Вікіпедыя

Параграф 175

антыгомасексуальнае палажэнне крымінальнага кодэкса Германіі

Параграф 175 — антыгомасексуальнае палажэнне крымінальнага кодэкса Германіі[de], што дзейнічала з 1871 па 1968 год. Параграф існаваў у крымінальным заканадаўстве Германіі з 15 мая 1871 года, калі быў уведзены адзін крымінальны кодэкс Германскай імперыі, па 11 чэрвеня 1994 года, калі параграф 175 быў цалкам выкраслены з крымінальнага кодэкса паводле рашэння Бундэстага. Паводле гэтага параграфа пераследаваліся дзеянні сексуальнага характару паміж асобамі мужчынскага полу, а ў ранейшых версіях — таксама і сексуальныя кантакты з жывёламі.

Дынаміка прысудаў па § 175 у 1900—1990 гады.
Магчыма, вы шукалі артыкул пра фільм «Параграф 175».

У гітлераўскай Германіі параграф 175 быў значна больш жорсткі, а пераслед гомасексуальных мужчын прыняў сістэматычны характар. Усяго ў Трэцім рэйху па вінавачанні ў «ненатуральнай распусце» паміж мужчынамі былі асуджаны каля 50 тысяч чалавек. Параграф 175 у яго ўзмоцненай нацысцкай рэдакцыі працягваў дзейнічаць і пасля вайны ў ФРГ. Толькі з 1953 па 1965 год у эпоху канцлера Адэнаўэра па параграфе 175 у ФРГ былі заведзены каля 100 тысяч крымінальных спраў, і ў палове выпадкаў выносіліся абвінаваўчыя прысуды. У ГДР тэкст параграфа быў вернуты да яго данацысцкай версіі, аднак і тут ён працягваў дзейнічаць да ўвядзення ў 1968 годзе новага крымінальнага кодэкса ГДР.

Пасля лібералізацыі антыгомасексуальнага заканадаўства ў ГДР і ФРГ пад канец 1960-х — пачатку 1970-х гадоў поўнае скасаванне крымінальнага пераследу добраахвотных аднаполых сексуальных кантактаў паміж мужчынамі і раўнаванне ўзросту згоды для гомасексуальных і гетэрасексуальных кантактаў у аб’яднанай Германіі адбыліся толькі ў 1994 годзе.

Перадгісторыя правіць

Асноўны артыкул: Пераслед гомасексуальнасці ў германскіх дзяржавах
 
Спаленне садамітаў перад каўнярамі Цюрыха, 1482 год.

У другой палове XIII стагоддзя сексуальныя кантакты паміж мужчынамі, як і шмат іншых «садомскіх грахоў», у Еўропе пад уплывам хрысціянскай маралі былі ўведзены ў ранг цяжкіх злачынстваў, якія караліся аж да смяротнага пакарання. У XVI—XVII стагоддзях адбыўся падзел паміж двума відамі садаміі. Скаталожніцтва па-ранейшаму лічылася цяжкім злачынствам, якое каралася спаленнем жыўцом. Аднаполыя сексуальныя кантакты сталі лічыцца менш сур’ёзным злачынствам, за якое належала пакаранне смерцю мячом[1].

На мяжы XVIII—XIX стагоддзяў адбылося змякчэнне сярэднявечнага заканадаўства[2]. У 1791 годзе ў Францыі быў прыняты новы крымінальны кодэкс[fr], заснаваны на правах чалавека і грамадзяніна, які касаваў кары за злачынствы супраць маральнасці[ru][3]. Пазней гэта яшчэ раз было пацверджана і крымінальным кодэксам Напалеона 1810 года[4], які разглядаў у якасці «злачынстваў супраць маралі» (фр.: attentat aux mœurs) толькі тыя сексуальныя дзеянні, якія былі злучаны з парушэннем правоў трэціх асоб, што прывяло да поўнага легалізавання добраахвотных сексуальных адносін паміж мужчынамі[5]. Каральнымі заставаліся толькі гвалтоўныя сексуальныя дзеянні і сексуальныя дзеянні, здзейсненыя ў грамадскім месцы ці з асобай, што не дасягнула 15 гадоў (артыкулы 330—332)[6][7].

Ліберальнае французскае заканадаўства зрабіла ўплыў на многія паўднёвыя і заходнія нямецкія дзяржавы[4]. Так, прыкладам, каралеўства Баварыя, узяўшы за ўзор Напалеонаўскія кодэксы, у сваім крымінальным кодэксе 1813 года скасавала ўсе злачынствы без пацярпелых[ru], стаўшы першай нямецкай дзяржавай, што дэкрыміналізавала гомасексуальныя кантакты паміж мужчынамі[8][9][6][10]. У наступныя гады гэты прыклад перанялі і некаторыя іншыя германскія дзяржавы, што або зусім скасавалі кары за аднаполыя кантакты паміж мужчынамі, або значна зменшылі тэрміны кары[11].

У адрозненне ад многіх іншых нямецкіх дзяржаў Прусія ніколі не дэкрыміналізавала гомасексуальныя адносіны паміж мужчынамі[12]. У красавіку 1851 года ўступіў у дзеянне новы крымінальны кодэкс прускіх дзяржаў, § 143 якога таксама агадваў крымінальную кару за «ненатуральную распусту паміж мужчынамі»[12][13]. Пасля ўтварэння ў 1866 годзе Паўночнагерманскага саюза для яго быў створаны новы адзін крымінальны кодэкс, які ў значнай меры арыентаваўся на прускі крымінальны кодэкс 1851 года, і «ненатуральная распуста» (§ 143 прускага УК) быў практычна даслоўна перанята КК Паўночнагерманскага саюза, атрымаўшы ў ім іншы нумар — § 152[14][2][15][13].

У 1870 годзе крымінальны кодэкс Паўночнагерманскага саюза набыў моц, аднак параграф пра «ненатуральную распусту» атрымаў у ім іншы нумар — § 175. Адтуль 15 мая 1871 года гэты параграф без змены і з тым жа самым нумарам перайшоў у крымінальны кодэкс Германскай імперыі[14][2].

Увядзенне адзінага імперскага крымінальнага кодэкса правіць

Пашырэнне § 175 на ўсю Кайзераўскую Германію правіць

У 1871 годзе адбылося аб’яднанне германскіх дзяржаў у адну імперыю вакол Прускага каралеўства, і з 1 студзеня 1872 года новы крымінальны кодэкс набыў моц у якасці асноўнага крымінальнага кодэкса на тэрыторыі ўсёй імперыі. Такім чынам, § 175 КК Германскай імперыі сваімі каранямі ідзе ў прускі крымінальны кодэкс 1851 года і з’яўляецца ў крымінальнай сістэме аб’яднанай Германіі праз КК Паўночнагерманскага саюза[16].

Крымінальныя справы па § 175 (1882—1932)[17]
Гады Усяго спраў* З іх асуджаны
1882 390 329
1883 341 269
1884 436 345
1885 480 391
1886 438 373
1887 489 418
1888 441 353
1889 451 367
1890 496 412
1891 542 446
1892 567 459
1893 629 524
1894 669 532
1895 605 484
1896 672 536
1897 679 563
1898 645 533
1899 639 491
1900 655 535
1901 750 621
1902 364/393 613
1903 332/389 600
1904 348/376 570
1905 379/381 605
1906 351/382 623
1907 404/367 612
1908 282/399 658
1909 510/331 677
1910 560/331 732
1911 526/342 708
1912 603/322 761
1913 512/341 698
1914 490/263 631
1915 233/120 294
1916 278/120 318
1917 131/70 166
1918 157/3 118
1919 110/10 89
1920 237/39 197
1921 485/86 425
1922 588/7 499
1923 503/31 445
1924 850/12 696
1925 1225/111 1107
1926 1126/135 1040
1927 911/118 848
1928 731/202 804
1929 786/223 837
1930 723/221 804
1931 618/139 665
1932 721/204 801
* Першая лічба — справы пра «ненатуральную распусту» паміж мужчынамі, другая — паміж чалавекам і жывёлай.

Варта адзначыць, што пад «ненатуральнай распустай» разумеліся не любыя «распусныя дзеянні» паміж мужчынамі, але толькі такія сексуальныя кантакты, пры якіх палавы орган аднаго мужчыны пранікаў усярэдзіну цела іншага (то бок толькі такія кантакты, якія ў нямецкай мове можна было апісаць паняццем beischlafliche Handlung). Такім чынам, розныя формы непранікальнай мастурбацыі не траплялі пад параграф 175[16][18][19]. Тым часам суддзі і юрысты таго часу вялі роспачныя спрэчкі пра тое, што падыходзіла пад вызначэнне beischlaflich, а што не. Часам на судах даводзілася глыбока ўдавацца ў дэталі і высвятляць, ці былі аголены палавыя органы і ці пранікала сперма аднаго партнёра ў цела іншага[18][19]. Прымяненне § 175 было вельмі цяжкім для суддзяў, бо падсудныя заўсёды маглі дамовіцца і адмаўляць наяўнасць палавога акта, без чаго засудзіць іх было складана. Судовым урачам вельмі рэдка ўдавалася знаходзіць на целе падсудных сляды палавога кантакту[20]. Лік асуджаных за «ненатуральную распусту» до пачатку XX стагоддзя не перавышаў 500 чалавек штогод[21].

