Граўжышкі

Граўжышкі
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Ашмянскі
Сельсавет	Граўжышкоўскі
Каардынаты	54°19′41″ пн. ш. 25°50′28″ у. д.HGЯO
Заснаваны	1518
Насельніцтва	523 чалавекі (1997)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1593
Аўтамабільны код	4
	Граўжышкі на Вікісховішчы

Гра́ўжышкі^[1] (трансліт.: Hraŭžyški, руск.: Гравжишки, літ. Gráužiškės) — вёска ў Ашмянскім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Граўжышкоўскага сельсавета.

Насельніцтва 523 чал. (1997). Знаходзіцца за 13 км на паўднёвы захад ад горада Ашмяны, за 30 км ад чыгуначнай станцыі Ашмяны; на шашы Ашмяны — Ліда.

Назва

Вядомыя сучасныя літоўскія адыменныя прозвішчы Grauža, Graužas, Graužis, Graužys. Яны могуць быць звязаныя з літоўскім graužti "грызці" і тыпалагічна адпавядаць беларускаму прозвішчу тыпу Агрызка^[2].

Згодна з легендарным аповедам "Хронікі Быхаўца", Граўжышкі былі заснаваныя літоўцам на імя Гроўжыс ("Гровжис"). Гроўжыс, Грумпіс і Эйкшыс, паводле тэксту Хронікі, прыбылі на ўсход разам з Гердзівілам, сынам Мантвіла, легендарнага князя літоўскай Жамойці. Гердзівіл заснаваў Наваградак і потым Горадню. Грумпіс заснаваў Ашмяны, Эйкшыс — Эйшышкі (Eišiškės).

Гісторыя

У пісьмовых крыніцах Граўжышкі ўпершыню згадваюцца ў XIII ст. Каля 1495 у паселішчы збудавалі касцёл. У 1518 Барбара Бутрымава заснавала тут мястэчка. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Граўжышкі ўвайшлі ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. У 1588 маёнтак Граўжышкі знаходзіўся ва ўладанні кашталяна віцебскага Мельхіёра Граўжы-Сноўскага, у кан. XVI ст. — кашталяна мсціслаўскага Станіслава Нарушэвіча.

На мяжы XVI—XVII стст. Граўжышкі належалі Камаеўскім, якія ў 1605 правалі маёнтак сакратару вялікага князя Яну Мікалаю Корсаку. Пазней мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Бутрымскіх, Быхаўцаў, Кірдзеяў (за імі адбудавалі стары касцёл), Ромераў.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Граўжышкі апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, дзе сталі цэнтрам воласці Ашмянскага павета Віленскай губерні. У другой пал. XIX ст. маёнткам валодалі Корсакі, Полазавы, з пач. XX ст. Конанцавы. У 1880-я ў мястэчку было 22 двары, касцёл, школа; рэгулярна праводзіўся кірмаш (29 чэрвеня).

У Першую сусветную вайну ў 1915 мястэчка занялі нямецкія войскі. Цягам 1919—1920 у Граўжышкі ўваходзілі польскія войскі, бальшавікі. У 1920 мястэчка апынулася ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Ашмянскага павета Віленскага ваяводства.

У 1939 Граўжышкі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 сталі цэнтрам сельсавета Ашмянскага раёна. Статус паселішча панізілі да вёскі.

У сакавіку 2008 у Граўжышках разабралі стары драўляны касцёл.

Мястэчка на старых фатаздымках
Агульны выгляд
Касцёл
Касцёл, фасад
Касцёл, з боку апсіды

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1880 — каля 230 чал.
XX стагоддзе: 1905 — 229 чал.; 1931 — 361 чал., 54 двары; 1970 — 271 чал., 67 двароў; 1993 — 518 чал., 190 двароў^[3].

Інфраструктура

У Граўжышках працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, бальніца, пошта.

Славутасці

Званіца колішняга Георгіеўскага касцёла

Помнік Вялікай Айчыннай вайны

Званіца
Касцёл Маці Божай Ружанцовай (1992)

Страчаная спадчына

Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла (XVIII ст.)

Вядомыя асобы

Зінаіда Канстанцінаўна Скачкоўская (1912–1994)

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ М. В. Бірыла. Беларуская антрапанімія. Мінск: Навука і тэхніка, 1969. С. 17.
↑ Валерый Шаблюк. Граўжышкі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 527 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 117.

Літаратура

Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 527 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
Graużyszki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack (польск.). — Warszawa, 1881. S. 799.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Граўжышкі

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).

[2] М. В. Бірыла. Беларуская антрапанімія. Мінск: Навука і тэхніка, 1969. С. 17.

[3] Валерый Шаблюк. Граўжышкі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 527 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 117.

[1]

[2]

[3]