Марыя Канстанцінаўна Занькавецкая

Марыя Канстанцінаўна Занькавецкая (укр.: Марія Костянтинівна Заньковецька; 23 ліпеня (4 жніўня) 1854, Занькы, Нежынскі павет, Чарнігаўская губерня — 4 кастрычніка 1934, Кіеў) — украінская актрыса. Народная артыстка Украінскай ССР (1922).

Марыя Канстанцінаўна Занькавецкая
укр.: Марія Костянтинівна Заньковецька
Дата нараджэння	23 ліпеня (4 жніўня) 1854
Месца нараджэння	Занькы, Чарнігаўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	4 кастрычніка 1934(1934-10-04) (80 гадоў)
Месца смерці	Кіеў, УССР, СССР
Месца пахавання	Байкавыя могілкі
Грамадзянства	Украінская Народная Рэспубліка  Расійская імперыя  УССР  СССР
Прафесія	тэатральная актрыса, кінаактрыса, акцёрка
Гады актыўнасці	1882 — 1934
Узнагароды
IMDb	ID 11465920
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзілася 23 ліпеня (4 жніўня) 1854 года ў в Занькы Нежынскага павета Чарнігаўскай губерні. Была пятым дзіцем у шматдзетнай сям’і збяднелага двараніна, суддзі Канстанціна Канстанцінавіча Адасоўскага і мяшчанкі з Чарнігава Марыі Васільеўны Няфёдавай. Род Адасоўскіх гербу Корчак паходзіў з XVII ст. і належаў да маларасійскага дваранства. Дзед, Канстанцін Рыгоравіч Адасоўскі, быў героем вайны 1812 года, паручнікам Бутырскага пяхотнага палка.

З дзесяці гадоў Марыя пачала вучыцца ў прыватным пансіёне Асаўской у Чарнігаве. Бацька Марыі валодаў цудоўным голасам, сакавітым барытонам, а Марыя — моцным меца-сапрана. Яны ўдваіх часта ладзілі сямейныя канцэрты для гасцей свайго дома ў Заньках.

У 17 год яна стала жонкай артылерыйскага афіцэра Хлыстова і апынулася ў крэпасці Бендэры ў Бесарабіі. У той час яна ўпершыню сустрэлася з Міколам Табілевічам.

У 1876 годзе яна выйшла на сцэну Нежынскага тэатра. Да канца жыцця не парывала сувязяў з тэатральным гуртком Нежына, дзе жыла пастаянна ў 1902—1924 гадах і з перапынкамі, вяртаючыся пасля гастроляў, да 1932 года. Мела ў Нежыне свой дом, які захаваўся да нашых дзён.

27 кастрычніка 1882 года ў гарадскім тэатры Елісаветграда (цяпер Крапыўныцкы) пад кіраўніцтвам Марка Крапіўніцкага пачаўся творчы шлях выбітнай украінскай актрысы. У 1882 годзе яна атрымала запрашэнне ва ўкраінскую акцёрскую трупу. Упершыню на прафесійнай сцэне яна выканала ролю Наталкі («Наталка Палтаўка») Івана Катлярэўскага.

Актрыса стварала вобразы, прасякнутыя сапраўдным драматызмам і палымяным камізмам. Сваёй гульнёй яна праслаўляла звычайных людзей, адкрываючы бязмежнасць іх душы. Маючы цудоўны голас — драматычнае сапрана, яна непараўнальна выконвала ў спектаклях украінскія народныя песні. Была сярод заснавальнікаў тэатра Мікалая Садоўскага ў Палтаве. Яна дамагалася адкрыцця ў Нежыне стацыянарнага дзяржаўнага тэатра. У 1918 годзе арганізавала народны тэатр «Украінская трупа пад кіраўніцтвам М. К. Занькавецкай». У тэатры ігралі Барыс Раманіцкі, Т. Садоўскі, Андрэй Ратміраў, В. Сасніцкі. Былі пастаўлены спектаклі «Наталка Палтаўка», «Гетман Дарашэнка», «Цыганка Аза». Прызнаючы яе сцэнічныя заслугі, Гетман Украінскай Дзяржавы Павел Скарападскі ў чэрвені 1918 года зацвердзіў пастанову Рады міністраў аб прызначэнні ёй пажыццёвай дзяржаўнай пенсіі.

Пазней Марыя Занькавецкая (такі псеўданім яна ўзяла ў памяць пра шчаслівае дзяцінства ў роднай вёсцы Занькы) працавала ў самых папулярных і прафесійных украінскіх трупах Марка Крапіўніцкага, Міхаіла Старыцкага, Міколы Садоўскага, Панаса Саксаганскага, Івана Карпенкі-Карага.

Памерла 4 кастрычніка 1934 года. Пахавана ў Кіеве на Байкавых могілках.

Узнагароды

• Народная артыстка Украінскай ССР (1922).

