Мікалай Мікалаевіч Духонін

Мікала́й Мікала́евіч Духо́нін (1 (13) снежня 1876, Смаленская губерня — 20 лістапада (3 снежня) 1917, Магілёў) — рускі военачальнік, генерал-лейтэнант, выконваў абавязкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага Рускай арміяй у лістападзе—снежні 1917 года.

Мікалай Мікалаевіч Духонін
руск.: Николай Николаевич Духонин
Дата нараджэння	1 (13) снежня 1876
Месца нараджэння	Вольша, Смаленскі павет, Смаленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	20 лістапада (3 снежня) 1917 (40 гадоў)
Месца смерці	Магілёў, Расійская імперыя
Месца пахавання	Лук’янаўскія могілкі[d]
Альма-матар	Акадэмія Генеральнага штаба[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя
Прыналежнасць	Расійская імперыя
Род войскаў	Руская імператарская армія
Званне	Генерал-лейтэнант
Бітвы/войны	Першая сусветная вайна
Узнагароды і званні	Георгіеўская зброя Ордэн Святога Георгія III ступені Ордэн Святога Георгія IV ступені Ордэн Святога Уладзіміра III ступені з мячамі Ордэн Святога Уладзіміра IV ступені з мячамі і бантам Ордэн Святой Ганны II ступені Ордэн Святога Станіслава II ступені з мячамі

Біяграфія

З дваран Смаленскай губерні.

Скончыў Уладзімірскі Кіеўскі кадэцкі корпус (1894) і 3-е Аляксандраўскае ваеннае вучылішча (1896), адкуль быў выпушчаны падпаручнікам у Літоўскі лейб-гвардыі полк.

У 1902 годзе скончыў Мікалаеўскую акадэмію Генеральнага штаба па 1-му разраду і быў выраблены ў штабс-капітаны гвардыі з перайменаваннем ў капітаны Генеральнага штаба.

З 1 лютага 1902 па 1 мая 1904 года адбываў цэнзавае камандаванне ротай у 168-м пяхотным Міргарадскім палку.

З 6 лістапада 1904 года — старшы ад’ютант штаба 42-й пяхотнай дывізіі.

З 2 студзеня 1906 года — памочнік старшага ад’ютанта штаба Кіеўскай ваеннай акругі.

З 8 студзеня 1907 года — штаб-афіцэр для даручэнняў пры штабе Кіеўскай ВА.

Падпалкоўнік (22.04.1907).

З 2 верасня 1908 па 24 верасня 1912 знаходзіўся ў прыкамандзіраванні да Кіеўскага ваеннага вучылішча для выкладання ваенных навук.

У 1910 адбываў цэнзавае камандаванне батальёнам у лейб-гвардыі Літоўскім палку.

Палкоўнік (06.12.1911).

З 24 верасня 1912 года — старшы ад’ютант штаба Кіеўскай ваеннай акругі.

У Першай сусветнай вайне

З 19 ліпеня 1914 года — старшы ад’ютант аддзела генерал-кватэрмайстара штаба 3-й арміі, курыраваў пытанні разведкі. Быў узнагароджаны Георгіеўскай зброяй

З 20 красавіка 1915 года камандаваў 165-м Луцкім пяхотным палком. За баі ў Бялы (19—22 красавіка 1915 года) і ў Мокры (25—27 красавіка 1915 года) узнагароджаны ордэнам Святога Георгія 3-й ступені.

Чыны Штаба Паўднёва-Заходняга фронту разам з ваенным міністрам А. І. Гучковым. Духонін крайні справа ў першым шэрагу.

Генерал-маёр (6 снежня 1915 года).

З 22 снежня 1915 года быў памочнікам генерал-кватэрмайстара штаба Паўднёва-Заходняга фронту генерала Дзітэрыхса. 25 мая 1916 года, пасля прызначэння генерала Дзітэрыхса начальнікам 2-й Асобай пяхотнай брыгады, быў прызначаны генерал-кватэрмайстарам штаба Паўднёва-Заходняга фронту. У чэрвені-жніўні 1917 года — начальнік штаба Паўднёва-Заходняга, у жніўні-верасні 1917 — Заходняга франтоў.

