе класіку і зачытваецца бульварнай літаратурай[10]. Гегель таксама захапляецца антычнай літаратурай. Ён паважае творчасць Сафокла і Еўрыпіда, перакладае Эпіктэта і Лангіна. Любоў да антычнасці Гегель захавае да канца жыцця[11].

Ён скончыў гімназію ў кастрычніку 1788 года. У 1788—1793 гадах вучыўся ў Цюбінгенскім тэалагічным інстытуце (багаслоўскай семінарыі) пры Цюбінгенскім універсітэце, дзе праслухаў філасофскі і тэалагічны курсы і абараніў магістарскую дысертацыю. Пры гэтым яму належыла герцагская стыпендыя[12]. Са сваіх аднакурснікаў быў дружны з Шэлінгам і паэтам Гёльдэрлінам. Быў разам з імі членам студэнцкага палітычнага клуба, што захапляўся ідэямі Французскай рэвалюцыі[13]. Займаўся з асаблівай стараннасцю, шмат часу, як звычайна, праводзіў над кнігамі. За гэта над ім часта пасмейваліся аднагрупнікі, што, зрэшты, яго абсалютна не крыўдзіла[14]. Мірскія забавы таксама былі не чужыя яму; ён піў шмат віна, нюхаў тытунь, гуляў у карты і фанты[15].

У 20 гадоў Гегель стаў магістрам філасофіі[16]. Тры апошнія гады ва ўніверсітэце былі прысвечаны багаслоўю[17]. Гегель паспяхова здаў экзамены. Аднак святаром станавіцца не хацеў. Магчыма, прычыны ляжалі ў антыпатыі Гегеля да царквы, якая зарадзілася яшчэ ў час вучобы.

У кастрычніку 1793 года Гегель адпраўляецца ў Берн. Там ён становіцца выхавальнікам дзяцей патрыцыя Карла Фрыдрыха Штэйгера. Дзяцей было трое: 1 хлопчык і 2 дзяўчынкі[18]. Праца не адымала ў яго шмат часу, што дазваляла працягваць сваю адукацыю і займацца творчасцю[19]. Ва ўвесь час, пражыты ў Берне, Гегель не пераставаў пісаць свае працы, ён быў апушчаны ў кнігі[20]. Гегель сачыў за падзеямі ў Францыі. Ён не прыняў тэрору якабінцаў. Аднак, у цэлым, Гегель станоўча паставіўся да Французскай рэвалюцыі, і надалей не мог уявіць сабе гісторыю Еўропы без гэтай падзеі[19].

У ліпені 1796 года, ён з сябрамі здзейсніў шматдзённы шпацыр па Альпах, ад якога ён застаўся не ў захапленні[21]. Жыццё на чужыне ў цэлым гняло Гегеля, і ў пачатку 1797 года ён вярнуўся на радзіму. У 1798 годзе выходзіць першая друкаваная праца Гегеля[22]. У 1799 годзе памёр бацька Гегеля. Ён пакінуў сыну невялікую спадчыну — 3000 гульдэнаў. Спадчына, разам з яго ўласнымі зберажэннямі, дазволіла яму адмовіцца ад выкладання і ўступіць на ніве акадэмічнай дзейнасці.

Ена, Бамберг і Нюрнберг: 1801—1816Правіць

У студзені 1801 года Гегель перабраўся ў Ену[23]. 21 жніўня таго ж года яму было дадзена права чытаць лекцыі[24]. Праца на кафедры і чытанне лекцый даваліся яму цяжка, папулярнасцю ў вучняў ён не карыстаўся[25].

Прафесар у Гайдэльбергу і Берліне: 1816—1831Правіць

Гайдэльберг (1816—1818)Правіць

18161818прафесар філасофіі ва ўніверсітэце Гайдэльберга (месца, якое раней займаў Якаб Фрыз).

Атрымаўшы прапанову заняць пасаду ад універсітэтаў Эрлангена, Берліна і Гайдэльберга, Гегель выбраў апошні і перабраўся туды ў 1816 годзе. Неўзабаве пасля гэтага, у красавіку 1817 года, да яго пераехаў яго байструк сын Людвіг (яму было 10 гадоў). З чатырох гадоў Людвігаў знаходзіўся ў дзіцячай доме (маці Людвіга памерла)[28].