Падобная трактоўка мела значэнне і сэнс пры разглядзе тагачаснага заканадаўства, злучанага з рэгламентацыяй сексуальных адносін дарослых і дзяцей[ru]. Так, згодна § 182 КК, тэрмінам да аднаго года турмы караўся толькі палавы акт, здзейснены мужчынам з «незаганнай дзяўчынкай», якая не дасягнула 16 гадоў[22]. Мэтай гэтага параграфа была не засцярога дзяцей ад сексуальнага замаху ў сённяшнім разуменні, а абарона «дзявоцкай бязгрэшнасці»[23]. Адносна сексуальных кантактаў дарослых жанчын з хлопчыкамі ці дзяўчынкамі старэй 14 гадоў у крымінальным кодэксе не ўтрымвалася ніякіх указанняў[24]. Сексуальныя кантакты з дзецьмі, якія не дасягнулі 14 гадоў, рэгламентаваліся § 176 КК і крымінальна пераследаваліся[25]. Супраць новай хвалі крымінальнага пераследу за «ненатуральную распусту» выступала Баварыя, у якой такія дзеянні ўжо з 1813 года больш не былі незаконнымі. Аднак урад Рэйха «ад імя ўсяго германскага народа» адказаў адмовай, спаслаўшыся на тое, што большасць насельніцтва ацаняе такія дзеянні як злачынныя[26].

Чарга гучных працэсаў ў 1907—1909 гады, злучаных са справай Хардэна-Ойленбурга[de], значна ўзмацняе антыгомасексуальныя настроі ў грамадстве[27][28].

У 1909 годзе ствараецца адмысловая камісія па распрацоўцы новага крымінальнага кодэкса. З боку Імперскага ўпраўлення юстыцыі[de] камісіі было паказана захаваць кару «ненатуральнай распусты паміж мужчынамі» і пашырыць адпаведны параграф і на жанчын[29][30][31]. У 1913 годзе Крымінальная Камісія пры Рэйхстагу рэкамендуе далейшае ўзмацненне § 175. Праца па складанні новага крымінальнага кодэкса працягваецца аж до Першай сусветнай вайны[29][30][31]. У 1918 годзе пасля сканчэння вайны ў чарнавым варыянце новага крымінальнага кодэкса рэкамендацыі 1913 года па ўзмацненні кары захоўваюцца[32].

Спробы рэфармавання ў Веймарскай рэспубліцы правіць

 
«§ 175: Ганьба стагоддзя» Курта Хілера[ru] (1922).

З падзеннем імперыі і стварэннем Веймарскай рэспублікі былі гарантаваны свабоды слова і сходаў усіх грамадзян. Тым часам адбываецца росквіт гомасексуальнага руху[ru] і з’яўляецца вялікі лік арганізацый гомасексуалаў[33]. У 1922 годзе пад кіраўніцтвам міністра юстыцыі Густава Радбруха[de] завяршаецца праца над чарнавым варыянтам новага крымінальнага кодэкса (E 1922[de]). У канчатковым варыянце кодэкса добраахвотныя сексуальныя кантакты паміж дарослымі мужчынамі больш не пераследуюцца (злачыннымі застаюцца прастытуцыя і прымус з выкарыстаннем залежнага становішча)[34].

Гучны судовы працэс над серыйным забойцам[ru] Фрыцам Хаарманам[de] у 1924 годзе прыводзіць да ўзмацнення істэрыі, рэзкаму скоку абвінаваўчых прысудаў па § 175 і новым дыскусіям пра ўзмацненне жорсткасці заканадаўства[35].

У 1925 годзе пасля змены кабінета міністраў адбываецца чарговая змена чарнавіка, і аднаполыя сексуальныя кантакты паміж мужчынамі зноў ставяцца па-за законам[36][37]. У прыватнасці, § 296 «Усеагульнага нямецкага крымінальнага кодэкса» агадваў крымінальную адказнасць за палавыя кантакты паміж мужчынамі, стаўшы, такім чынам спадчыннікам § 175[38]. Апроч таго, праект новага КК уводзіў дадатковы § 297 («Цяжкія выпадкі распусты паміж мужчынамі»), які караў за прастытуцыю, кантакты з непаўналетнімі, а таксама прымус да аднаполых сексуальных кантактаў паміж мужчынамі[38].

Узмацненне жорсткасці заканадаўства тлумачылася спробай абароны «здаровай моладзі» не толькі ад фізічнага спакушэння, але і ад уцягнення ў гомасексуальныя групы шляхам актыўнай прапаганды з дапамогай часопісаў і грамадскіх імпрэз[39]:

Асабліва ў буйных гарадах ужо цяпер нават пад дзеяннем § 175 можна назіраць, як мужчыны, схільныя да аднаполых кантактаў, яднаюцца ў групы, якія разгортваюць актыўную прапаганду праз свае часопісы і грамадскія імпрэзы; характар іх прыхільнасцей мае на ўвазе ў сабе імкненне ўцягнуць на свой шлях моладзь, якая па прыродзе сваёй не мела аднаполых схільнасцей…

— З чарнавіка крымінальнага кодэкса Германскай імперыі версіі 1925 года. Цыт паводле: Stümke[39].

З 1925 па 1929 гады праект новага крымінальнага кодэкса шматкроць абмяркоўваўся ў Рэйхстагу пры розных яго скліканнях[36][40]. За яго поўнае ці частковае скасаванне выступалі прадстаўнікі КПГ, СДПГ і НДП[41][38].

Нарэшце, 16 кастрычніка 1929 года камітэт па справах крымінальнага заканадаўства (ням.: Strafrechtsausschuß) пры Рэйхстагу правёў галасаванне па лёсе антыгомасексуальнага заканадаўства[42]. У выніку дэбатаў 15 галасамі супраць 13 быў адхілены § 296, што крыміналізаваў добраахвотныя сексуальныя кантакты паміж дарослымі мужчынамі[43][41]. Пры гэтым пераважная большасць падтрымала ўвядзенне новага § 297, які вылучаў асобна «цяжкую распусту паміж мужчынамі» з ужываннем службовага становішча ці залежнага становішча партнёра, мужчынскую гомасексуальную прастытуцыю[ru] і спакушэнне мужчынамі старэй 21 года непаўналетніх асоб мужчынскага полу. Для падобных «цяжкіх выпадкаў» была агадана кара ад 6 месяцаў турмы да 5 гадоў катаргі[44][45][46]. Другое чытанне законапраекта ў крымінальным камітэце гэтак і не адбылося, бо рэйхстаг быў датэрмінова расфармаваны рэйхсканцлерам Брунінгам і 14 верасня 1930 года адбыліся новыя парламенцкія выбары, на якіх найбольшы прырост атрымала НСДАП, стаўшы другой па велічыні фракцыяй у парламенце[47].

Навукова-гуманітарны камітэт[de] ахарактарызаваў галасаванні па абодвух параграфах як «адзін крок наперад і два назад»[44]. Гэта тлумачыцца тым, што новы крымінальны кодэкс крыміналізаваў толькі мужчынскую (гомасексуальную) прастытуцыю, але не жаночую (гетэрасексуальную). Апроч таго, незаконнымі аб’яўляліся гомасексуальныя адносіны мужчыны старэй 21 года з непаўналетнім юнаком 16-21 гадоў, тым часам як гетэрасексуальны мужчына вольна мог мець сексуальныя кантакты з непаўналетнімі дзяўчынамі 16-21 гадоў[48]. У будучыні ж меркавалася крыміналізаваць не толькі пранікальныя палавыя кантакты, але і любыя формы гомасексуальных кантактаў[49][37].

У 1930 годзе пачаліся перамовы паміж Германіяй і Аўстрыяй пра прававую ўніфікацыю, што прыпыніла планы па рэфармаванні крымінальнага кодэкса Германіі[50]. У сакавіку 1930 года адмыслова створаны прававы камітэт па пытаннях уніфікацыяй заканадаўства абедзвюх краін прагаласаваў 23 галасамі «за» і 21 галасамі «супраць» за захаванне раней адпрэчанага параграфа, што крыміналізаваў добраахвотныя сексуальныя кантакты паміж дарослымі мужчынамі[49]. Перамовы працягнуліся да 1932 года, аднак у сувязі з падзеннем Веймарскай рэспублікі планы па складанні новага крымінальнага кодэкса так і не спраўдзіліся[50].

Узмацненне жорсткасці § 175 і яго прмяненне ў нацысцкай Германіі правіць

Асноўны артыкул: Гомасексуальнасць у Трэцім рэйху
Асуджаныя па §§ 175, 175a і 175b (1931—1943)[51]
Гады Колькасць асуджаных
Усяго Падлеткі*
1931 665 89
1932 801 114
1933 853 104
1934 948 121
1935 2106 257
1936 5320 481
1937 8271 973
1938 8562 974
1939 7614 689
1940 3773 427
1941 3739 687
1942 2678 665
1943** 2218 500

* Непаўналетнія асобы (14-18 гадоў).
** У 1943 годзе наяўныя дадзеныя толькі за першае паўгоддзе былі памножаны на два.
Дадзеныя за 1940—1943 гады не ўлучаюць далучаныя «ўсходнія вобласці» і Аўстрыю.

Нацысцкая рэдакцыя параграфа правіць

§ 175

(1) Калі мужчына здзяйсняе распусту з іншым мужчынам ці дазваляе яму здзяйсняць распусту над сабой, ён караецца турмой. (2) У выпадку, калі вінаваты да моманту здзяйснення дзеяння не дасягнуў 21 года, суд у асабліва лёгкіх выпадках можа адмовіцца ад кары.