Генерал-лейтэнант (4 жніўня 1917).

Начальнік штаба Вярхоўнага галоўнакамандуючага

З 10 (23) верасня 1917 — начальнік штаба Вярхоўнага галоўнакамандуючага А. Ф. Керанскага.

Пасля прыходу да ўлады бальшавікоў Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага ў Магілёве магла стаць патэнцыйным буйным цэнтрам супраціву. Генерал М. М. Духонін, як і большасць генералаў Стаўкі, быў настроены рэзка па-антыбальшавіцку. Адразу ж пасля бальшавіцкага ўзброенага паўстання Духонін утварыў у Стаўцы групу на чале з генерал-кватэрмайстарам М. К. Дзітэрыхсам для каардынацыі дзеянняў на ўнутраных франтах. 25 кастрычніка (7 лістапада) 1917 у звароце да арміі пісаў: «…пад уплывам агітацыі бальшавікоў вялікая частка Петраградскага гарнізона… далучылася да бальшавікоў… Святы абавязак перад Радзімай… патрабуе ад арміі захавання поўнага спакою, самавалодання і трывалага становішча на пазіцыях, тым самым аказваючы садзейнічанне ўраду і Савету Рэспублікі…». У тэлеграме, накіраванай у Петраград, Духонін патрабаваў «адмовы ад узброенага захопу ўлады» і «безумоўнага падпарадкавання» Часоваму ўраду, пагражаючы, што «дзеючая армія сілай падтрымае гэта патрабаванне».

26 кастрычніка (8 лістапада) 1917 ён сумесна з камісарам Часовага ўрада пры Стаўцы Станкевічам выступіў з заклікам не падпарадкоўвацца бальшавіцкаму ўраду. Ён тэлеграфаваў камандуючым франтамі: «Стаўка, камісарверх і агульнаармейскі камітэт падзяляюць пункт гледжання ўрада». У ноч з 26 кастрычніка (8 лістапада) 1917 на 27 кастрычніка (9 лістапада) 1917, атрымаўшы інфармацыю з Паўночнага фронту аб адпраўцы ў распараджэнне Керанскага «моцнага пяхотнага атрада», у размове па прамым провадзе прапанаваў «паслаць адзін-два, але цалкам надзейных браневіка», дадаўшы: «тактыка вулічных баёў [у] значнай ступені залежыць ад іх, асабліва пры цяперашнім настроі мас…».

Раніцай 27 кастрычніка (9 лістапада) 1917 накіраваў маскоўскім уладам тэлеграму, патрабуючы ад іх неадкладна спыніць «гвалтоўныя бальшавіцкія дзеянні», дамагчыся адмовы паўстанцаў ад узброенага захопу ўлады і іх падпарадкавання Часоваму ўраду, праз некалькі гадзін тэлеграфаваў у Маскву: «Сумесна [з] армейскімі камітэтамі прымаю меры дапамогі Маскве і вызвалення яе ад мяцежнікаў».

Раніцай 29 кастрычніка (11 лістапада) 1917 тэлеграфаваў у Новачаркаск генералу А. М. Каледзіну: «Не знойдзеце магчымым накіраваць на Маскву для садзейнічання ўрадавым войскам у падаўленні бальшавіцкага паўстання атрад казакоў з Дона, які па ўціхамірванні паўстання ў Маскве мог бы пайсці на Петраград для падтрымкі войскаў генерала Краснова».

30 кастрычніка (12 лістапада) 1917 другі раз звярнуўся да Каледзіна з просьбай паскорыць пасылку казакоў. Пасля правалу паходу на Петраград войскаў А. Ф. Керанскага — П. Н. Краснова у ноч на 1 (14) лістапада 1917 Керанскі падпісаў распараджэнне аб перадачы Духоніну пасады Глаўкаверха.