Памяць

Імем Занькавецкай названы Украінскі драматычны тэатр у Львове (1923), вуліцы ў Дняпры, Кіеве, Ковелі, Каламыі, Львове, Крапыўніцкім, Нежыне, Луцку, Адэсе, Ужгарадзе, Чырвонаградзе, Чарнаўцах, Чарнігаве, Умані, завулкі ў Палтаве і Жытоміры. У 1960 годзе ў Кіеве быў створаны мемарыяльны музей-кватэра Занькавецкай, у 1964 годзе — мемарыяльны музей Марыі Занькавецкай у вёсцы Занькы.

Ёй пастаўлены помнікі ў Кіеве (1974, скульптар Г. Кальчанка), у вёсцы Занькы (1984, скульптар Ю. Станецкі) і Нежыне (1993, скульптар А. Скоблікаў).

У 1971 годзе пісьменнік Іван Рабакляч напісаў п’есу «Марыя Занькавецкая».

У 2004 годзе Нацыянальны банк Украіны выпусціў памятную манету, прысвечаную 150-годдзю з дня нараджэння актрысы.

• 
  Марыя Занькавецкая на паштовай марцы Украіны, 2004
• 
  Памятная монета НБУ «Марыя Занькавецкая»

Літаратура

• Анна Багряна про Марію Заньковецьку, Олену Телігу, Вангу, Марію Приймаченко, Славу Стецько: оповідання для дітей молодшого та середнього шкільного віку / Анна Багряна. — Київ : Грані-Т, 2010. — 96 с. — ISBN 978-966-465-266-4.
• Богомолець-Лазурська Н. М. Життя Марії Заньковецької. — К., 1961.
• Видатні діячі України минулих століть. — К., 2001. — С. 204—205.
• Жінки України. — К., 2001. — С. 156.
• Корифеї українського театру: Матеріали про діяльність театру корифеїв. — К., 1983.
• Лазанська Т. І. Заньковецька Марія Костянтинівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2005. — Т. 3 : Е — Й. — С. 248—249. — 672 с. : іл. — ISBN 966-00-0610-1.
• Левченко В. В., Левченко Г. С. З історії українського театру: бенефіси Марії Заньковецької в Одесі // Південний захід. Одесика. Історико-краєзнавчий науковий альманах. — Вип. 16. — Одеса: Друкарський дім, 2013. — С. 240—251.
• Мандрика В., Кирилюк В. Марія Заньковецька — перша народна артистка України. — Ніжин, 2004.
• Митці України : Енциклопедичний довідник / упоряд. : М. Г. Лабінський, В. С. Мурза; за ред. А. В. Кудрицького. — К. : «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 1992. — 848 с. — ISBN 5-88500-042-5. — С. 259.
• Мистецтво України : Біографічний довідник / упоряд.: А. В. Кудрицький, М. Г. Лабінський; за ред. А. В. Кудрицького. — К. : «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 1997. — 700 с. — ISBN 5-88500-071-9.. — С. 354—355.
• Пилипчук Р. Я. Заньковецька Марія Костянтинівна // Енциклопедія сучасної України / ред. кол.: І. М. Дзюба [та ін.] ; НАН України, НТШ. — К. : Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2010. — Т. 10 : З — Зор. — С. 222—223. — ISBN 978-966-02-5721-4.
• Пільгук І. І. Марія Заньковецька. — К., 1978.
• УСЕ: Універсальний словник-енциклопедія. — К., 1999. — С. 516.
• Всемирный биографический знциклопедический словарь. — М., 1998&. — С. 282—283.
• Дурилин С. М. Мария Заньковецкая: Жизнь и творчество. — К., 1982.
• Хохлы и хохлушки. — СПб. : А. С. Суворин, 1907. — 113 с.
• Рулін П. Марія Заньковецька: життя і творчість / П. Рулін. — Київ: Рух, 1929. — 109 с. : іл., портр. — (Український театр ; № 2).
• Театр ім. Марії Заньковецької, 1922—1932 / ред.: Б. Романицький та ін. — Київ: Мистецтво, 1933. — 45 с. : табл., 17 арк. іл., портр.
• Вінок спогадів про Заньковецьку / упоряд.: О. Валтуля та ін. ; Держ. музей театр. мистецтва УРСР та Укр. театр. т-во. — Київ : Мистецтво, 1950. — 260 с.
• Кавунник О. А. У вінок пам’яті Марії Заньковецькій // Музика № 5. ‑ 2018, С. 39-40.
• Кавунник О. А. Мистецькі рефлексії культуротворення Марії Заньковецької / Студії мистецтвознавчі : Театр. Музика. Кіно. Чис. 2 (54) / (голов. ред. Г. Скрипник. НАН України; ІМФЕ ім. М. Т. Рильського. — Київ, 2016. — 125 с.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Марыя Канстанцінаўна Занькавецкая