Дамусульманская Аравія

Дамусульманская Аравія — гэта перыяд, які ахоплівае гісторыю Аравійскага паўвострава да з'яўлення ісламу і стварэння Арабскага халіфата ў VII стагоддзі. У ісламскай тэалогіі культура даісламскага перыяду пазначаецца тэрмінам «джахілія».

Верхні палеаліт

У эпоху ранняга палеаліту менавіта Аравія стала першым месцам, адкуль чалавецтва пачало пераможнае шэсце па планеце^[1]^[2]. У эпоху верхняга палеаліту/мезаліту тэрыторыю Аравіі насялялі плямёны носьбітаў гаплагрупы C. Даныя люмінесцэнтнай храналогіі паказваюць, што 130 тыс. гадоў назад Аравійскі паўвостраў быў адносна гарачэй, колькасць дажджавых ападкаў была вышэйшая, дзякуючы чаму ён уяўляў сабой пакрытую расліннасцю і прыдатную для жыцця зямлю. Тым часам узровень Чырвонага мора паменшыўся, і шырыня яго паўднёвай часткі складала ўсяго 4 км. Гэта на кароткі час стварыла для людзей магчымасць фарсіравання Баб-эль-Мандэбскага праліва, праз які яны дасягнулі Аравіі і заснавалі шэраг першых стаянак на Блізкім Усходзе — такіх, як Джэбель-Фая (en:Jebel Faya)^[3]^[4]. Раннія мігранты, ратуючыся ад кліматычных змяненняў у Афрыцы, перайшлі праз «Вароты Смутку» на тэрыторыю сучасных Емена і Амана і далей праз Аравійскі паўвостраў у пошуках больш спрыяльных кліматычных умоў. Паміж Чырвоным морам і Джэбель-Фая (ААЭ) — адлегласць у 2000 км, дзе цяпер размяшчаецца непрыдатная да жыцця пустыня, аднак каля 130 тыс. гадоў назад, у эпоху заканчэння чарговага ледавіковага перыяду, Чырвонае мора было дастаткова дробным, каб перасекчы яго ўброд ці на невялікім плыце, а Аравійскі паўвостраў уяўляў сабой не пустыню, а пакрытую зелянінай мясцовасць. З заканчэннем ледавіковага перыяду ў Еўропе клімат стаў гарачэйшым і засушлівым і Аравія ператварылася ў пустыню, дрэнна прыстасаваную для жыцця чалавека.

Рассяленне семітаў

Некаторыя аўтары мяркуюць, што Аравія была айчынай старажытных семітаў^[5], адной з галін якіх былі арабы. Іншыя лічаць, што семіты ў V тыс. да н.э. мігравалі з афрыканскага рэгіёна Сахары^[6]. У любым выпадку яны ўжо на мяжы IV—III тыс. да н.э. абгрунтаваліся ў Аравіі. Старажытныя качэўнікі-арабы ўшаноўвалі багіню Алат, шанавалі зоркі і верылі ў талісманы (з глыбокай старажытнасці ідзе культ чорнага каменя).

Старажытная Аравія

Сабейскае царства (Sheba) у V ст. да н.э.

У сярэдзіне II тысячагоддзі да н.э. з паўднёваарабскай моўнай і племянной агульнасці пачалося вылучэнне буйных племянных саюзаў: маінейскага, катабанскага, сабейскага. Плямёны кіраваліся правадырамі — кабірамі, на чале саюзаў плямёнаў з часам сталі мукарыбы, якія сумяшчалі ў сабе жрэцкія і цырыманіяльныя функцыі. Падчас ваенных паходаў яны набывалі тытул малік (цар)^[7]. На аснове саюза плямёнаў пачалі фарміравацца царствы. У XIV ст. да н.э. сфарміравалася царства Маін, ад якога праз заходнюю Аравію да Егіпта і Ханаана працягнуўся Шлях пахаў. На гэтым шляху маінцы пабудавалі перавалачныя пункты Мекку і Медзіну. Паўднёвым канкурэнтам Маіна стала Сабейскае царства, вядомае дзякуючы згаданай у Старым Запавеце Царыцы Саўскай, сучасніцы Саламона. Паўднёвааравійскае пісьмо, прынятае ў Маінскім і Сабейскім царствах з IX ст. да н.э., развілася на аснове ханаанейскага пісьма, што паказвае на сувязі Емена са старажытнай Палесцінай, замацаваную ў біблейскай легендзе пра паходжанне прабацькі арабаў Ізмаіла ад Аўраама. Праз гавані паўднёвай Аравіі праходзяць марскія караванныя шляхі з Міжземнаморскіх краін у Індыю (Афір).

