Станіслаў Аўгуст Панятоўскі
Станіслаў Антоній Аўгуст Панятоўскі, Аўгуст IV (17 студзеня 1732, Воўчын — 12 лютага 1798, Санкт-Пецярбург) — дзяржаўны і палітычны дзеяч Рэчы Паспалітай, апошні кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1764—1795).
| Станіслаў II Аўгуст Панятоўскі | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Stanislaw II August Poniatowski | |||||||
 | |||||||
![Цёлак[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:POL_COA_under_the_rule_of_Stanislaus_II_August.svg) Цёлак[d] | |||||||
|
|||||||
| Каранацыя | 25 лістапада 1764 | ||||||
| Папярэднік | Аўгуст III | ||||||
| Пераемнік | тытул скасаваны | ||||||
| Нараджэнне |
17 студзеня 1732[1][2][…] |
||||||
| Смерць |
12 лютага 1798[1][2][…] (66 гадоў) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Панятоўскія | ||||||
| Імя пры нараджэнні | польск.: Stanisław Antoni Poniatowski | ||||||
| Бацька | Станіслаў Панятоўскі | ||||||
| Маці | Канстанцыя з Чартарыйскіх[d] | ||||||
| Дзеці | мерк. Міхал Грабоўскі, мерк. Ізабела з Грабоўскіх[d], Станіслаў Грабоўскі[d][4], Ганна Пятроўна[d], Міхал Ціхоцкі[d], Казімір Грабоўскі[d], Канстанцыя з Грабоўскіх[d] і Марыя Віртэмберская[d] | ||||||
| Веравызнанне | каталік | ||||||
| Член у | |||||||
| Аўтограф |
 |
||||||
| Манаграма |
 |
||||||
| Узнагароды | |||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
У 1764 абраны каралём польскім і вялікім князем літоўскім пры падтрымцы Расіі. Але вакол новага караля згуртаваліся магнаты і шляхта, якія жадалі адраджэння Рэчы Паспалітай. Пры Панятоўскім паступова праводзіліся эканамічныя рэформы: адчыняліся мануфактуры, будаваліся каналы, наладжваліся кірмашы, падтрымліваўся гандаль. Каб соймы не зрываліся праз права liberum veto, яны праводзіліся як канфедэрацыйныя. Гэта не задавальняла Расію і Прусію, у 1767 пры іх падтрымцы пратэстанцкая і праваслаўная шляхта (дысідэнты) утварылі Торуньскую і Слуцкую канфедэрацыі, якія запатрабавалі ўраўнавання сваіх правоў з каталікамі. Пад ціскам Расіі вальны сойм у 1768 прыняў рашэнне аб ураўнаванні правоў дысідэнтаў. У адказ каталіцкая шляхта стварыла Барскую канфедэрацыю і пачала рокаш. Паўстанне канфедэратаў было падаўлена ў 1771 расійскімі войскамі, а ў 1772 Расія, Прусія і Аўстра-Венгрыя падпісалі дамову аб першым падзеле Рэчы Паспалітай.
Рэформы працягваліся — Чатырохгадовы сойм (1788—1791) прыняў Канстытуцыю. Канстытуцыя ліквідавала падзел Рэчы Паспалітай на ВКЛ і Каралеўства Польскае, аб’ядноўваючы іх ва ўнітарную дзяржаву, улада караля рабілася спадчыннай. Польская мова аб’яўлялася адзінай дзяржаўнай мовай, а каталіцтва — адзінай дзяржаўнай рэлігіяй. Пры захаванні шляхецкіх праў, палепшылася становішча прыгонных сялян, гарады атрымалі прадстаўніцтва ў сойме, касавалася права liberum veto, магнацкія войскі ўваходзілі ў склад дзяржаўнага войска. Была створана Адукацыйная камісія.
Прыняцце Канстытуцыі было кепска сустрэта ў суседніх дзяржавах. Расійская імператрыца Кацярына II лічыла яе небяспечнай, і ў 1792 годзе была створана Таргавіцкая канфедэрацыя, якая пры падтрымцы расійскіх войскаў выступіла супраць Канстытуцыі. У 1793 годзе адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай. У склад Расіі ўвайшла тэрыторыя Цэнтральнай Беларусі, Канстытуцыя 1791 года была скасавана, а ў 1793 годзе апошні сойм Рэчы Паспалітай у Гародні прыняў новую Канстытуцыю, якая захоўвала федэрацыйны лад дзяржавы і ўзнаўляла выбарнасць караля.
24 сакавіка 1794 года ў Польшчы пачалося патрыятычнае паўстанне, якое ўзначаліў генерал Тадэвуш Касцюшка. У красавіку паўстанне пачалося і ў ВКЛ, дзе яго ўзначальваў Якуб Ясінскі. У ВКЛ былі ўведзеныя расійскія войскі. Адначасовае змаганне з Расіяй, Прусіяй і Аўстрыяй сталі прычынай няўдачы паўстання. У кастрычніку 1795 адбыўся апошні, трэці падзел Рэчы Паспалітай, якая з гэтага часу спыніла існаванне. Станіслаў Аўгуст выракся стальца, жыў у Санкт-Пецярбургу.
Памёр у 1798 у Санкт-Пецярбургу, дзе і быў пахаваны. У 1938 годзе быў перанесены ў пахавальню воўчынскага касцёла Святога Станіслава, у 1994 у варшаўскі кафедральны касцёл.
Крыніцы
правіць- ↑ а б Stanislaus II August Poniatowski // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ а б Lundy D. R. Stanislas II August Poniatowski, King of Poland // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #119095777 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
- ↑ Lundy D. R. The Peerage
- ↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Лонданскае каралеўскае таварыства. — С. 287.
Літаратура
правіць- Беларуская энцыклапедыя. Т. 15. — Мн., 2002.
- Беларусь: энцыкл. давед. — Мн., 1995. — С. 557, 683.
- Мысліцелі і асветнікі Беларусі: энцыкл. даведнік. — Мн., 1995.
- Саўчук А. Кніга Станіслава Аўгуста Панятоўскага // Гістарычны Альманах. Том 8’2003;
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 6. Кн. 1. — Мн., 2001. — С. 401.
Спасылкі
правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Станіслаў Аўгуст Панятоўскі- Марчук Н. Р. Жыццё і смерць Станіслава Аўгуста Панятоўскага // «Літаратура і мастацтва» № 30, 28 ліпеня 2006;
- Stanislaus II August Poniatowski на rodovid.org (польск.)
- Юзаф Мацкевіч пра вяртанне ў 1938 г. парэшткаў караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага з Ленінграда // Наша слова.pdf № 27 (79), 5 ліпеня 2023 // на pawet.net
- Янкоўскі Чэслаў. Станіслаў Аўгуст Панятоўскі ў гасцях у князя "Пане Каханку". Пераклад Леаніда Лаўрэша / Наша слова.pdf № 46 (150), 13 лістапада 2024.