§ 175а

Катаргай да дзесяці гадоў, а ў выпадку змякчальных акалічнасцей турмой тэрмінам не менш за тры месяцы караецца:

  1. Мужчына, які здзейсніў распусту з іншым мужчынам, выкарыстоўваючы сілу ці пагрозы прычынення небяспекі для жыцця, ці які дазволіў здзейсніць над сабой распусту;
  2. Мужчына, які здзейсніў распусту ці дазволіў здзейсніць распусту над сабой з выкарыстаннем службовага ці працоўнага залежнага становішча іншага мужчыны;
  3. Мужчына старэй 21 года, які спакусіў асобу мужчынскага полу маладзей 21 года для здзяйснення распусты над ім ці які дазволіў здзейсніць ім распусту над сабой;
  4. Мужчына, які здзяйсняе распусту з іншымі мужчынамі ці дазваляе іншым мужчынам здзяйсняць распусту над сабой на платнай аснове, а таксама які прапануе сябе для гэтых мэт.
§ 175b

Ненатуральная распуста, здзейсненая чалавекам з жывёламі, караецца турмой; таксама можа весці да пазбаўлення грамадзянскіх правоў.

Значны ўплыў на ўзмацненне жорсткасці антыгомасексуальнага заканадаўства ў нацысцкай Германіі зрабілі падзеі «ночы доўгіх нажоў», калі Гітлер расправіўся над штурмавікамі СА, лідар якіх Эрнст Ром[de] быў гомасексуалам[52][53]. Новая рэдакцыя параграфа 175 была зацверджана 28 чэрвеня і набыла моц з 1 верасня 1935 года[53]. Пры гэтым была значна зменена і пашырана яго фармулёўка. У прыватнасці, словазлучэнне «ненатуральная распуста паміж мужчынамі» было заменена на «распусту з іншым мужчынам»[54]. Гэта дазваляла трактаваць тэкст больш шырока і прымяняць яго не толькі на пранікальныя анальныя палавыя кантакты, як гэта было раней, але і шырыць на любыя іншыя формы сексуальнага ўзаемадзеяння паміж мужчынамі, у тым ліку і без непасрэднага фізічнага кантакту[55][23][52][56][57][58]. Пры ранніх фармулёўках параграфа 175 довад наяўнасці пранікальных анальных кантактаў быў абцяжараны, а ў новай фармулёўцы яго больш не патрабавалася, што істотна палягчала вынясенне абвінаваўчых прысудаў[59]. Пры гэтым сам тэкст закона не паказваў ні мінімальных, ні максімальных тэрмінаў кары[52]. Крыху пазней выракам Імперскага суда па крымінальных справах было дадзена наступнае тлумачэнне (RGSt 73, 78, 80 f): склад злачынства існуе, калі «аб’ектыўна было зачэплена грамадскае пачуццё сораму і суб’ектыўна было жаданне ўзбудзіць юрлівае жаданне аднаго з двух мужчынаў ці трэцяга мужчыны». Пры гэтым нават не патрабавалася наяўнасць узаемных дакрананняў адзін да аднаго[23][60]. У прыватнасці, злачынствам лічыліся не толькі самазадавальненне пры іншым мужчыне, дакрананне эрагаваным пенісам да цела іншага мужчыны і петынг (пры гэтым наяўнасць эякуляцыі не патрабавалася)[61], для ўсталявання наяўнасці злачынства па § 175 зараз было досыць пацалунка ці нават наяўнасці «юрлівага пагляду»[62][57]. Другая частка § 175 давала суднам магчымасць у «асабліва лёгкіх выпадках» адмовіцца ад вынясення карання асобам, што не дасягнулі на момант здзяйснення «злачыннага дзеяння» ўзросту 21 года. Да «лёгкіх», аднак, не ставіліся выпадкі сексуальных кантактаў з пранікненнем[63]. Для выпадкаў «цяжкай распусты» («спакушэнне» моладзі 14—21 гадоў, прастытуцыя, прымяненне гвалту ці выкарыстанне службовага становішча ці залежнага становішча партнёра) быў створаны ўзмацняльны параграф § 175a[62][58]. Выпадкі сексуальных кантактаў з жывёламі, таксама раней залучныя ў параграф 175, былі вынесены без сэнсавай змены ў асобную частку — у § 175b[64][23].

Варта адзначыць, што аналагаў § 175a, ч. 3 у частцы «гомасексуальнага спакушэння» мужчынам старэй 21 года падлетка 14—21 года для гетэрасексуальных кантактаў у крымінальным заканадаўстве Трэцяга рэйха не існавала[62]. Вінавачанні § 182 КК, які застаўся без змен і агадваў крымінальную кару за скланенне да палавога акту «незаганнай дзяўчынкі», якая не дасягнула 16 гадоў, падаваліся толькі па заяве ад пацярпелых, таму «гетэрасексуальнае спакушэнне» было толькі прыватным вінавачаннем[de], у адрозненне ад «гомасексуальнага спакушэння»[62][16]. Такім чынам, узрост згоды для сексуальных кантактаў з мужчынамі ў дзяўчын складаў 16 гадоў (згодна § 182), а ў юнакоў — 21 год (згодна § 175a)[62]. Адносна сексуальных кантактаў дарослых жанчын з хлопчыкамі ці дзяўчынкамі старэй 14 гадоў у крымінальным кодэксе зусім не ўтрымвалася ніякіх указанняў[65]. Сексуальныя кантакты з дзецьмі, якія не дасягнулі 14 гадоў, рэгламентаваліся ў § 176 КК, што застаўся без змен з 1876 года[25], дзе не ўлічвалася, ці былі такія кантакты разнаполымі ці аднаполымі.

 
Указ Гімлера пра стварэнне Імперскага Цэнтральнага бюро па барацьбе з гомасексуалізмам і абортамі.

Усяго ў Трэцім рэйху па параграфе 175 былі асуджаны каля 50 тысяч мужчынаў[66]. Тэрыторыі, што ўваходзілі ў «стары рэйх» і новыя рэйхсгау, утвораныя на анексаваных і акупаваных тэрыторыях, фармальна з’яўляліся раўнапраўнымі кіраванымі тэрыторыямі (ням.: Verwaltungsbezirk), аднак новыя тэрыторыі мелі адрозную ад «старога рэйха» прававую прастору. Такім чынам, крымінальнае права «старога рэйха» не мела сілу на новых тэрыторыях, на іх дзеяла ўласная заканадаўчая база[67]. У тым ліку гэта тычылася і заканадаўства ў дачыненні гомасексуальных кантактаў.

Дадатковыя метады кантролю і пераследу правіць

Для сістэматычнага ўліку і кантролю гомасексуальных мужчын 10 кастрычніка 1936 года сакрэтным указам Генрыха Гімлера было заснавана Імперскае цэнтральнае бюро па барацьбе з гомасексуалізмам і абортамі[de] пад кіраваннем гестапа[68][69][70][71]. Асноўным заданнем бюро было вядзенне велізарнай картатэкі на ўсіх гомасексуальных мужчын, а таксама мужчын, якія падазраліся ў гомасексуальнасці[72][73][58].

Ужо з 30-х гадоў гомасексуальных мужчынаў скіроўвалі ў канцэнтрацыйныя лагеры пад так званыя «ахоўныя арышты[de]», якія здзяйсняліся без суда і следства. Знаходзячыся ў лагерах, гомасексуалы праводзілі ў іх дні, тыдні ці нават месяцы, перш чым іх справы афіцыйна перадавалася юстыцыі[74]. Да сярэдзіны 1930-х гадоў знаходжанне падазроных у гомасексуальных кантактах мужчын у канцлагерах насіла часовы характар[75]. Са снежня 1937 года, паводле новай рэдакцыі «Закона супраць небяспечных рэцыдывістаў[ru]», неаднаразова асуджаныя па параграфе 175, як і іншыя «небяспечныя рэцыдывісты» на нявызначаны тэрмін змяшчаліся ў канцэнтрацыйныя лагеры[76]. З 1940 года ў канцлагеры бестэрмінова сталі скіроўваць і ўсіх вызваленых з турмы гомасексуалаў, якія мелі больш аднаго партнёра[77]. Дакладная колькасць гомасексуальных мужчын, дэпартаваных у канцэнтрацыйныя лагеры, невядома. Сёння прынята лічыць, гэты лік складае ад 5 до 15 тысяч чалавек[78][79][80].

Адменна жорстка Гітлер патрабаваў караць членаў партыі і яе асноўных падраздзяленняў за гомасексуальныя кантакты[81]. У сваім указе «Пра захаванне чысціні ў СС і паліцыі» ад 15 лістапада 1941 года ён узмацніў кару па параграфах 175 і 175a для членаў СС і паліцыі. Так, злачынства па гэтых параграфах цяпер каралася смерцю[82][83][84][85]. У «менш цяжкіх выпадках» мінімальны тэрмін арышту быў павялічаны да 6 месяцаў[82][83][86]. Асобы, што не дасягнулі 21 года да моманту здзяйснення злачынства і «спакушаныя» да злачынства, у асаліва лёгкіх выпадках маглі быць вызвалены ад кары[82][86].

Нацысцкая спадчына і развіццё ў паваеннай Германіі правіць

Акупаваная Германія ў першыя паваенныя гады правіць

 
Германія ў 1945—1949 гадах, падзеленая на чатыры зоны акупацыі, з тэрыторыямі, адышоўшымі ад яе па выніках Патсдамскай канферэнцыі.