Вярхоўны галоўнакамандуючы

Духонін паведаміў войскам аб уступленні ў часовае выкананне пасады Глаўкаверха і заклікаў войскі стаяць на пазіцыях, «…каб не даць саперніку скарыстацца смутай, якая разгулялася ўнутры краіны і яшчэ больш паглыбіцца ў межы роднай зямлі».

Стаўка стала цэнтрам прыцягнення ўсіх сіл, якія выступалі супраць бальшавікоў. 4—11 (17—24) лістапада сабраліся тут лідары небальшавістскіх сацыялістычных груп спрабавалі дамовіцца аб стварэнні пры Стаўцы Агульнарасійскага «аднастайна-сацыялістычнага ўрада ад бальшавікоў да народных сацыялістаў» на чале з эсером В. М. Чарновым Прыбыў, па словах відавочцы, «цэлы вагон: Чарноў, Гоц, Дан і інш. Бесперапынныя пасяджэнні: эсэры, Вікжель, маладыя афіцэры-камісары». 6 (19) лістапада 1917 накіраваныя ў стаўку прадстаўнікі Украінскай Цэнтральнай Рады. Д. І. Дарашэнка і А. І. Латоцкі ўзгаднілі з М. М. Духоніным пры пасрэдніцтве антыбальшавіцкага Агульнаармейскага камітэта пытанне перафарміравання франтавых часцей з мэтай утварэння ўкраінскай арміі па этнічнай і тэрытарыяльнай прыкмеце.

У размове па прамым провадзе з наркамам — членам Камісарыята па ваенных і марскіх справах М. В. Крыленка 6 (19) лістапада 1917 Духонін казаў: «Стаўка не можа быць заклікана да прыняцця ўдзелу ў вырашэнні пытання аб законнасці вярхоўнай улады і, як вышэйшы аператыўны і тэхнічны орган, лічыць неабходным прызнанне за ёй гэтых функцый… Стаўленне вярхоўнага камандавання да грамадзянскай вайны выказана ў загадзе наштаверха ад 1 лістапада, якім спынены рух войскаў на Петраград». Атрымаўшы раніцай 8 (21) лістапада 1917 тэлеграму Саўнаркама, які даручаў Духоніну неадкладна пачаць перамовы аб перамір’і з камандаваннем праціўніка, спрабаваў адцягнуць адказ.

Адхіленне ад пасады

9 (22) лістапада 1917 Ленін, Сталін і Крыленка выклікалі Духоніна па тэлефоне, запатрабаваўшы неадкладна ўступіць у мірныя перамовы з аўстра-германскім камандаваннем. Духонін адмовіўся, заявіўшы, што такія перамовы можа весці толькі цэнтральны ўрад, але не камандуючы арміяй. Пасля гэтага яму абвясцілі, што яго здымаюць з пасады галоўнакамандуючага, але ён павінен працягваць выконваць свае абавязкі да прыбыцця новага галоўнакамандуючага прапаршчыка Крыленкі. Сам Духонін быў абвешчаны «ворагам народа».