Берлін (1818—1831)Правіць

C 1818 г. — прафесар філасофіі ва ўніверсітэце Берліна (месца, якое некалі займаў І. Г. Фіхтэ).

У 1818 годзе Гегель прыняў прапанову міністра народнай асветы Прусіі Карла Альтэнштэйна заняць пост кіраўніка кафедры філасофіі Берлінскага ўніверсітэта, які заставаўся вакантным з моманту смерці Фіхтэ ў 1814 годзе. Тут ён публікуе сваю «Філасофію права» (1821). Асноўным заняткам Гегеля стала чытанне лекцый[29]. Яго лекцыі па эстэтыцы, філасофіі рэлігіі, філасофіі права і гісторыі філасофіі былі выдадзены пасмяротна на аснове запісаў яго студэнтаў. У 1818 годзе Гегель прыцягваў толькі сціплую колькасць вучняў, аднак у 1820-х гг. яго слава рэзка вырасла[26]:826, а лекцыі прыцягвалі студэнтаў з усёй Германіі і з-за яе межаў.

У 1830 годзе Гегель прызначаецца рэктарам універсітэта. У 1831 г. Фрыдрых Вільгельм III ўзнагародзіў яго за службу прускай дзяржаве. Пасля таго, як у жніўні 1831 года Берлін ахапіла халера, Гегель пакінуў горад, спыніўшыся ў Кройцбергу. У кастрычніку, з пачаткам новага семестра, Гегель вяртаецца ў Берлін, памылкова вырашыўшы, што эпідэмія скончылася. 14 лістапада ён памёр. Лекары палічылі, што ён памёр ад халеры, але больш верагоднай прычынай яго смерці з’яўляецца захворванне страўнікава-кішачнага тракта. У адпаведнасці са сваім завяшчаннем Гегель быў пахаваны 16 лістапада побач з Фіхтэ і Зольгерам на могілках Доратэенштат.

 
Магіла.

Сын Гегеля Людвіг Фішэр памёр незадоўга да гэтага, знаходзячыся на службе ў Галандскай арміі ў Джакарце. Вестка пра гэта не паспела дасягнуць яго бацькі. У пачатку наступнага года ўтапілася сястра Гегеля Крысціна. літаратурныя душапрыказчыкамі Гегеля сталі яго сыны Карл Гегель і Імануіл Гегель. Карл абраў прафесію гісторыка, Імануіл стаў тэолагам.

Абсалютны ідэалізмПравіць

Гегель сінтэзуе з суб'ектыўнага ідэалізму Фіхтэ (матэрыяльны мір з'яўляецца прадуктам суб'ектыўнага духу) і аб'ектыўнага ідэалізму Шэлінга (суб'ектыўны дух з'яўляецца прадуктам матэрыяльнага міру, а матэрыяльны мір з'яўляецца па сваёй ісце аб'ектыўным духам) абсалютны ідэалізм, дзе суб'ектыўны і аб'ектыўны дух ідэнтычныя і адначасова неідэнтычныя. Такое выказванне не адпавядае арыстоцелевай логіцы. Але Гегель менавіта жадаў стварыць дыялектычную логіку, якая пераўзыходзіць арыстоцелеву. У савецкай літаратуры Гегелеўская філасофія звалася аб'ектыўным ідэалізм.

