Павел Восіпавіч Горын
Павел Восіпавіч Горын, сапраўднае Каляда (15 студзеня 1900, м. Картуз-Бяроза, Пружанскі павет, Гродзенская губерня, цяпер г. Бяроза Брэсцкай вобласці — 25 красавіка 1938, Масква, НКУС) — савецкі і беларускі палітычны дзеяч, арганізатар навукі, прэзідэнт Акадэміі навук Беларускай ССР у 1931—1936 гадах. Акадэмік АН БССР (1931), доктар гістарычных навук (1934)[3]. Расстраляны, рэабілітаваны пасмяротна.
| Павел Восіпавіч Горын | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Усевалад Макаравіч Ігнатоўскі | ||||||
| Пераемнік | Іван Захаравіч Сурта | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Зоя Пятроўна Ігумнава (в. а.) | ||||||
| Пераемнік | Іван Дзмітрыевіч Удальцоў | ||||||
| Нараджэнне |
15 студзеня 1900 |
||||||
| Смерць |
25 красавіка 1938[1] (38 гадоў)
|
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Партыя | |||||||
| Адукацыя | |||||||
| Навуковая ступень | доктар гістарычных навук | ||||||
| Дзейнасць | гісторыя[2] і палітычная дзейнасць[d][2] | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Біяграфія
правіцьДзяцінства і адукацыя
правіцьНарадзіўся ў сялянскай сям’і ў Гродзенскай губерні. Скончыў сельскую школу (1910) і паступіў у Брэст-Літоўскую гімназію, але з-за Першай сусветнай вайны не змог скончыць навучанне. Сям’я П. В. Горына эвакуіравалася ў Арзамас Ніжагародскай губерні і ён скончыў вучобу ў адной з гімназій Ніжняга Ноўгарада[4][5].
Па ўстанаўленні ў Арзамасе савецкай улады П. В. Горын актыўна ўдзельнічаў у будаўніцтве і абароне новага ладу — летам 1918 года ўступае ў Арзамаскую баявую дружыну, а ў кастрычніку, як адзін з першых камсамольцаў горада, быў прыняты ў РКП(б)[5].
У пачатку 1919 года Горын вярнуўся ў Беларусь[5], абраны членам Картуз-Бярозаўскага валаснога рэўкама, арганізуе і ўзначальвае валасную партыйную арганізацыю[5]. У 1920 годзе камендант Пружан[6]. Па заняцці Картуз-Бярозы палякамі ў часе польска-савецкай вайны Горын ідзе добраахвотнікам у Чырвоную Армію, служыць палітработнікам[4][5].
У студзені 1920 года П. В. Горын камандзіраваны на вучобу ў Камуністычны ўніверсітэт імя Я. М. Свярдлова[5], які скончыў ў 1921 годзе[3][6].
У 1923—1925 гадах П. В. Горын вучыўся ў Інстытуце чырвонай прафесуры[3]. У гэтыя гады П. В. Горын пазнаёміўся з прызнаным аўтарытэтам савецкай гістарычнай навукі 1920-х гадоў М. М. Пакроўскім, які значна паўплываў на яго[5].
У 1925—1930 гадах працаваў вучоным сакратаром узначаленага М. М. Пакроўскім Таварыства гісторыкаў-марксістаў[3]. У 1926—1928 гадах член рэдкалегіі часопіса «Историк-марксист», у 1927—1930 — намеснік рэдактара часопіса «Пролетарская революция»[3].
У 1929—1930 гадах намеснік дырэктара Інстытута гісторыі Камуністычнай акадэміі[4]. Старшыня Таварыства палітэмігрантаў Заходняй Беларусі (1926—1928). 13 лютага 1931 года абраны прэзідэнтам Акадэміі навук Беларускай ССР[4].