Ужо адхілены ад камандавання, Духонін, працягваючы адчуваць адказнасць за арганізацыю адпору ў выпадку магчымага прарыву праціўнікам аслабленага рэвалюцыйнымі падзеямі фронту, перадаваў штабам франтоў апошнія дырэктывы, накіраваныя на папярэджанне ваеннай катастрофы на лініі абароны з прычыны стыхійнай дэмабілізацыі і на недапушчэнне грамадзянскай вайны. 14 (27) лістапада 1917 — штабу Паўночнага фронту: «У тым крайнім выпадку, калі сувязь са Стаўкай будзе канчаткова страчана… абстаноўка на франтах складзецца так, што арміі, страціўшы сваю ўстойлівасць, адкрыюць фронт, то мяжою іх руху ў тыл павінны служыць Нараўская пазіцыя, возера Чудское, Пскоў-Астраўскія пазіцыі і ўмацаваная пазіцыя, якая прыкрывае кірунак на Балагое — Масква. Задача гэтага фронту павінна заключацца ў трывалым ўтрыманні найважнейшых шляхоў і нашага панавання над шляхамі, якія ідуць з захаду на ўсход». У дадатак да гэтага — 15 (28) лістапада 1917: «Калі дэмаралізацыя вайсковых мас… прывядзе да самачыннага зрыву займаных пазіцый… і да пачатку грамадзянскай вайны, то пры недахопе войскаў, верных абавязку для выканання задачы, названай Вам 14 лістапада… Вам трэба з вернымі нацыянальнаму гонару расійскімі войскамі прыкрываць кірунак Пскоў — Балагое, вызначая подступы да Масквы з поўначы і паўночнага захаду, маючы на ўвазе, што Расія будзе працягваць барацьбу да рашэння Устаноўчага сходу або ўрадавай улады, якая абапіраецца на большасць краіны. Лявей Вас у гэтай крайняй абстаноўцы, прыкрываючы шляху з захаду на Маскву ў раёне Невель — Віцебск — Орша, утворыцца група 17-га і 22-га карпусоў і 2-й кубанскай дывізіі… У задачу іх… уваходзіць далучыць да сябе часткі Заходняга фронту, калі б гэты фронт паддаўся таксама поўнай дэмаралізацыі. Сілай зброі людзей, якія пакідаюць самавольна фронт, калі ён зрушыцца з месца і хлыне ўглыб краіны, не прапускайце ўглыб Расіі… або папярэдне абяззбройвайце іх. У гэтай крайняй абстаноўцы мы павінны выратаваць Маскву і палову Расіі ад грамадзянскай вайны».

16 (29) лістапада 1917 Духонін паведамляў камандуючым Паўночна-Заходнім і Румынскім франтоў: «Атрыманыя звесткі як ад разведкі франтоў, так і ад агентурнай разведкі прымушаюць меркаваць магчымасць пераходу саперніка да актыўных дзеянняў у бліжэйшы час на Румынскім фронце і, магчыма, на Паўднёва-Заходнім фронце… пераследуючы мэту авалодання Бесарабіяй, Адэсай і каменнавугольнымі Данецкімі раёнамі. Неабходна прыняць усе меры… каб своечасова выявіць намеры праціўніка».

17 (30) лістапада 1917, калі Духоніну стала вядома аб руху да Магілёву эшалонаў з рэвалюцыйнымі балтыйскімі матросамі, ён звярнуўся да ўрада УНР за дазволам перавесці Стаўку ў Кіеў. Генеральны сакратарыят, аднак, зацягнуў разгляд гэтага пытання, а пасля пачаў вылучаць сустрэчныя ўмовы, на задавальненне якіх у Духонина не было ні часу, ні магчымасці. 18 лістапада (1 снежня) 1917 Духонін з трывогай паведамляў камандуючаму Румынскім фронтам генералу Г. Д. Шчэрбачову, што «Рада да гэтага часу не дала адказу», знаходзячыяся ў Магілёве вайсковыя падраздзяленні затрымліваюць адпраўку маёмасці Стаўкі. Адначасова прадстаўнік італьянскай ваеннай місіі пры Стаўцы паведаміў, быццам саюзнікі вырашылі прызнаць сепаратны выхад Расіі з вайны. Духонін адмяніў свой выезд з Магілёва разам з саюзніцкімі місіямі, але гэтая інфармацыя не пацвердзілася.

19 лістапада (2 снежня) 1917 у Магілёў прыбыў генерал-маёр Адзінцоў, камандзірованы Генеральным штабам з ведама Саўнаркама «для арыентацыі Стаўкі ў абстаноўцы ў Петраградзе для пагаднення Стаўкі з Петраградам». Пасля сустрэчы генерала Адзінцова з выступаючым ад Стаўкі паручнікам В. Шнеўрам генерал перадаў прызначанаму Саўнаркамам галоўнакамандуючым Мікалаю Крыленку, што «Стаўка здаецца» і ён «можа свабодна прыехаць для ўступлення ў пасаду». У той жа дзень Духонін распарадзіўся вызваліць з турмы ў Быхаве генералаў Карнілава, Дзянікіна і іншых асоб, арыштаваных пасля карнілаўскага мецяжу (гл. таксама Быхаўскае сядзенне).