ФіласофіяПравіць

Асноўныя палажэнніПравіць

РозумПравіць

У процілегласць Шэлінгу, які цалкам супрацьстаўляў «разумовае адмаўленне» звычайнаму разумоваму мысленню, што адрознівае прадметы і дае ім вызначэнні ў цвёрдых панятках, Гегель меркаваў, што праўдзівая разумовасць не адмаўляе разумовага мыслення, а мяркуе яго і складае ў сабе як сталы і патрэбны нізкі момант, як грунт і апорную кропку для свайго дзеяння. У слушным ходзе праўдзіва філасофскага спазнання розум, што падзяляе жывое цэлае на часткі, які адцягвае агульныя паняцці і фармальна супрацьстаўляе іх адзін аднаму, дае няўхільны пачатак разумоваму працэсу. Толькі за гэтым першым разумовым момантам, калі асобны паняцце сцвярджаецца ў сваёй абмежаванасці як дадатнае ці праўдзівае (тэза), можа выявіцца ўторай, адмоўна-дыялектычны, момант — самаадмаўленне паняцця з прычыны ўнутранай супярэчнасці паміж яго абмежаванасцю і той праўдай, якую яно павінна ўяўляць (антытэзіс), і тады ўжо, з разбурэннем гэтай абмежаванасці, паняцце пагаджаецца са сваім процілеглым у новым, найвышэйшым, то бок больш змястоўным, паняцця, якое ў адносінах да першых двух уяўляе трэці, дадатна-разумны, ці ўласна абстрактны, момант (сінтэз). Такую жывую рухомую траістасць момантаў можна знайсці на першым кроку гегелеўскай сістэмы, ёю вызначаецца ўвесь далейшы працэс, і яна ж выяўляецца ў агульным рассячэнні цэлай сістэмы на тры галоўныя часткі[30].

ДыялектыкаПравіць

Стварыў сістэматычную тэорыю дыялектыкі, цэнтральнымі паняццямі якой з'яўляюцца тэза, антытэза і сінтэз (у Гегеля гэтыя паняцці завуцца па-іншаму) Вось ключавыя паняцці Гегелеўскай дыялектыкі:

  • Праўдзівае з'яўляецца цэлым: Толькі цэлае з'яўляецца праўдзівым, а асобныя рэчы з'яўляюцца момантамі цэлага і асобна ўзятыя непраўдзівымі. Гегель лічыць, што антытэза знаходзіцца ў тэзе, паколькі абодва паняцця суадносяцца да чагосці вышэйшага, агульнага. Для гэтага патрабуецца праход праз іншае. Такім чынам, асобна існуе толькі таму, што існуе іншае, разам з якім яны з'яўляюцца цэласнасцю.
  • Процівагі: У стане сінтэзу процівагі паміж тэзай і антытэзай нейтралізуюцца. Яны адначасова знікаюць, застаюцца і пераходзяць на больш высокі ўзровень.
  • Дыялектыка ў мысленні і быцці: Для Гегеля Дыялектыка з'яўляецца не толькі метадам мыслення, але і формай, у якой развіваецца ўсё быццё. Пры гэтым, дыялектычны самарух нашага мыслення і дыялектычны самарух быцця з'яўляецца па ісце адным і тым жа працэсам.
  • Адзінства і змаганне супрацьлегласцяў: Быццё складаецца з шматлікіх супрацьлегласцяў. Супрацьлегласці з'яўляецца рухаючою сілай, а рух з'яўляецца перадумовай існавання, напр. патрэбнасць чалавечай істоты. Патрэбнасць-гэта супярэчлівасць паміж існым і жаданым станам. З гэтай супярэчлівасці ўзнікае чалавечая дзеянне.
  • Колькаснае і якаснае: канстатаванне пераходу ад колькасных змен да якасных, напрыклад, вада не перастае быць вадкасцю датуль, пакуль яна мае тэмпературу ад 0 да 100 градусаў. Ніжэй нуля яна становіцца або цвёрдай, або набывае газападобныя формы.
  • Развіццё ад найнізкага да вышэйшага: у эвалюцыі назіраецца развіццё ад простых структур да больш складаным.
  • Адмаўленне адмаўлення: развіццё ідзе як адмаўленне адмаўлення.
  • Дыялектыка панавання і прыгону: Прыклад, які магчыма натхніў Маркса. Сінтэзам гэтай дыялектыкі з'яўляецца воля. Паколькі сусветная гісторыя паходзіць з абсалютнага духу, які з'яўляецца вольным, развіццё падзей можна звязаць з воляй. Маркс выводзіць з гэтага ідэю класавага змагання.