На чале Акадэміі навук Беларускай ССР
правіцьУ 1930 годзе заснавальнік АН Беларускай ССР і яе першы прэзідэнт, У. М. Ігнатоўскі быў зняты са сваёй пасады кіраўніка Акадэміі як «кулацкі агент» і ў 1931 годзе пакончыў з сабой. Яго пераемнікам стаў П. В. Горын, які ўзначальваў Акадэмію ў 1931—1936 гадах[3][4] і праявіў сябе перш за ўсё, як арганізатар навукі. Перш за ўсё П. В. Горын дамогся выхаду пастановы СНК Беларускай ССР ад 13 мая 1931 года «Аб рэарганізацыі Беларускай Акадэміі навук», у выніку чаго ў арганізацыі да канца 1931 года функцыянавала 12 навукова-даследчых інстытутаў[4]. Сам П. В. Горын узначаліў Інстытут гісторыі АН БССР. Пры ім у Акадэміі пачала стварацца ўласная сістэма падрыхтоўкі навуковых кадраў — інстытут аспірантуры (1932) і дактарантура (1934)[4].
Апошнія гады
правіцьУ 1936 годзе быў пераведзены ў Маскву, загадчык кафедры гісторыі СССР МДУ[3], рэдактар аддзела гісторыі Вялікай Савецкай Энцыклапедыі[6].
Арыштаваны НКУС 28 жніўня 1937 года па адрасе: вул. Земляны Вал, д. 14/16, кв. 64, прыгавораны Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР 25 красавіка 1938 года за «ўдзел у контррэвалюцыйнай тэрарыстычнай арганізацыі» да расстрэлу[7] і ў той жа дзень расстраляны[5][7] у Маскве на «Камунарцы»[7].
Рэабілітаваны 17 верасня 1955 года[6].
Грамадская і дзяржаўная дзейнасць
правіцьП. В. Горын праводзіў актыўную дзяржаўную і грамадскую работу. У 1931—1936 гг. быў членам ЦК КП(б)Б і кандыдатам у члены Бюро ЦК КП(б)Б, членам ЦВК і Прэзідыума ЦВК Беларускай ССР, быў дэлегатам ХVII з’езда ВКП(б) (1934)[3]; на XII з’ездзе Саветаў СССР (1935) быў выбраны членам ЦВК СССР[5].
Навуковая дзейнасць
правіцьВажнейшай праблемай савецкай гістарыяграфіі 1920-x гадоў была гісторыя Саветаў у рэвалюцыі 1905—1907 гг. Сярод першых работ, апублікаваных на гэту тэму, манаграфія П. В. Горына «Нарысы па гісторыі Саветаў рабочых дэпутатаў у 1905 г.» (1925)[3]. Праца напісана пераважна на архіўным матэрыяле, у ёй П. В. Горын спрабаваў высветліць асноўныя пытанні гісторыі Саветаў — паходжанне, дзейнасць, характар і значэнне для развіцця рэвалюцыі. Раскрыццё ролі і значэння Саветаў П. В. Горын звязаў з рухаючымі сіламі рэвалюцыі. Вызначаючы характар рэвалюцыі 1905—1907 гг. як рэвалюцыі буржуазна-дэмакратычнай, ён падкрэсліваў пры гэтым ролю пралетарыяту як гегемона і правадыра першай рускай рэвалюцыі[5].
Вядома, меркаванні П. В. Горына на рэвалюцыю 1905—1907 гг., выказаныя ў першым выданні «Нарысаў па гісторыі Саветаў рабочых дэпутатаў», былі шмат у чым недасканалымі і супярэчлівымі. У працах гісторыкаў першых гадоў савецкай улады выразна выявіліся цяжкасці пачатковага этапу станаўлення савецкай гістарыяграфіі. У наступных выданнях сваёй працы «Нарысы па гісторыі Саветаў рабочых дэпутатаў» (М., 1930; Мн., 1934) П. В. Горын імкнуўся больш поўна вызначыць характар рэвалюцыі і яе асноўныя рысы[5].