Забойства

20 лістапада (3 снежня) 1917 у Магілёў прыбыў М. В. Крыленка, які аддаў загад аб сваім уступленні ў пасаду Глаўкаверха і перадаў Духоніну, што ён будзе адпраўлены ў Петраград у распараджэнне СНК.

Духонін быў арыштаваны і на аўтамабілі прывезены на чыгуначны вакзал, дзе яго завялі ў вагон Крыленкі. Аднак па горадзе распаўсюдзіліся чуткі, што генерал Карнілаў са сваім палком ідзе на Магілёў. У цягніка сабраўся натоўп рэвалюцыйных салдат і матросаў, які патрабаваў выдаць Духоніна. Крыленка прыбыў да вагона і паспрабаваў спыніць натоўп, але ўгаворы не падзейнічалі. У вагон уварваліся матросы, вывелі Духоніна на пляцоўку, хтосьці стрэліў яму ў галаву, а затым яго дабілі штыкамі і прыкладамі.

24 лістапада (7 снежня) 1917 Крыленка паведаміў Троцкаму: «У сувязі з забойствам Духоніна неабходна юрыдычнае афармленне справы, акт дазнання па маёй прапанове здзейснены. Цела адпраўлена ў Кіеў. Калі перадаць справу судоваму следчаму, абавязкова ўскрыццё ў Кіеве, нават аж да выкопвання. Прапаную спыніць справу пастановай дзяржаўнай улады… Акты дазнання дастаткова рэабілітуюць ад усялякіх плётак… але ўзбуджэнне справы з абавязковымі допытамі матросаў наўрад ці мэтазгодна».

Троцкі адказаў: «Было б бессэнсоўна і злачынна перадаваць справу ў рукі судовых чыноўнікаў старога гарту. Калі неабходна, можаце перадаць справу рэвалюцыйнаму суду, які павінен быць створаны дэмакратычнымі салдацкімі арганізацыямі пры Стаўцы і кіравацца не старой літарай, а кіравацца рэвалюцыйнай правасвядомасцю народа».

Цела генерала Духоніна было пахавана ў Кіеве на Лук’янаўскіх могілках.

Узнагароды

• Ордэн Святога Станіслава 3-й ст. (1906);
• Ордэн Святой Ганны 3-й ст. (1906);
• Ордэн Святога Станіслава 2-й ст. (06.12.1909);
• Ордэн Святой Ганны 2-й ст. (06.12.1912);
• Ордэн Святога Уладзіміра 4-й ст. (22.07.1914);
• Ордэн Святога Уладзіміра 3-й ст. з мячамі (ВП 01.1915);
• мячы і бант да ордэну Св. Уладзіміра 4-й ст. (ВП 08.01.1915);
• мячы да ордэну Св. Станіслава 2-й ст. (ВП 13.01.1915);
• Георгіеўская зброя (ВП 11.04.1915);
• Ордэн Святога Георгія 4-й ст. (ВП 05.02.1916);
• Ордэн Святога Георгія 3-й ст. (ПАФ 15.06.1917).

Кінаўвасабленні

• Мікалай Мартон «20 декабря» (1981);
• Дзмітрый Пяўцоў «Гибель империи» (2005).

Асацыяцыі

Выраз «адправіць у штаб да Духоніна», які з’явіўся ва час Грамадзянскай вайны ў Расіі, азначала «забіць», «расстраляць».

Спасылкі

• Духонін, Мікалай Мікалаевіч. Праект «Руская армія ў Вялікай вайне».
• Біяграфія на сайце «Руская імператарская армія» Архівавана 28 верасня 2017.
• Біяграфіі на Хронасе
• Фотаздымак магілы (Кіеў)