Тоеснасць мыслення і быццяПравіць

Падрабязней гл. таксама: Фенаменалогія духу (Гегель)

Адмысловымі ўводзінамі ў гегелеўскую філасофскую сістэму з'яўляецца «Фенаменалогія духу» (1807), адна з найболей складаных прац філосафа. У ёй Гегель ставіць заданне пераадолення пункту погляду штодзённай свядомасці, што прызнае процілегласць суб'екта і аб'екта. Зняць гэту процілегласць можна шляхам развіцця свядомасці, падчас якога індывідуальная свядомасць праходзіць шлях, які прайшло чалавецтва на працягу сваёй гісторыі. У выніку чалавек, паводле думкі Гегеля, аказваецца ў стане паглядзець на мір і на сябе з пункту гледжання сусветнай гісторыі, якая завяршылася, «сусветнага духу», для якога больш няма процілегласці суб'екта і аб'екта, «свядомасці» і «прадмета», а ёсць абсалютная тоеснасць, тоеснасць мыслення і быцця[31].

Дасягнуўшы абсалютнай тоеснасці, філасофія трапляе ў сваю сапраўдную стыхію — стыхію чыстага мыслення, у якім, паводле Гегеля, усе вызначэнні думкі разгортваюцца з яе самой. Гэта — сфера логікі, дзе працякае свабодная ад суб'ектыўных прыўнясенняў жыццё паняцця[31].

Нарыс філасофскай сістэмы ГегеляПравіць

Навука логікіПравіць

Падрабязней гл. таксама: Навука логікі (Гегель)

Паколькі сапраўдная філасофія не бярэ свайго ўтрымання звонку, а яно само ў ёй ствараецца дыялектычным працэсам, то, мусібыць, пачаткам павінна быць зусім беззмястоўнае. Такое паняцце чыстага быцця. Але паняцце чыстага быцця, то бок пазбытага любых прыкмет і вызначэнняў, ані не адрозніваецца ад паняцця чыстага нішто; бо гэта не ёсць быццё чагосьці (бо тады яно не было б чыстым быццём), тое гэта ёсць быццё нічога. Першы і самы агульны разумовы паняцце не можа быць утрымана ў сваёй асаблівасці — яно нястрымна пераходзіць у сваё процілеглае. Быццё робіцца нічым; але, з іншага боку, і нішто, бо яно думаецца, не есці ўжо чыстае нішто: як прадмет мыслення яно робіцца быццём (мажлівым). Такім чынам, праўда застаецца не за тым і не за іншым з двух процілеглых тэрмінаў, а за тым, што агульна абодвум і што іх злучае, менавіта за паняткам пераходу, працэсу «станаўлення», ці «бывання» (das Werden). Гэта ёсць першае сінтэтычнае, ці абстрактнае, паняцце, што застаецца душой усяго далейшага развіцця. І яно не можа застацца ў сваёй выточнай адцягненасці. Праўда не ў нерухомым быцці, ці нішто, а ў працэсе. Але працэс ёсць працэс чагосьці: штосьці з быцця пераходзіць у нішто, то бок знікае, і з нішто пераходзіць у быццё, то бок узнікае. Значыць, і паняцце працэсу, каб быць праўдзівым, павінна прайсці праз самаадмаўленне; яно патрабуе свайго процілеглага — пэўнага быцця. Іншымі словамі, станаўленне прыводзіць да сталага, якое пазначаецца як наяўнае быццё (Dasein); у адрозненне ад чыстага быцця, наяўнае быццё ёсць пэўнае быццё[32]:14, ці якасць. І гэта катэгорыя з дапамогай новых лагічных звён (штосьці і іншае, канчатковае і бясконцае, для-сябе-быццё (Für-sich-seyn) і быццё для каго-небудзь (Seyn-für-Eines), адзінае і шмат што і г.д.) пераходзіць у катэгорыю колькасці, з якога развіваецца паняцце меры як сінтэзу колькасці і якасці. Мера апынаецца існасцю рэчаў, і такім чынам з шэрага катэгорый быцця мы пераходзім у новы шэраг катэгорый існасці[30].