З капітуляцыяй Германіі 7 мая 1945 года тэрыторыя краіны была падзелена на чатыры зоны акупацыі — амерыканскую, брытанскую, французскую і савецкую. На Патсдамскай канферэнцыі, якая адбылася 17 ліпеня 1945 года, прадстаўнікі «вялікай тройкі» Антыгітлераўскай кааліцыі (ЗША, Вялікабрытанія, СССР) прынялі рашэнне захаваць існае на дадзены момант крымінальнае заканадаўства Германіі і «паштучна» касаваць законы, якія ў сваёй аснове ўтрымліваюць ідэі нацыянал-сацыялізму ці падзяляюць людзей па расавай ці сацыяльнай прыкмеце[87]. Для забеспячэння прававой уніфікацыі саюзнікамі быў створаны Кантрольны савет, што стаў вярхоўным органам улады ў акупаванай Германіі[de].

Заходняя зона акупацыі правіць

Ад пачатку акупацыі заставалася невыразным, што рабіць з антыгомасексуальнымі параграфамі. Спачатку Кантрольным саветам планавалася аднавіць параграф 175 да версіі 1871 года і ад параграфа 175a пераняць толькі пункт 1 (згвалтаванне)[88]. Ужо ў ліпені 1945 года створаная пры магістраце Берліна праверкавая юрыдычная камісія (ням.: Juristischer Prüfungsausschuss), мэтай якой была праверка прынятых у часы нацыянал-сацыялізму законаў на нацыяналістычны характар, у сваім выраку ад 6 снежня 1946 года рэкамендавала вярнуць параграф 175 да версіі 1871 года і пераняць параграф 175a ў змененай рэдакцыі[89]. Тым не менш, з усіх 62 законаў, прынятых Кантрольным саветам, сярод якіх траціну касавалі вызначаныя нацысцкія законы і пастановы, ніводзін з іх не тычыўся «ненатуральнай распусты» паміж мужчынамі[90].

Такім чынам, у заходняй зоне акупацыі, а потым і ў ФРГ, параграф 175 быў захаваны ў яго нацысцкай рэдакцыі, у якой ён і праіснаваў у Заходняй Германіі да 1969 года без змен[91]. Кантрольны савет законам N 11 ад 30 студзеня 1946 года скасаваў многія законы, прынятыя ў Трэцім рэйху, як неправавыя[de], аднак рэдакцыя § 175 ад 1935 года ў іх лік не ўваходзіла[92]. Параграф 175 працягваў прымяняцца ў яго нацысцкім разуменні, калі крыміналізаваліся не толькі сексуальныя кантакты з пранікненнем, але і любыя гомасексуальныя целавыя кантакты і любыя дзеянні паміж мужчынамі, скіраваныя на сексуальнае задавальненне ці ўзрушанасць[93]. Часам нават, па-ранейшаму, не патрабавалася і непасрэднага фізічнага кантакту[93].

Савецкая зона акупацыі правіць

Пакуль заканадавец не мог вызначыцца, што рабіць з антыгомасексуальнымі параграфамі, суды на месцах выносілі прысуды па іх нацысцкай версіі. Аднак, калі ў заходніх зонах акупацыі суддзі не сумняваліся ў легітымнасці сваіх дзеянняў, то ў савецкай зоне акупацыі не назіралася выразнай лініі ў дзеяннях суддзяў[89]. Так, прыкладам, ужо 1 лістапада 1945 года зямельны ўрад Цюрынгіі вярнуў параграф 175 да варыянту 1871 года. Саксонія законам ад 3 снежня 1945 года разам скасавала ўсе законы і пастановы, прынятыя пасля 30 студзеня 1933 года. У Саксоніі-Ангальт вышэйшы зямельны суд 25 ліпеня 1947 года прызнаў параграфы 175 (у новай версіі) і 175a «тыпова нацысцкімі» і скасаваў іх[89]. У той жа час Вярхоўны суд Берліна[de] ў розных прысудах у 1946—1947 гадах пацвердзіў легітымнасць нацысцкай рэдакцыі параграфа[89]. Аднак у лютым 1949 года на тэрыторыі ўсіх земляў савецкай зоны акупацыі тэкст параграфа 175 быў афіцыйна вернуты да нацысцкай рэдакцыі[94].

Дрэздэнскі псіхіятр Рудольф Клімер (ням.: Rudolf Klimmer) у 1947 годзе ў сваіх працах адкрыта выказваўся за скасаванне § 175 і змякчэнне § 175a. Яго прапановы былі адхілены ўрадам, які палічыў, што перад дзяржавай стаяць куды важнейшыя праблемы, чым рашэнне такога дробнага пытання[95]. У 1948 годзе член саксонскага Ландтага[de] Курт Гробель (ням.: Curt Gröbel) адправіў рэзалюцыю[en] ўсім ландтагам краіны, усім партыям і муніцыпальным урадам з заклікам выступіць за скасаванне § 175[95].

Развіццё ў Федэратыўнай Рэспубліцы Германіі правіць

Справы па § 175 у ФРГ (1950—1965)[96]
Гады Усяго спраў З іх прысуджана
1950 2246 1920
1951 2635 2167
1952 2964 2476
1953 2869 2388
1954 3230 2564
1955 3075 2612
1956 3247 3124
1957 3630 3182
1958 3679 3530
1959 4141 3530
1960 3694 3143
1961 3496 3005
1962 3686 3098
1963 3439 2803
1964 3498 2907
1965 3104 2538
Усяго: 52633 44231

ФРГ у першыя паваенныя гады правіць

У першыя паваенныя дзесяцігоддзі перад Германіяй востра ўстала дэмаграфічнае пытанне. Федэральны канцлер Конрад Адэнаўэр 20 кастрычніка 1952 года ў сваім звароце да міністру па справам сям’і[de] патрабаваў павышэння нараджальнасці[ru] і ўмацавання сям’і праз узмацненне жадання мець дзяцей[97]. У эпоху Адэнаўэра «здаровая сям’я» была абвешчана «першакрыніцай» і «найважнейшым вочкам дзяржавы» і была пастаўлена пад асаблівую абарону артыкула 6 Канстытуцыі ФРГ[98]. Разам з узмацненнем жорсткасці законаў пра развод, забарону абортаў, супраціўленне планаванню нараджальнасці[en] і шыранню супрацьзачаткавых сродкаў, захаванне нацысцкай рэдакцыі § 175 стала адным са звён дзяржаўнай «абароны сям’і»[98].

Усе спробы абскарджання закона ў судовым парадку ў разнастайных інстанцыях адхіляліся, і суды не знаходзілі прыкмет нацыянал-сацыялістычнай ідэалогіі і ідэалогіі «расавай гігіены[ru]» ў нацысцкай рэдакцыі параграфа 175[92][99]. Толькі адзінкі суддзяў адважваліся прызнаваць § 175 такім, што супярэчыць прававой дзяржаве. Так, прыкладам, 22 чэрвеня 1951 года зямельны суд[de] Гамбурга пры вынясенні прысуду па § 175 пастанавіў, што пазбаўленне волі[ru] з’яўляецца неадэкватнай карай і вынес кару ў выглядзе сімвалічнага штрафу ў памеры 3 DM[100]. У той жа час Вярхоўны суд ФРГ[de] у 1951 годзе пастанавіў, што ўзмацненне параграфа 175 у 1935 годзе не насіла ідэалагічнага нацыянал-сацыялістычнага характару, хоць і прызнаў, што гэты параграф выкарыстоўваўся нацыстамі і для барацьбы з непажаданымі рэжыму персонамі[101].

Выракі Канстытуцыйнага суда і іх наступства правіць

Канстытуцыйны суд ФРГ[de] 17 снежня 1953 года пастанавіў, што новая рэдакцыя § 175 у 1935 годзе была прынята ў належным парадку і цягам многіх гадоў прымянялася і не была аспрэчана[102]. У сваім рашэнні ад 10 мая 1957 года Канстытуцыйны суд таксама не знайшоў прыкмет нацыянал-сацыялістычнай ідэалогіі ў нацысцкай версіі § 175 і пацвердзіў, што гэты параграф «не супярэчыць ідэям свабоднай дэмакратычнай дзяржавы»[91][103][104].

“ Лесбійская любоў і мужчынская гомасексуальнасць у прававым сэнсе ўтвараюць непараўнальныя дзеянні… Лесбіянкам нашмат прасцей удаецца ўстрыманне, тым часам як гомасексуальныя мужчыны імкнуцца да задавальнення сваіх распушчаных сексуальных жаданняў… ”

— З выраку Канстытуцыйнага суда ФРГ (1957)[105]

Пазоўнікі паказвалі ў сваёй заяве, што крыміналізацыя толькі сексуальных кантактаў паміж мужчынамі і ўсталяванне рознага ўзросту згоды для дзяўчынак і хлопчыкаў пры палавым кантакце з мужчынам (§ 182 усталёўваў узрост згоды для дзяўчынак у 16 гадоў, а § 175a — для хлопчыкаў у 21 год) супярэчыць артыкулу 3 Канстытуцыі ФРГ пра роўнасці мужчыны і жанчыны[106]. У сваім рашэнні суд паказаў, што артыкул 3 недастасоўны ў адносінах да гомасексуальнасці, спасылаючыся на біялагічныя адрозненні паміж мужчынам і жанчынай[107][108][109][110].

Апроч таго, суд выказаў думку пра тое, што жаночая гомасексуальнасць не так небяспечная для грамадства, як мужчынская, спаслаўшыся на тое, што, на думку суда, лесбійская прастытуцыя і выпадкі спакушэння дзяўчынак жанчынамі пашыраны значна менш аналагічных феноменаў у асяроддзі гомасексуальных мужчынаў і лесбіянства не так моцна заўважна ў грамадстве, як мужчынская гомасексуальнасць[111]. Апроч таго, паводле тэксту абгрунтавання, складана правесці мяжу паміж лесбійскімі адносінамі і «далікатным жаночым сяброўствам»[112].