Да дзясятых угодкаў Кастрычніцкай рэвалюцыі выйшла кніга П. В. Горына пра барацьбу рабочага класа за Савецкую ўладу («Пралетарыят у 1917 г. у барацьбе за ўладу». М.; Л., 1927). Як адзін з вучняў акадэміка М. М. Пакроўскага, П. В. Горын паслядоўна абараняў погляды яго школы. У 1933 г. Горын апублікаваў у Мінску працу «М. М. Пакроўскі — бальшавік-гісторык», дзе выказваў погляды М. М. Пакроўскага на першую рускую рэвалюцыю і Кастрычніцкую сацыялістычную рэвалюцыю[5].
Даследчыцкую працу П. В. Горын сумяшчаў з актыўнай навукова-арганізатарскай, педагагічнай і грамадска-палітычнай дзейнасцю. Горын быў адным з заснавальнікаў і актыўных удзельнікаў створанага ў 1925 г. таварыства гісторыкаў-марксістаў. Старшынёй Таварыства гісторыкаў-марксістаў быў выбраны М. М. Пакроўскі, сакратаром таварыства стаў П. В. Горын[5].
Актыўна ўдзельнічаў П. В. Горын і ў стварэнні Інстытута гісторыі Камуністычнай акадэміі, які быў адкрыты ў лістападзе 1929 г. Горын уваходзіў у арганізацыйную камісію па стварэнні інстытута, увайшоў у склад першай Калегіі — вышэйшага навуковага органа інстытута[5].
13 лютага 1931 года П. В. Горына выбраны акадэмікам і прэзідэнтам Беларускай Акадэміі навук. На гэтай пасадзе раскрыўся яго талент буйнога арганізатара навукі. Задачы максімальнага выкарыстання дасягненняў навукі і тэхнікі для развіцця народнай гаспадаркі пастаянна патрабавалі паляпшэння арганізацыі навукова-даследчай дзейнасці створанай у 1929 г. Акадэміі навук БССР. У 1931 г. з ініцыятывы П. В. Горына была ажыццёўлена карэнная рэарганізацыя Акадэміі навук БССР. На АН БССР былі ўскладзены абавязкі па каардынацыі работы ўсіх навукова-даследчых устаноў, размешчаных на тэрыторыі БССР, вызначэнні тэматыкі навуковых даследаванняў і кантролі іх выканання. АН БССР станавілася адзіным навуковым рэспубліканскім цэнтрам, дзе канцэнтравалася агульнае кіраўніцтва ўсёй навукова-даследчай працай у рэспубліцы[5].
Дзякуючы намаганням П. В. Горына з пачатку 1930-х гадоў у акадэміі пачынаецца паскораная падрыхтоўка новых навуковых кадраў, паляпшаецца арганізацыя навучальнага працэсу і падрыхтоўкі аспірантаў. Толькі ў 1931—1935 гадах аспірантуру Акадэміі навук скончыла больш за 150 чалавек, што значна ўплыла на рост агульнай колькасці навуковых супрацоўнікаў. Удасканальвалася структура АН БССР, ужо да 1935 г. у яе сістэме налічвалася 17 навукова-даследчых інстытутаў і шэраг іншых навуковых устаноў[5].
У пачатку 1930-х гадоў пачалося будаўніцтва галоўнага і лабараторнага карпусоў. Пастаянна павышалася ступень аснашчанасці інстытутаў навуковым абсталяваннем. Усё гэта стварала спрыяльныя ўмовы для плённай дзейнасці вучоных[5].
У 1930-я гады асноўная ўвага засяроджвалася на пошуках сыравінных рэсурсаў і карысных выкапняў у БССР, вывучэнні глеб і распрацоўцы мерапрыемстваў па павышэнні ўраджайнасці сельскагаспадарчых культур, вывучэнні хвароб бульбы, распрацоўцы пытанняў філасофіі, гісторыі, літаратуры, мовазнаўства[5].
Акадэмік АН БССР П. В. Горын прадстаўляў савецкую гістарычную навуку на міжнароднай арэне. Горын уваходзіў у склад савецкай дэлегацыі на VII міжнародным гістарычным кангрэсе ў Варшаве (1933), дзе выступіў з дакладам пра нацыянальную палітыку Расіі Імперыі ў Польшчы.[5]
У перыяд працы ў Акадэміі навук БССР П. В. Горын узначальваў таксама Інстытут гісторыі і быў адным з рэдактараў выдання на беларускай мове 12-томнага збору твораў У. І. Леніна[5].