Навука пра быццё (у шырокім сэнсе) і навуку пра існасць складаюць дзве першыя часткі гегелеўскай логікі (логіка аб'ектыўная). Трэцяя частка ёсць навука аб паняцці (у шырокім сэнсе), ці логіка суб'ектыўная, куды ўлучаюцца і асноўныя катэгорыі звычайнай фармальнай логікі (паняцце, меркаванне, змеркаванне). Як гэтыя фармальныя катэгорыі, гэтак і ўся «суб'ектыўная» логіка маюць тут фармальны і суб'ектыўны характар далёка не ў агульнапрынятым сэнсе. Па Гегелю, асноўныя формы нашага мыслення іста разам з тым і асноўныя формы мажлівага. Кожны прадмет вызначаецца спачатку ў сваёй агульнасці (паняцце), потым адрозніваецца на множнасць сваіх момантаў (меркаванне) і нарэшце праз гэта самаразрозненне замыкаецца ў сабе як цэлае (зняволенне). На далейшай (больш за пэўную) ступені свайго ажыццяўлення гэтыя тры моманты выяўляюцца як механізм, хімізм і тэлеалогія. З гэтай сваёй (адноснай) аб'ектывацыі паняцце, вяртаючыся да сваёй унутранай, узбагачанай зараз утрыманнем, рэчаіснасці, вызначаецца як ідэя на трох ступенях: жыцці, пазнаванні і абсалютнай ідэі. Дасягнуўшы такім чынам сваёй унутранай поўнасці, ідэя павінна ў гэтай сваёй ажыццёўленай лагічнай цэласці падпасці пад агульнаму закону самаадмаўлення, каб апраўдаць неабмежаваную сілу сваёй праўды. Абсалютная ідэя павінна прайсці праз сваё іншабыццё (Andersseyn), праз выгляд ці распаданне сваіх момантаў у прыродным матэрыяльным быцці, каб і тут выявіць сваю ўтоеную сілу і вярнуцца да сябе ў самасвядомым духу[30].

Па думцы Гегеля, «ўсякая філасофія ёсць па сутнасці ідэалізм ці, прынамсі, мае яго сваім прынцыпам, і пытанне затым заключаецца толькі ў тым, наколькі гэты прынцып сапраўды праведзены… супрацьпастаўленыя ідэалістычнай і рэалістычнай філасофіі не мае таму ніякага значэння. Філасофія, якая прыпісвала б канчатковаму існавання як такому сапраўднае, апошняе, абсалютнае быццё, не заслугоўвала б назвы філасофіі»[33].

Філасофія прыродыПравіць

Абсалютная ідэя па ўнутранай патрэбе мяркуе ці, як выяўляецца Гегель, адпускае ад сябе вонкавую прыроду — логіка пераходзіць у філасофію прыроды, якая складаецца з трох навук: механікі, фізікі і арганікі, з якіх кожная падзяляецца на тры адпаведна агульнай гегельянскай трыхатаміі. У механіку матэматычнай гаворка ідзе пра прастору, час, рух і матэрыю; канчатковая механіка, ці навука пра цяжар, разглядае інерцыю, удар і падзенне цел, а механіка абсалютная (ці астраномія) мае сваім прадметам сусветнае прыцягненне, законы руху нябесных цел і сонечную сістэму як цэлае[30].

У механіцы наогул пераважае матэрыяльны бок прыроды; у фізіцы выступае на першы план фармуючы пачатак прыродных з'яў. Фізіка займаецца святлом, чатырма стыхіямі (у сэнсе старажытных), «метэаралагічнай працэсам»; разглядае удзельную вагу, гук і цеплыню; магнетызм і крышталізацыю, электрычнасць і «хімічны працэс»; тут у зменлівасці рэчывы і ператварэнні тэл канчаткова выяўляецца адносны і няўстойлівы характар ​​прыродных сутнасцейў і безумоўнае значэнне формы, якое і рэалізуецца ў арганічным працэсе, якое складае прадмет трэцяй галоўнай натуральнай навукі - арганікі. Да «арганіцы» Гегель аднёс мінеральнае царства пад імем геалагічнага арганізма, нароўні з арганізмам раслінным і жывёлам. У раслінным і жывёльным арганізмах розум прыроды, або якая жыве ў ёй ідэя, выяўляецца ў адукацыі мноства арганічных відаў па агульных тыпах і ступеням дасканаласці; далей - у здольнасці кожнага арганізма бесперапынна прайграваць форму сваіх частак і свайго цэлага праз прыпадабненне знешніх рэчываў (Assimilationsprocess); затым - у здольнасці бясконцага прайгравання роду праз шэрагі пакаленняў, якія знаходзяцца ў той жа форме (Gattun g sprocess), і нарэшце (у жывёл) ​​- у суб'ектыўным (псіхічным) адзінстве, робяць з арганічнага цела адно самаадчуванне і самарушныя істота[30].