Таксама, на думку суда, з прычыны абзаца 1 артыкула 2 Канстытуцыі ФРГ, свабода асобы можа быць абмежавана, калі яна ўваходзіць у супярэчнасць з маральнымі законамі[113][114][115]. Пры гэтым пры вызначэнні паняцця «маральных законаў» (ням.: Sittengesetz) суд спаслаўся на маральныя ўяўленні дзвюх найбуйнейшых цэркваў (каталіцкай і евангелічнай)[113][114]. Апроч таго, суд выказаў думку, што скасаванне § 175 не ляжыць у кампетэнцыі Канстытуцыйнага суда, а заканадавец дагэтуль не распачаў ніякіх дзеянняў па дэкрыміналізацыі[116]. Ва ўзмацненні § 175 шляхам яго шырання на любыя формы гомасексуальнай актыўнасці суд таксама не бачыў парушэння прынцыпаў прававой дзяржавы, бо, паводле яго думкі, з пункту погляду маральнасці практычна няма ніякіх адрозненняў паміж гэтымі рознымі формамі сексуальных практык[116].

Студэнт-медык Ханс Ц. з Гамбурга ў 1956 годзе быў прысуджаны да двух гадоў турмы з прычыны 15 даказаных выпадкаў па § 175, у тым ліку васьмі «працягаў». Пасля адбывання тэрміну ён знаходзіць працу ў порце. У 1960 годзе залічаецца ў Акадэмію мастацтваў, аднак у 1964 годзе зноў прыгаворваецца па параграфе 175 да пяці месяцаў умоўна, губляе сваю стыпендыю і зноў ідзе працаваць у порт. Годам пазней Хансу адмаўляюць у атрыманні ліцэнзіі кіроўцы таксі па прычыне асуджанасцей, пасля чаго ён гіне пад коламі грузавіка[117].

Пастанова Канстытуцыйнага суда 1957 года выклікала рэзкі скок колькасці вынесеных прысудаў. Так, калі ў 1950 годзе па параграфах 175 і 175a былі асуджаны 1920 мужчын, то ў 1958—1959 гады — ужо па 3530 мужчын[118]. Крымінальная статыстыка паказвае, што за першыя 15 гадоў існавання ФРГ па антыгомасексуальным параграфе былі асуджаны амаль 45 тысяч мужчын[119][109].

Паводле паліцэйскай статыстыкі, толькі кожная чацвёртая справа па вінавачанні ў гомасексуальнасці была даведзена да суда[120][109]. Толькі з 1953 па 1965 гады ў эпоху Конрада Адэнаўэра па параграфе 175 у паліцыі былі зарэгістраваны больш за 100 тысяч выпадкаў[121][118][109]. Усяго ж у ФРГ да 1969 года былі асуджаны больш за 50 тысяч чалавек, што больш чым у чатыры разы перавышае лік прысудаў, вынесеных за 1918—1932 гады ў Веймарскай рэспубліцы[118][109]. У тым ліку і тыя мужчыны, якім удалося перажыць нацысцкія лагеры, пасля 1945 года нярэдка зноў асуджаліся па § 175 і скіроўваліся ўжо ў турмы ФРГ[122][120].

Падсуднасць гомасексуальных мужчын мела далёка ідучыя наступствы. Так, прыкладам, у 1957 годзе адміністрацыйны суд[en] Берліна пацвердзіў практыку пазбаўлення асуджаных па § 175 кіроўчых праў, абгрунтаваўшы гэта тым, што наяўнасць кіроўчых праў можа нібы спрыяць рэцыдыву[en][123]. Часопісы і газеты Der Weg, Der Kreis, Freond і Humanitas рэгулярна публікавалі прававую інфармацыю і рэкамендацыі для гомасексуальных мужчын у выпадках затрымання, арышту, допыту, ператрусу жытла[124].

Праект новага крымінальнага кодэкса (1962) правіць

У 1954 годзе міністрам юстыцыі[de] Томасам Дэлерам[de] была створана камісія па распрацоўцы праекта новага крымінальнага кодэкса ФРГ[125]. Шырокія дыскусіі выклікалі «Справаздачы Кінсі[en]», якія выйшлі ў 1949 годзе. Паводле іх 37 % амерыканскіх мужчын цягам жыцця хоць бы аднойчы мелі гомасексуальны кантакт, і выдадзеныя брытанскім урадам «Справаздачы Вольфендэна»[en], што выступали за дэкрыміналізацыю «прастой гомасексуальнасці». Нягледзячы на тое, што большасць членаў камісіі выказваліся супраць крымінальнага пераследу добраахвотных сексуальных кантактаў паміж мужчынамі, чарнавыя варыянты 1959, 1960 і 1962 утрымвалі артыкулы, яки крыміналізавалі іх, засноўваючыся на «асаблівай думцы[en]»[125].

Захаванне крымінальнага пераследу гомасексуальных мужчын апраўдвалася, у тым ліку, і «патрэбай» абмяжоўваць гомасексуалаў у іх грамадзянскіх правах, стрымваючы тым самым «гомасексуальную прапаганду» праз гей-часопісы і розныя імпрэзы, што праводзіліся гомасексуаламі[126].

Асабліва ў буйных гарадах можна часта назіраць, што мужчыны, якія аддаюцца аднаполым сексуальным кантактам, з дапамогай сваіх часопісаў і імпрэз разгортваюць актыўную прапаганду. <…> Пасля скасавання крымінальнага карання наступным іх крокам варта чакаць барацьбу за поўнае прызнанне аднаполых кантактаў грамадствам. <…> Перадусім, гомасексуальным мужчынам нічога не будзе замінаць абцяжарваць атачальных сваім супольным жыццём у шлюбападобных адносінах…

— З тлумачальнай запіскі ўрадавага праекта новага крымінальнага кодэкса (1962), цыт. паводле Stümke[127].

Рэфармаванне і лібералізацыя правіць

§ 175

(1) Турмой караецца:

  1. мужчына старэй 18 гадоў, што здзяйсніў распусту з мужчынам, не дасягнулым 21 года, ці які дазволіў яму здзейсніць распусту над сабой,
  2. мужчына, які прымусіў іншага мужчыну да здзяйсненню распусты над ім ці да здзяйсненню ім распусты над сабой, скарыстаўшыся яго залежным службовым ці іншым становішчам,
  3. мужчына, што здзяйсніў распусту з мужчынамі ці які дазваляе здзяйсняць распусту над сабой на камерцыйнай аснове ці які прапануе сябе ў дадзенай ролі.

(2) У выпадках абзаца 1 пункта 2 спроба здзяйснення злачынства таксама караецца. (3) У выпадках, калі падазроны да моманту здзяйснення дзеяння не дасягнуў 21 года, суд можа адмовіцца ад кары.

Лібералізацыя антыгомасексуальнага заканадаўства ў ФРГ адбылася на хвалі ўсеагульнай «сексуальнай рэвалюцыі[en]». Законам ад 25 чэрвеня 1969 года быў зменены тэкст параграфа 175, у якой таксама былі аб’яднаны выпадкі параграфа 175a[128]. У новай рэдакцыі параграфа добраахвотныя сексуальныя кантакты паміж мужчынамі старэй 21 года больш не крыміналізаваліся[129]. Караліся толькі (у тым ліку і добраахвотныя) гомасексуальныя кантакты з асобамі, што не дасягнулі 21 года, прымус да аднаполага кантакту з выкарыстаннем залежнага становішча і мужчынская гомасексуальная прастытуцыя[129].

Па вымозе Бундэсвера ўзрост згоды для сексуальных кантактаў паміж мужчынамі быў усталяваны ў 21 год. Такім чынам, прыкладам, маладыя людзі 17 гадоў маглі бесперашкодна займацца сексам адзін з адным. Аднак пры наступе 18 гадоў іх дзеянні рабіліся крымінальна каральнымі і яны павінны былі сексуальна ўстрымлівацца да наступу 21-гадовага ўзросту[130]. Параграф 175b, што крыміналізаваў сексуальныя кантакты з жывёламі, таксама быў цалкам скасаваны, а параграф 182, што караў за пазбаўленне некранутасці дзяўчын до 16 гадоў, працягваў дзейнічаць у нязменным выглядзе[130].

Законам ад 23 лістапада 1973 года ўрад ФРГ прыняў новую рэдакцыю параграфа 175, у якой узрост сексуальнай згоды для сексуальных кантактаў паміж мужчынамі быў зніжаны з 21 года до 18 гадоў[131][129][132]. Апроч таго, быў скасаваны пераслед мужчынскай гомасексуальнай прастытуцыі і дадатковая кваліфікацыя, злучаная з выкарыстаннем залежнага становішча непаўналетняга, бо яна ўжо была ў гендарна-нейтральным параграфе 174[131]. Таксама ў тэксце закона знікла слова «распуста» (ням.: Unzucht), якое было заменена на больш нейтральнае словазлучэнне «дзеянні сексуальнага характару»(ням.: sexuelle Handlungen)[133].

§ 175

Гомасексуальныя кантакты. (1) Мужчына старэй 18 гадоў, што здзяйсніў дзеянні сексуальнага характару з мужчынам, які не дасягнуў 18 гадоў, ці які дазволіў яму здзейсніць такія дзеянні над сабой, караецца пазбаўленнем волі тэрмінам да 5 гадоў ці грашовым штрафам.
(2) Суд можа адмовіцца ад пераследу і кары, калі:

  1. Падазроны не дасягнуў 21 года да моманту здзяйснення злачынства ці
  2. Улічваючы паводзіны асобы, супраць якой былі здзейснены сексуальныя дзеянні, віна абвінавачанага ўяўляецца нязначнай.