Сабейскае царства дабратворна ўплывала на прагрэс у сумежных рэгіёнах Афрыкі. У VIII стагоддзі да н.э. на эфіопскія землі прыбыла буйная сабейская калонія, якая хутка аддзялілася ад сваёй аравійскай метраполіі. З прыбыццём сабеяў звязана вядомая эфіопская легенда пра «Саламонаву дынастыю», прадстаўнікамі якой нібы з'яўляліся эфіопскія цары. Паводле легенды, усе яны былі нашчадкамі старажытнаізраільскага цара Саламона і біблейскай царыцы Саўскай, гэта значыць, кіраўніцы Сабейскага царства. Эфіёпы традыцыйна называлі царыцу Саўскую эфіопскай Македай ці Білкіс. Перасяленне аравійцаў на плато Тыгрэ прывяло да распаўсюджвання ў Эфіопіі не толькі семіцкіх моў, але і многіх навыкаў: каменнага будаўніцтва метадам сухога мура і разьбы па камені, размаляванай керамікі і яшчэ некаторых дасягненняў цывілізацыі. Змяшаўшыся з кушытамі, якія жылі ў рэгіёне Тыгрэ, аравійскія перасяленцы ўтварылі агазі — старажытнаэфіопскую народнасць, па назве якой сучасная тэрыторыя Тыгрэ стала вядомая як «краіна Агазі», а старажытнаэфіопская мова — як геэз.

Антычная Аравія

У II ст. да н.э. на паўночным захадзе Аравіі ўтварылася Набатэйскае царства са сталіцай у Петры, у якім арабы выцеснілі старажытных ідумеяў. Апроч тэрыторыі Іарданіі набатэі кантралявалі захад сучаснай Саудаўскай Аравіі (Мадаін-Саліх), а таксама мелі свае фарпосты на Сінаі (Дахаб) і ў паўднёвай Сірыі (Эс-Сувейда). Набатэйцы карысталіся набатэйскім пісьмом, якое паслужыла асновай для арабскага алфавіта. Праз трыста гадоў рымляне захапілі Набатэйскае царства і ўключылі яго ў склад сваёй правінцыі Камяністая Аравія.

Сінхронна набатэйскаму царству на паўднёвым захадзе Аравіі з'яўляецца Хім'яр, які прыйшоў на змену Сабейскаму царству ў 115 да н.э.^[8]. Сталіцай Хім'яра стаў Зафар. З часам (пры Зп-Нувасе) у ім моцныя пазіцыі заняў іўдаізм. У IV і VI стагоддзі эфіопскае войска двойчы разарыла паўднёва-заходнюю Аравію. Пасля другога паходу эфіопскі гарнізон на чале з эфіопскім намеснікам Абрахам падняў мяцеж і ўтварыў самастойную правізантыйскую дзяржаву Хім'яр з цэнтрам у Сане, якая стала цэнтрам распаўсюджвання хрысціянства ў паўднёвай Аравіі. Па легендзе ў 570 годзе Абраха накіраваў карную экспедыцыю ў тады яшчэ язычніцкую Мекку, якая скончылася правалам (Год Слана).

Аравія ў VI стагоддзі

Ірана-візантыйскае памежжа

Экспансія Хім'яра ў цэнтральную Аравію прывяла да з'яўлення Кінда. Геапалітычна арыентаваныя на Візантыю кіндзіты сутыкнуліся з «персідскімі арабамі» пад правадырствам Лахмідаў, якія качавалі ў нізоўях Еўфрата. Па тэрыторыі Аравіі прайшоў цывілізацыйны разлом паміж хрысціянскай Візантыяй і зараастрыйскай Персіяй, у зоне якога палымнела лютая міжплемянная вайна. У VI стагоддзі на змену саслабелым кіндзітам візантыйскую палітыку сталі праводзіць Гасаніды, якія таксама пацярпелі паражэнне і да канца VI стагоддзя Аравія была пераўтворана ў персідскую ўскраіну.

Зноскі

↑ Цывілізацыі Старажытнай Паўднёвай Аравіі (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2012. Праверана 4 кастрычніка 2014.
↑ Аравійскі паўвостраў прызналі першым плацдармам чалавечай міграцыі
↑ Знойдзена новае пацверджанне ранняга выхаду сапіенсаў з Афрыкі «паўднёвым шляхам» — Элементы — навіны навукі
↑ From the Trenches — New Evidence for Mankind's Earliest Migrations — Archaeology Magazine Archive
↑ Егер О. Всемирная история (том первый. Древний мир)
↑ Усходняе Міжземнамор'е і Аравія (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 лістапада 2015. Праверана 4 кастрычніка 2014.
↑ Паўднёвааравійскія дзяржавы ў старажытнасці
↑ Аравія ў III—I стст. да н.э.

Літаратура

Браницкий А. Г., Корнилов А. А. Религии региона. — Н. Новгород: ННГУ имени Н. И. Лобачевского, 2013. — 305 с.

[1] Цывілізацыі Старажытнай Паўднёвай Аравіі (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2012. Праверана 4 кастрычніка 2014.

[2] Аравійскі паўвостраў прызналі першым плацдармам чалавечай міграцыі

[3] Знойдзена новае пацверджанне ранняга выхаду сапіенсаў з Афрыкі «паўднёвым шляхам» — Элементы — навіны навукі

[4] From the Trenches — New Evidence for Mankind's Earliest Migrations — Archaeology Magazine Archive

[5] Егер О. Всемирная история (том первый. Древний мир)

[6] Усходняе Міжземнамор'е і Аравія (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 лістапада 2015. Праверана 4 кастрычніка 2014.

[7] Паўднёвааравійскія дзяржавы ў старажытнасці

[8] Аравія ў III—I стст. да н.э.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]