Але і на гэтай найвышэйшай ступені арганічнага свету і ўсёй прыроды розум ці ідэя не дасягаюць свайго сапраўды адэкватнага выразу. Дачыненне радавога да індывідуальнага (агульнага да адзінкавага) застаецца тут вонкавым і аднабаковым. Род як цэлае ўвасабляецца толькі ў пазабыцці прыналежных да яго няпэўна множных асобін, паасобных у прасторы і часе; і асобіна мае радавое не ў сабе, мяркуючы яго як нашчадзь. Гэта безгрунтоўнасць прыроды выяўляецца ў смерці. Толькі ў разумным мысленні індывідуальная істота мае ў сабе самым радавое, ці ўсеагульнае. Такую ўнутрана якая валодае сваім сэнсам індывідуальную істоту ёсць чалавечы дух. У ім абсалютная ідэя са свайго пазабыцця, уяўлянага прыродай, вяртаецца ў сябе, узбагачаная ўсёй поўнасцю набытых у касмічным працэсе рэальна-пэўных вызначэнняў[30].

Гл. таксамаПравіць

Зноскі

  1. а б Friedrich Hegel // Nationalencyklopedin — 1999. Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. а б Georg Wilhelm Friedrich Hegel // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. а б Georg Wilhelm Friedrich Hegel // Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  4. а б Гегель Георг Вильгельм Фридрих // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
  5. Pas L. v. Genealogics — 2003. — ed. size: 683713
  6. а б в Матэматычная генеалогія — 1997.
  7. Pinkard, Terry P. Hegel: A Biography. — Cambridge: Cambridge University Press. — P. 2—3, 745. ISBN 0-521-49679-9
  8. Гегель (Hegel) Георг Вильгельм Фридрих
  9. а б Гулыга, 1970, с. 8
  10. Гулыга, 1970, с. 9-10
  11. Гулыга, 1970, с. 11
  12. Гулыга, 1970, с. 12
  13. Kaufmann, Walter. Hegel: An Intepretation. — New York: Doubleday, 1966. — P. 8.
  14. Гулыга, 1970, с. 12-13
  15. Гулыга, 1970, с. 13
  16. Гулыга, 1970, с. 16
  17. Гулыга, 1970, с. 17
  18. Гулыга, 1970, с. 18
  19. а б Гулыга, 1970, с. 19
  20. Гулыга, 1970, с. 19-21
  21. Гулыга, 1970, с. 26
  22. Гулыга, 1970, с. 27
  23. Гулыга, 1970, с. 32
  24. Гулыга, 1970, с. 44
  25. Гулыга, 1970, с. 51
  26. а б в Коллинз Р. Социология философий: глобальная теория интеллектуального изменения. (Пер. с англ. Н. С. Розова и Ю. Б. Вертгейм). — Новосибирск: Сибирский хронограф, 2002. ISBN 5-87550-165-0
  27. Жюлиа, Дидье. Философский словарь: пер. с франц. — М.: Междунар. отношения, 2000. — С. 80. ISBN 5-7133-1033-7
  28. Detlef Berentzen: Hegel. Der Philosoph als Erzieher Архівавана 18 снежня 2013.SWR2, 20 Май 2011 — C. 8. (PDF; 140 kB)
  29. Бим-Бад Б. М., Гавров С. Н. Гегель как практик и теоретик образования // Модернизация института семьи: макросоциологический, экономический и антрополого-педагогический анализ. Монография. — М.: Интеллектуальная книга, Новый хронограф, 2010. — С. 230—238. — ISBN 978-5-94881-139-0.
  30. а б в г д е Соловьёв В. С. Гегель, Георг Фридрих Вильгельм // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  31. а б Фролов И. и др. Введение в философию. Глава 5. Философия Нового времени: наукоцентризм.
  32. Чернышёв Б. С. О логике Гегеля. (На правах рукописи). — М., 1941.
  33. Гегель Г. В. Ф. Соч., т. V. Наука логики. Т. 1. — М., 1937. — С. 159.

СпасылкіПравіць