Тэкст параграфа 182, што вызначае ўзрост згоды для гетэрасексуальных кантактаў у 16 гадоў, быў злёгку падкарэктаваны, аднак яго сэнс застаўся нязменным[134]. Канстытуцыйны суд ФРГ у тым жа годзе пацвердзіў канстытуцыйнасць розных узроставых планак для гомасексуальных і для гетэрасексуальных кантактаў[132].

У 1980 годзе Свабодная дэмакратычная партыя прапанавала поўнае скасаванне параграфа 175, сустрэўшы адпор з боку блока ХДС/ХСС[135]. Поўнае скасаванне закона падтрымвалі таксама Партыя зялёных і Германская камуністычная партыя[de][136].

Развіццё ў Германскай Дэмакратычнай Рэспубліцы правіць

Першыя паваенныя гады ў ГДР правіць

 
Пасведчанне ахвяры фашызму, прызнанае магістратам Усходняга Берліна ў 1949 годзе несапраўдным па прычыне асуджэння па § 175

У савецкай зоне акупацыі Германіі яшчэ да ўтварэння ГДР суды ўжо ставілі сабе пытанне пра правамернасць далейшага выкарыстання параграфаў 175 і 175a ў нацысцкай рэдакцыі[137]. Ужо ў верасні 1948 года Вярхоўны зямельны суд у Гале прызнаў неправавы характар нацысцкай версіі гэтых параграфаў і паказаў на іх абмежаванае часовае ўжыванне да стварэння новага крымінальнага кодэкса. У сакавіку 1950 года Вярхоўны суд ГДР[de] пацвердзіў гэтае рашэнне, паводле якога па параграфе 175 пераследаваліся толькі гомасексуальныя кантакты з пранікненнем[137]. Фактычна гэта азначала вяртанне да практыкі, што мела месца ў Веймарскай рэспубліцы. Пры гэтым суд удакладніў, што § 175a, уведзены ў 1935 годзе, застаецца без змены і працягвае дзейнічаць[88][136][138]. Вынікам такой палітыкі стала тое, што з моманту ўтварэння ГДР значна скараціўся лік мужчын, асуджаных па «гомасексуальных параграфах»[137].

У 1952 і ў 1957 гадах пры ўрадзе ГДР былі створаны ініцыятыўныя групы, мэтай якіх была распрацоўка новага крымінальнага кодэкса. У абодвух выпадках ураду было рэкамендавана скасаваць крымінальны пераслед добраахвотных сексуальных кантактаў паміж мужчынамі з захаваннем кары за прымус і прастытуцыю[139]. Аднак у 1959 годзе гэтыя прапановы былі адпрэчаны кіруючай партыяй САПГ па прычыне «несумяшчальнасці гомасексуальнасці з сацыялістычнай мараллю»[140].

Закон «Пра дадаткі ў крымінальны кодэкс» ад 11 снежня 1957 года агадваў адмову ад пераследу за дзеянні, якія «не ўяўляюць небяспеку» для ГДР, «зацікаўленням працоўнага нямецкага народа» і асобным грамадзянам. Ужо тады многія суддзі, спасылаючыся на гэты закон, вызвалялі ад адказнасці мужчын за гомасексуальныя кантакты з асобамі старэй 18 гадоў. Гэта пазіцыя пазней знайшла сваё адлюстраванне і ў новым крымінальным кодэксе, прынятым 12 студзеня 1968 года[137].

Новы крымінальны кодэкс ГДР (1968) правіць

Тым не менш, прапанаваны ў 1968 годзе міністрам юстыцыі ГДР Хільдай Беньямін[de] праект новага крымінальнага кодэкса ГДР выклікаў шырокія дыскусіі ва ўрадзе. Сярод іншага праект агадваў безумоўнае скасаванне кары за добраахвотныя гомасексуальныя кантакты[141]. Пры ўсім гэтым урадавыя дыскусіі адносна антыгомасексуальнага заканадаўства не трапляюць у прэсу[142]. Зацверджаны Народнай палатай[de] новы крымінальны кодэкс ГДР, у якім аднаполыя сексуальныя кантакты паміж мужчынамі старэй 18 гадоў больш не крыміналізуюцца, уступае ў дзеянне 1 ліпеня 1968 года[136][142].

§ 151

Дарослы, што здзяйсніў дзеянні сексуальнага характару з падлеткам свайго пола, караецца пазбаўленнем волі да трох гадоў ці ўмоўным зняволеннем.

Варта адзначыць, што паўналецце[de] ў ГДР ужо з 1950 года наставала ў 18 гадоў. У той жа час у ФРГ аж да 1975 года маладыя людзі да 21 года, па-ранейшаму, лічыліся непаўналетнімі (§ 2 BGB[ru])[143][144]. Такім чынам, § 151 новага крымінальнага кодэкса ГДР усталёўваў узрост сексуальнай згоды для аднаполых кантактаў (прытым як паміж двума мужчынамі, гэтак і паміж дзвюма жанчынамі) на адзнацы ў 18 гадоў, тым часам як узрост згоды для разнаполых кантактаў, згодна § 149 КК ГДР, складаў 16 гадоў[142].

“ Гомасексуальнасць, таксама як і гетэрасексуальнасць, уяўляе сабою варыянт сексуальных паводзін. Гомасексуальныя людзі не выходзяць за рамкі сацыялістычнага грамадства, і іх грамадзянскія правы, як і правы ўсіх іншых грамадзян, павінны ахоўвацца. ”

— З пастановы Вярхоўнага суда ГДР (1987)[145]

Параграф 3 новага КК ГДР загадваў адмаўляцца ад кары за дзеянні, што не аказалі ўплыву на правы і зацікаўленні грамадзян і грамадства. Засноўваючыся на гэтым, Вярхоўны суд ГДР без якіх-небудзь публічных дэбатаў у сваім рашэнні ад 11 жніўня 1987 года пастанавіў адмовіцца ад крымінальнага пераследу за гомасексуальныя кантакты з асобамі старэй 16 гадоў. Неўзабаве законам ад 14 снежня 1988 года § 151 КК ГДР быў цалкам скасаваны, і было наказана ў дачыненні гомасексуальных кантактаў выкарыстоўваць тыя ж праўныя нормы, што і для гетэрасексуальных (то бок згодна § 149 КК ГДР)[146][147][148].

Узрост сексуальнай згоды для аднаполых і для разнаполых кантактаў быў зраўнаваны і склаў 14 гадоў, а сексуальныя кантакты з падлеткамі 14-16 гадоў (як аднаполыя, гэтак і разнаполыя) заставаліся злачыннымі толькі ў выпадках выкарыстання адсутнасці «палавой сталасці» падлетка, у адпаведнасці з § 149 КК ГДР. Такім чынам, гомасексуальныя кантакты больш не згадваліся ў крымінальным кодэксе краіны[147]. Новае правіла набыло моц 1 ліпеня 1989 года[147].

Нягледзячы на лібералізацыю заканадаўства, дзяржава, як і суседняя ФРГ, гэтак і не прызнавала асуджаных у Трэцім рэйху па § 175 ахвярамі рэпрэсій[136].

Развіццё ў аб’яднанай Германіі правіць

Канчатковае скасаванне параграфа правіць

Паводле дадатку да дагавора пра аб’яднанне Германіі[de], які ўступіў у сілу 29 верасня 1990 года і рэгуляваў уступ праўных нормаў ФРГ на далучанай тэрыторыі, заканадаўства ФРГ набывала моц на тэрыторыі былой ГДР неадкладна з моманту далучэння, у той жа час дагавор агадваў некаторыя адступы. У прыватнасці, на тэрыторыях «новых земляў[de]» працягвалі дзеяць палажэнні параграфаў 149—150 КК ГДР, паводле якіх узрост згоды складаў 16 гадоў, у тым ліку і для гомасексуальных кантактаў абодвух палоў[130]. У той жа час на тэрыторыі «старых земляў[de]», па-ранейшаму, прымяняліся палажэнні § 175 і § 182 КК ФРГ[149][150]. Гэта прыводзіла да парадоксу, паводле якога, прыкладам, сексуальны кантакт паўналетняга мужчыны з 16-гадовым падлеткам не з’яўляўся злачынствам ва Усходнім Берліне, аднак крымінальна караўся Заходнім[130].

Для прывядзення заканадаўства да адной нормы 31 мая 1994 года Бундэстаг пад кіраваннем «чорна-жоўтай кааліцыі[de]» хрысціянскіх і свабодных дэмакратаў пры падтрымцы Сацыял-дэмакратычнай партыі, Партыі дэмакратычнага сацыялізму[de] і Партыі зялёных канчаткова скасавалі § 175 КК ФРГ і § 149 КК ГДР, і наказы § 182 КК ФРГ у новай рэдакцыі былі сфармуляваны ў гендарна-нейтральнай форме і пашыраны ў тым ліку і на гомасексуальныя кантакты абодвух палоў, а таксама на сексуальныя кантакты дарослых жанчын з падлеткамі мужчынскага полу, якія не дасягнулі 16 гадоў. Адпаведны закон набыў моц 11 чэрвеня 1994 года[151][152][153]. Такім чынам, на тэрыторыі заходняй Германіі ў 1994 годзе ўпершыню ў гісторыі нямецкай дзяржаўнасці былі крыміналізаваны добраахвотныя сексуальныя кантакты паўналетніх жанчын з падлеткамі 14-15 гадоў абодвух палоў[154].