У снежні 1935 г. Прэзідыум ЦВК СССР зацвердзіў П. В. Горына намеснікам старшыні Камітэта па загадванню навуковымі і навучальнымі ўстановамі ЦВК СССР. У сувязі з гэтым назначэннем, у лютым 1936 г. Горын быў вызвалены ад абавязкаў прэзідэнта Беларускай Акадэміі навук і пераехаў у Маскву[5].
Асноўная бібліяграфія
правіцьАўтар больш за 20 навуковых прац.
- Пролетариат в 1917 г. в борьбе за власть. — М.; Л., 1927;
- М. Н. Покровский — большевик-историк. — Мн., 1933;
- Нарысы па гісторыі Саветаў рабочых дэпутатаў у 1905 годзе. — Мн., 1934 (1-е выд. на руск. мове: М., 1925);
- Нарысы па гісторыі Саветаў рабочых дэпутатаў у 1905 годзе. — Мн.: Выд-ва Бел. акад. навук, 1934.
Ацэнкі
правіцьП. В. Горын значны савецкі гісторык і грамадска-палітычны дзеяч — асоба яркая, шматгранная. Валодаў выдатнымі арганізатарскімі здольнасцямі, настойліва дасягаў пастаўленых мэт, верыў у справу, якой служыў. Навуковыя працы Горына адлюстравалі працэс станаўлення савецкай гістарычнай навукі, поспехі і цяжкасці яго першага этапу[5].
Памяць
правіцьІмем П. В. Горына названа вуліца ў Бярозе. У 2000 годзе на будынку Інстытута гісторыі НАН Беларусі ўстаноўлена памятная шыльда[6].
Зноскі
- ↑ http://nasb.gov.by/eng/members/academicians/gorin.php
- ↑ а б Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
- ↑ а б в г д е ё ж з Горин (Коляда) Павел Осипович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 164. — 737 с.
- ↑ а б в г д е ё Ахремчик Р. С. 7
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у ф х Падлужны А. І., Сташкевіч М. С., Токараў М. У. Павел Восіпавіч Горын (Да 100-годдзя з дня нараджэння) // Весцi НАН Беларусі. Сер. гуманіт. навук. 2000. № 1
- ↑ а б в г д Маракоў В. Рэпрэсаваныя літаратары… Т. 1. …
- ↑ а б в Маракоў В. Рэпрэсаваныя літаратары… Т. 3. кн. 2. …
Літаратура
правіць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 368. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — С. 94. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
- Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мн.: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2012. — Т. 3. — С. 175. — 688 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-985-11-0662-8.
- Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
- Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
- Возвращенные имена: Сотрудники АН Беларуси, пострадавшие в период сталин. репрессий / сост. и авт. предисл. Н. В. Токарев; под ред. А. С. Махнача.. — Мн .: Навука i тэхнiка, 1992. — С. 35. — 120 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-343-01246-9. Архівавана 31 жніўня 2021.
- Академик П. О. Горин: документы и материалы / составитель Н. В. Токарев; редколлегия: А. А. Коваленя (пред.) и др. — Мн .: Беларуская навука, 2011. — 347 с. — 150 экз. — ISBN 978-985-08-1300-8.
- Падлужны А. І., Сташкевіч М. С., Токараў М. У. Павел Восіпавіч Горын (Да 100-годдзя з дня нараджэння) // Весцi НАН Беларусі. Сер. гуманіт. навук. 2000. № 1.
- Президент Академии наук академик П. О. Горин: выступления и статьи, посвященные 100-летию со дня рождения. — Мн., 2001;
- Сербента В. А., Токараў М. У. Памяці акадэміка АН БССР П. В. Горына // Весці АН БССР. Серыя грам. навук. 1980, № 1.
Спасылкі
правіць- Павел Восіпавіч Горын (Каляда) у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі
- Горын (сапраўднае прозвішча Каляда) Павел Восіпавіч на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»