Гісторыя Даніі — падзеі на тэрыторыі сучаснай Даніі з моманту пачатку рассялення там людзей і да сённяшняга дня.

Ранняя гісторыя

правіць
 
Сонечны воз (Зеландыя, XVII ст. да н.э.)

Як сведчаць археалагічныя знаходкі, людзі стала засялілі Скандынавію не пазней як 12 800 год таму, па адыходзе апошняга ледавіка; земляробства з'явілася тут каля 3 тыс. гадоў да н.э. Прыкладна 200 н.э. датаваныя першыя знойдзеныя рунічныя надпісы. Целы сваіх памерлых насельнікі тагачаснай Даніі, як і многія іншыя паганцы-індаеўрапейцы, спальвалі і хавалі ў курганах — ажно да ХІ стагоддзя н.э., да хрысціянізацыі Даніі каля 980 года каралём Гарольдам Чарназубым (ад яго мянушкі бярэ сваю назву сучасная тэхналогія Bluetooth). Цягам ХХ стагоддзя ў балотах Даніі (як і Англіі) неаднаразова знаходзілі «балотныя целы» — выдатна захаваныя з дахрысціянскіх часоў у кіслым асяроддзі трупы людзей, забітых і кінутых (часам з вяроўкай на шыі) у балота.

Эпоха вікінгаў

правіць
 
Гарольдаў камень з рунічнымі надпісамі

Шырока разрэкламаваным перыядам дацкай (роўна як і шведскай) гісторыі з'яўляецца «эпоха вікінгаў» (7931066 гг. н.э.), падчас якой піраты са Скандынавіі рабавалі землі па ўзбярэжжах кантынентальнай Еўропы, служылі наймітамі візантыйскіх імператараў, каланізавалі Ісландыю, Фарэрскія астравы, Грэнландыю і ўсходняе ўзбярэжжа Паўночнай Амерыкі, а дацкія каралі некаторы час кіравалі Англіяй. Канец гэтай эпохі звычайна датуецца годам нарманскай заваёвы Англіі; аб'ектыўнымі прычынамі заняпаду сталі ваеннае і сацыяльнае развіццё феадальнага грамадства ў Еўропе, а таксама няўхільнае пагаршэнне клімату ў Паўночнай Атлантыцы, асабліва ад XIII стагоддзя — наступленне Малога ледавіковага перыяду. Падвышанай увагай да «эпохі вікінгаў» і да ўласна піратаў-вікінгаў — якія нават для тагачаснага скандынаўскага насельніцтва былі хутчэй маргіналамі — мы абавязаныя, напэўна, значна пазнейшым акалічнасцям: рамантычным у ХІХ стагоддзі і турыстычным у ХХ стагоддзі.

Сярэднявечча

правіць
 
Кальмарская унія напачатку XVI стагоддзя

У час Сярэднявечча перыяды грамадзянскіх войнаў чаргаваліся з перыядамі цэнтралізацыі ўлады, падвышэння падаткаў і дзяржаўнага будаўніцтва; вяліся войны — пераважна з нямецкімі княствамі на поўдні і суседняй Швецыяй. Вальдэмар Вялікі (11311182), чарговы «моцны» кароль, пабудаваў замак у вёсцы Havn, адкуль і пачаўся цяперашні КапенгагенKøbenhavn — і здзейсніў некалькі «крыжовых паходаў» дзеля падпарадкавання земляў сучаснай Эстоніі (распаўсюджаная легенда аб паходжанні дацкага сцяга, Данеброгу, сцвярджае, што ён нібыта ўпаў з нябёсаў у 1219 годзе ў пераломны момант адной з сутычак у Эстоніі). З 1397 па 1521 гады Данія, Нарвегія і Швецыя (а таксама сённяшняя Фінляндыя, Ісландыя, Фарэрскія астравы і Грэнландыя) былі аб'яднаныя уніяй (вядомай як Кальмарская унія) і фактычна знаходзіліся пад уладай дацкіх манархаў.

Новы час

правіць
 
Карона Імперыі. Замак Розенборг

Рэфармацыя пачалася ў Даніі ў 1536 годзе, і хутка Лютэранская царква стала афіцыйнай дзяржаўнай царквой Даніі; па канфіскацыі зямель, што належалі Рымска-каталіцкаму касцёлу, даходы караля ўзраслі ўтрая. Як апірышча пратэстанства, Данія была ўцягнутая ў Трыццацігадовую вайну і ў выніку паразы (1658) згубіла, у прыватнасці, свае найбагацейшыя правінцыі на поўдні сучаснай Швецыі, у Сканіі — гістарычна дацкія землі. Першай дацкай «далёкай» калоніяй было невялічкае паселішча і форт Транкебар на паўднёвым узбярэжжы Індыі (ад 1620 года; у 1845 прададзены Вялікабрытаніі). Данія пабудавала таксама чатыры замкі на заходнім узбярэжжы Афрыкі (у адным з тых замкаў, захаваным дасёння, размяшчаецца рэзідэнцыя прэзідэнта Ганы) і каланізавала некалькі астравоў у Карыбскім моры. Прыгоннае права ў Даніі праіснавала з 1733 па 1788 гады і было скасавана на просьбы шырокіх буржуазных мас. Падчас Напалеонаўскіх войнаў Данія ўзяла бок Францыі і ў выніку ў 1814 годзе страціла Нарвегію.

Найноўшы час

правіць

У неспакойны для Еўропы рэвалюцыйны час кароль Фрэдэрык VII (а дацкіх каралёў ад пачатку XVI стагоддзя называюць па чарзе толькі Хрысціянамі і Фрэдэрыкамі) падпісаў 5 чэрвеня 1849 года Канстытуцыю і ператварыў Данію з абсалютнай у канстытуцыйную манархію. Апошняя тэрытарыяльная страта — зямлі Шлезвіг-Гольштайн у выніку вайны з Прусіяй — адбылася ў 1864 годзе. Падчас Першай Сусветнай вайны Данія трымалася нейтралітэту і цалкам захавала свае людскія і матэрыяльныя рэсурсы; больш за тое, ёй прапанавана было вярнуць Шлезвіг-Гольштайн, але кіраўніцтва краіны з'ініцыявала рэферэндум сярод жыхароў аспрэчанай правінцыі, паводле вынікаў якога ў 1920 годзе ад Германіі да Даніі адышоў толькі паўночны Шлезвіг. У 1940 амаль без супраціву здалася Германіі і карысталася, прынамсі да 1943 года, значнай самастойнасцю ва ўнутранай палітыцы. Вызваленая амерыканскімі войскамі 5 мая 1945 года; пасля вайны адмовілася ад палітыкі нейтралітэту і ўступіла ў НАТА. З'яўляецца, поруч з Беларуссю, краінай-заснавальніцай ААН, уваходзіць у Еўрасаюз (хоць і адмовілася на рэферэндуме ў 2000 годзе ад уводу еўра), ратыфікавала Шэнгенскія пагадненні.

Спасылкі

правіць