Рэабілітацыя асуджаных правіць

Падрабязней гл. таксама: Гомасексуальнасць у Трэцім рэйху#Рэабілітацыя асуджаных па параграфе 175 у паваенны час

Пытанне пра легітымнасць вынесеных па параграфе 175 прысудаў падымалася ў Заходняй Германіі яшчэ з 1969 года пасля лібералізацыі антыгомасексуальнага заканадаўства, у той жа час у ГДР падобныя дыскусіі не вяліся[155]. Асноўным «каменем спатыкнення» ў дадзеных дыскусіях доўгі час з’яўляўся вырак Канстытуцыйнага суда ФРГ, вынесены ў 1957 годзе[155]. Першая афіцыйная парламенцкая ініцыятыва па пытанні пра рэабілітацыі і выплаце кампенсацый асуджаным за добраахвотныя гомасексуальныя кантакты паміж дарослымі ў ФРГ і ў ГДР была занесена ў Бундэстаг у 2000 годзе ад фракцыі Партыі дэмакратычнага сацыялізму і была адразу ж адхілена, не атрымаўшы ніякай грамадскай агалоскі[156].

Тэма рэабілітацыі асуджаных гомасексуалаў стала прадметам гарачых палітычных дыскусій толькі праз два гады. У выніку 23 ліпеня 2002 гады Бундэстаг рэабілітаваў мужчын, асуджаных у 1935—1945 гады па § 175 (кантакты без абцяжарвальнай кваліфікацыі[de]) і 175a п. 4 (мужчынская гомасексуальная прастытуцыя) ў рэдакцыі ад 28 чэрвеня 1935 года[157][156][158]. Прысуды па § 175a п. 3 (спакушэнне непаўналетніх асоб да 21 года) скасаваны не былі[158]. Апроч таго, прысуды па тых жа самых § 175 і 175a п. 4, што працягвалі дзейнічаць без змены ў ФРГ і вынесеныя пасля 1949 года, таксама не былі закрануты[158]. Такая сітуацыя выклікала шмат пратэстаў у грамадстве. У прыватнасці, Нямецкае таварыства сексолагаў[de] назвала прыняты закон «палітычнай пачварнасцю», бо касаваліся прысуды за тыя ж самыя дзеянні, здзейсненыя ў часы Трэцяга рэйха, якія ў ФРГ працягвалі лічыцца крымінальна каральнымі[156].

Ніякія наступныя спробы паўплываць на заканадаўца не мелі поспехаў[156]. Пацярпелі няўдачу заявы фракцыі «Левых» у лістападзе 2008 года[159] і фракцыі «Саюз 90/Зялёныя» ў снежні таго ж года[160] ў Бундэстагу, якія ставілі на парадак дня пытанне пра рэабілітацыю і выплату кампенсацый асуджаным за добраахвотныя аднаполыя сексуальныя кантакты ў ФРГ і ГДР. У маі 2009 года абедзве заявы былі адпрэчаны фракцыямі ХДС, СДПГ і СвДП, са спасылкай на то, што пераслед па параграфам 175 і 175a быў пацверджаны Канстытуцыйным судом ФРГ[161]. У той жа час 7 ліпеня 2010 года Бундэстаг аднагалосна прыняў рэзалюцыю, у якой выказаў шкадаванне пра тое, што нацысцкая рэдакцыя параграфа 175 выкарыстоўвалася ў ФРГ без змены аж да 1969 года, а таксама прызнаў зневажэнне гонару і годнасці гомасексуальных мужчын, якое адбывалася да 1994 года ў сувязі з існаваннем крымінальнага артыкула за гомасексуальныя кантакты[162].

У снежні 2010 года[163] і ў лістападзе 2012 года[164] фракцыяй «Саюз 90/Зялёныя» і ў верасні 2012 года фракцыяй «Левых»[165] пытанне пра рэабілітацыю і выплату кампенсацый асуджаным пасля 1945 года гомасексуалам было пастаўлена паўторна, аднак разгледжана так не было і страціла актуальнасць з прычыны сканчэння перыяду дзеяння парламента[166].

У сваім афіцыйным дакладзе, падрыхтаваным для пасяджэння прававога камітэта Бундэстага, які адбыўся ў 2013 годзе, суддзя Ульрых Кеслер (ням.: Ulrich Keßler) адзначыў, што асноўная праблематыка масавага скасавання выракаў па антыгомасексуальных параграфах палягае ў тым, што ў ФРГ і ў ГДР меў месца розны ўзрост згоды для гомасексуальных і гетэрасексуальных кантактаў. У сувязі з гэтым пры масавым скасаванні могуць быць скасаваны прысуды, вынесеныя за спакушэнне дзяцей. У тым жа дакладзе Кеслер аднак паказаў, што скасаванне выракаў па § 175 і § 175а, вынесеных у ФРГ да 1994 года і ў ГДР да 1968 года, у многіх выпадках можа быць здзейснена ў масавым парадку, бо ў выпадку гомасексуальнага кантакту з падапечнымі (§ 174) і дзецьмі (§ 176)[de] для гомасексуальных мужчын прысуды па параграфам 175 і 175a выносіліся дадаткова (сукупнасць злачынстваў[ru]). У выпадку ж з прысудамі па § 151 КК ГДР, вынесенымі ў ГДР пасля 1968 года, справа ідзе складаней, бо крымінальны кодэкс ГДР 1968 года выразна праводзіў адрозненне паміж гомасексуальнымі (§ 151) і гетэрасексуальнымі (§ 149 і § 150) палавымі злачынствамі[167].

22 сакавіка 2017 года ўрад Германіі прапанаваў законапраект, аўтарам якога выступіў міністр юстыцыі ФРГ Хайка Маас, які касуе ўсе прысуды па § 175, вынесеныя ў паваеннай Германіі. Апроч таго, законапраект мяркуе кампенсацыю асуджаным у памеры 3000 еўра за прысуд плюс 1500 еўра за кожны пачаты год турэмнага зняволення. Законапраектам таксама агадана і «калектыўная рэабілітацыя» ў форме фінансавай падтрымкі Федэральнага фонду Магнуса Хіршфельда[de] ў памеры 500 тысяч еўра штогод[168]. 23 чэрвеня 2017 года закон быў прыняты Бундэстагам, аднак у апошняй канчатковай рэдакцыі праекта быў зменены ўзрост згоды з 14 на 16 гадоў, тым самым мужчыны, асуджаныя па параграфе 175 за кантакты з падлеткамі 14-15 гадоў, былі выключаны з рэабілітацыі[169].

Крыніцы правіць

  1. ↑ Schäfer 2006, с. 23.
  2. ↑ а б в Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 98.
  3. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 274.
  4. ↑ а б Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 275.
  5. ↑ Stümke 1989, с. 12.
  6. ↑ а б BVerfGE 6, с. 391.
  7. ↑ Schäfer 2006, с. 24.
  8. ↑ Herrn 1999, с. 12.
  9. ↑ Stümke 1989, с. 7.
  10. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 98, 275.
  11. ↑ Stümke 1989, с. 11.
  12. ↑ а б Stümke 1989, с. 21.
  13. ↑ а б BVerfGE 6, с. 392.
  14. ↑ а б Schäfer 2006, с. 28.
  15. ↑ Stümke 1989, с. 20.
  16. ↑ а б в Rehabilitierung § 175 2012, с. 26.
  17. ↑ Stümke 1989, с. 26, 90.
  18. ↑ а б Stümke 1989, с. 23.
  19. ↑ а б BVerfGE 6, с. 392-393.
  20. ↑ Stümke 1989, с. 23-24.
  21. ↑ Stümke 1989, с. 25.
  22. ↑ StGB, § 182, в редакции от 01.01.1872
  23. ↑ а б в г Rehabilitierung § 175 2012, с. 27.
  24. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 26-27.
  25. ↑ а б StGB, § 176, в редакции от 20.03.1876
  26. ↑ Stümke 1989, с. 21-22.
  27. ↑ Herrn 1999, с. 17, 19.
  28. ↑ Stümke 1989, с. 43.
  29. ↑ а б Herrn 1999, с. 20, 23.
  30. ↑ а б Stümke 1989, с. 49-52.
  31. ↑ а б BVerfGE 6, с. 393.
  32. ↑ Herrn 1999, с. 23.
  33. ↑ Stümke 1989, с. 53.
  34. ↑ Herrn 1999, с. 26.
  35. ↑ Herrn 1999, с. 27.
  36. ↑ а б Herrn 1999, с. 28.
  37. ↑ а б Stümke 1989, с. 65.
  38. ↑ а б в Jellonnek 1990, с. 44.
  39. ↑ а б Stümke 1989, с. 66.
  40. ↑ Stümke 1989, с. 65-78.
  41. ↑ а б Stümke 1989, с. 81.
  42. ↑ Stümke 1989, с. 78.
  43. ↑ Jellonnek 1990, с. 46.
  44. ↑ а б Jellonnek 1990, с. 47.
  45. ↑ Stümke 1989, с. 81-82.
  46. ↑ Herrn 1999, с. 29.
  47. ↑ Jellonnek 1990, с. 50.
  48. ↑ Jellonnek 1990, с. 47-48.
  49. ↑ а б Jellonnek 1990, с. 48.
  50. ↑ а б Herrn 1999, с. 32.
  51. ↑ Grau 2004, с. 197, [Цыт. паводле: Kriminalität und Gefährdung der Jugend, с. 89].
  52. ↑ а б в Mengel 2012, с. 23.
  53. ↑ а б BVerfGE 6, с. 394.
  54. ↑ BVerfGE 6, с. 396.
  55. ↑ Jellonnek 1990, с. 122.
  56. ↑ Grau 2004, с. 93.
  57. ↑ а б Stümke 1989, с. 109.
  58. ↑ а б в Herrn 1999, с. 34.
  59. ↑ BVerfGE 6, с. 397.
  60. ↑ Mengel 2012, с. 24.
  61. ↑ Grau 2004, с. 93-94.
  62. ↑ а б в г д Pretzel 2002, с. 25.
  63. ↑ Grau 2004, с. 94.
  64. ↑ BVerfGE 6, с. 394-395.
  65. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 28.
  66. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 72.
  67. ↑ Grau 2011, с. 26.
  68. ↑ Jellonnek 1990, с. 123.
  69. ↑ Grau 2004, с. 122.
  70. ↑ Stümke 1989, с. 111.
  71. ↑ Grau 2011, с. 87.
  72. ↑ Jellonnek 1990, с. 129.
  73. ↑ Grau 2004, с. 124, 139.
  74. ↑ Pretzel 2002, с. 36.
  75. ↑ Jellonnek 1990, с. 329.
  76. ↑ Grau 2004, с. 172, 183-188.
  77. ↑ Jellonnek 1990, с. 139.
  78. ↑ Jellonnek 1990, с. 12, 328.
  79. ↑ Grau 2004, с. 327.
  80. ↑ Stümke 1989, с. 127.
  81. ↑ Grau 2004, с. 242.
  82. ↑ а б в Grau 2004, с. 244.
  83. ↑ а б Stümke 1989, с. 121.
  84. ↑ Herrn 1999, с. 37.
  85. ↑ Jellonnek 1990, с. 30.
  86. ↑ а б Jellonnek 1990, с. 31.
  87. ↑ Schäfer 2006, с. 50.
  88. ↑ а б Rehabilitierung § 175 2012, с. 46.
  89. ↑ а б в г Rehabilitierung § 175 2012, с. 47.
  90. ↑ Schäfer 2006, с. 50-51.
  91. ↑ а б Stümke 1989, с. 132.
  92. ↑ а б Stümke 1989, с. 132-133.
  93. ↑ а б Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 174.
  94. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 48.
  95. ↑ а б Herrn 1999, с. 38.
  96. ↑ Stümke 1989, с. 147, [Цыт. паводле: J. Baumann. Paragraph 175, Berlin, 1968, с. 64].
  97. ↑ Stümke 1989, с. 139-140.
  98. ↑ а б Stümke 1989, с. 141.
  99. ↑ Herrn 1999, с. 44.
  100. ↑ Mengel 2012, с. 28-29.
  101. ↑ Mengel 2012, с. 29-30.
  102. ↑ Mengel 2012, с. 32.
  103. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 175, 334.
  104. ↑ Mengel 2012, с. 31-32.
  105. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 29-30.
  106. ↑ BVerfGE 6, с. 420.
  107. ↑ Stümke 1989, с. 134.
  108. ↑ Mengel 2012, с. 38.
  109. ↑ а б в г д Rehabilitierung § 175 2012, с. 29.
  110. ↑ BVerfGE 6, с. 421-426.
  111. ↑ BVerfGE 6, с. 427-429.
  112. ↑ BVerfGE 6, с. 429.
  113. ↑ а б Mengel 2012, с. 36.
  114. ↑ а б Rehabilitierung § 175 2012, с. 30-31.
  115. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 335.
  116. ↑ а б Mengel 2012, с. 37.
  117. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 20.
  118. ↑ а б в Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 175.
  119. ↑ Stümke 1989, с. 146.
  120. ↑ а б Stümke 1989, с. 147.
  121. ↑ Jellonnek 1990, с. 10.
  122. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 362.
  123. ↑ Stümke 1989, с. 142.
  124. ↑ Stümke 1989, с. 143.
  125. ↑ а б Mengel 2012, с. 41.
  126. ↑ Stümke 1989, с. 137-139.
  127. ↑ Stümke 1989, с. 138-139.
  128. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 31.
  129. ↑ а б в Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 176.
  130. ↑ а б в г Rehabilitierung § 175 2012, с. 32.
  131. ↑ а б Rehabilitierung § 175 2012, с. 33.
  132. ↑ а б Herrn 1999, с. 56.
  133. ↑ Stümke 1989, с. 153.
  134. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 34.
  135. ↑ Stümke 1989, с. 165.
  136. ↑ а б в г Stümke 1989, с. 166.
  137. ↑ а б в г Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 178.
  138. ↑ Herrn 1999, с. 43.
  139. ↑ Herrn 1999, с. 45, 47.
  140. ↑ Herrn 1999, с. 48.
  141. ↑ Herrn 1999, с. 51.
  142. ↑ а б в Herrn 1999, с. 52.
  143. ↑ Von 21 auf 18 (ням.). Schekker, Ausgabe 66 (1 сакавіка 2009). Праверана 11 ліпеня 2014.
  144. ↑ Bundestag beschließt Senkung der Volljährigkeit (ням.). Deutscher Bundestag (18 сакавіка 2014). Праверана 11 ліпеня 2014.
  145. ↑ Verfolgung Homosexueller in Deutschland: Werd endlich ein bisschen Mann (ням.). Spiegel Online (4 чэрвеня 2014). Архівавана з першакрыніцы 8 чэрвеня 2014. Праверана 8 чэрвеня 2014.
  146. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 178-179.
  147. ↑ а б в Herrn 1999, с. 65.
  148. ↑ УК ГДР. Архівавана з першакрыніцы 11 чэрвеня 2013. у рэд. 1974 года (ням.)
  149. ↑ Terror gegen Homosexuelle 2002, с. 177.
  150. ↑ Schäfer 2006, с. 279.
  151. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 35.
  152. ↑ Schäfer 2006, с. 278.
  153. ↑ Herrn 1999, с. 72.
  154. ↑ Schäfer 2006, с. 283.
  155. ↑ а б Rehabilitierung § 175 2012, с. 44.
  156. ↑ а б в г Rehabilitierung § 175 2012, с. 45.
  157. ↑ Gesetz zur Änderung des Gesetzes zur Aufhebung nationalsozialistischer Unrechtsurteile in der Strafrechtspflege (ням.). Bundesgesetzblatt (23 ліпеня 2002). Праверана 11 красавіка 2017.
  158. ↑ а б в Pretzel 2002, с. 18.
  159. ↑ Antrag zur Rehabilitierung für die Verfolgung und Unterdrückung einvernehmlicher gleichgeschlechtlicher Handlungen in der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik und Entschädigung der Verurteilten (ням.). Deutscher Bundestag (13 лістапада 2008).
  160. ↑ Antrag zur Rehabilitierung und Entschädigung der nach 1945 in Deutschland wegen homosexueller Handlungen Verurteilten (ням.). Deutscher Bundestag (17 снежня 2008). Праверана 11 красавіка 2017.
  161. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 40, 41, 45.
  162. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 39.
  163. ↑ Antrag der Rehabilitierung und Entschädigung der nach 1945 in Deutschland wegen homosexueller Handlungen Verurteilten (ням.). Deutscher Bundestag (1 снежня 2010). Праверана 11 красавіка 2017.
  164. ↑ Antrag zu Maßnahmen zur Rehabilitierung und Unterstützung der nach 1945 in beiden deutschen Staaten wegen einvernehmlicher homosexueller Handlungen Verurteilten (ням.). Deutscher Bundestag (7 лістапада 2012). Праверана 11 красавіка 2017.
  165. ↑ Antrag zur Rehabilitierung und Entschädigung der verfolgten Lesben und Schwulen in beiden deutschen Staaten (ням.). Deutscher Bundestag (26 верасня 2012). Праверана 11 красавіка 2017.
  166. ↑ Rehabilitierung § 175 2012, с. 41.
  167. ↑ Ulrich Keßler. Stellungnahme zur Anhörung des Rechtsausschusses am 15.05.2013 // Deutscher Bundestag (ням.)
  168. ↑ Paragraf 175: Zehntausende Homosexuelle werden rehabilitiert (ням.). Welt N24 (22 сакавіка 2017). Праверана 11 красавіка 2017.
  169. ↑ Opfer des Paragrafen 175: Bundestag beschließt Rehabilitierung von Schwulen (ням.). Der Tagesspiegel (23 чэрвеня 2017). Праверана 18 кастрычніка 2017.

Літаратура правіць

  • Die Geschichte des § 175: Strafrecht gegen Homosexuelle (ням.). — Berlin: Rosa Winkel, 1990. — 175 S. — ISBN 3-921495-46-6.
  • Geschichte der Homosexuellen in Deutschland nach 1945 (ням.). — 1. Aufl. — Hamburg: Männerschwarm, 2010. — 248 S. — ISBN 978-3-939542-81-0.
  • Rainer Herrn. Anders bewegt: 100 Jahre Schwulenbewegung in Deutschland (ням.). — 1. Aufl. — Hamburg: MännerschwarmSkript-Verlag, 1999. — 80 S. — ISBN 3-928983-78-4.
  • Andreas Pretzel. NS-Opfer unter Vorbehalt: homosexuelle Männer in Berlin nach 1945 (ням.). — Münster: LIT, 2002. — 353 S. — (Geschlecht, Sexualität, Gesellschaft). — ISBN 3-8258-6390-5.
  • Hans-Georg Stümke. Homosexuelle in Deutschland: Eine politische Geschichte (ням.). — Orig.-Ausg. — München: Beck, 1989. — 183 S. — (Beck'sche Reihe). — ISBN 3-406-33130-0.

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Параграф_175&oldid=4713868"