Станіслаў Лем

Стані́слаў Херман Лем (польск.: Stanisław Herman Lem; 12 верасня 1921, Львоў — 27 сакавіка 2006, Кракаў) — польскі пісьменнік, сатырык, філосаф, фантаст і футуролаг з пакалення калумбаў. Член Польскай АН у Кракаве (1994).

Станіслаў Лем
Stanisław Lem
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	12 верасня 1921(1921-09-12)[…]
Месца нараджэння	Львоў
Дата смерці	27 сакавіка 2006(2006-03-27)[…] (84 гады)
Месца смерці	Кракаў, Малапольскае ваяводства, Польшча
Пахаванне	Сальваторскія могілкі[d]
Грамадзянства	Польшча
Дзеці	Tomasz Lem[d]
Альма-матар	Львоўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Івана Франко Ягелонскі ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	празаік
Гады творчасці	1946 — цяп. час
Жанр	навуковая фантастыка, футуралогія
Мова твораў	польская
Дэбют	Чалавек з Марса
Грамадская дзейнасць
Член у	Польская акадэмія ведаў[d]
Узнагароды	прэмія Франца Кафкі[d] (1991) Grand Prix de Littérature Policière[d] (1979) ганаровы грамадзянін Кракава[d] (2003) Аўстрыйская дзяржаўная прэмія па еўрапейскай літаратуры[d] (1985) Geffen Award[d]
Подпіс
(англ.)  (польск.)  (руск.)
Выявы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Лічыцца польскім пісьменнікам, творы якога перакладаюць найчасцей, а ў пэўныя часы быў найбольш чытаным неанглійскамоўным пісьменнікам навуковай фантастыкі. Значная частка яго пісьменніцкай працы займае філасофія і футуралогія, прысвечана разважаннем на тэматыку тэхналогій, прыроды інтэлігенцыі, цяжкасцям у пераказе інфармацыі і ўзаемным паразуменні разумных істот, абмежаванасці чалавека і месцу чалавека ў Сусвеце.

Біяграфічныя звесткі

Вучыўся ў Львоўскім медыцынскім інстытуце (1939—41), скончыў Ягелонскі ўніверсітэт у Кракаве (1948).

Пахаваны ў Кракаве.

Творчасць

Друкуецца з 1946. У шматлікіх творах у жанры навукова-філасофскай фантастыкі (раманы «Астранаўты», 1951; «Дзённік, знойдзены ў ваннай», «Салярыс», абодва 1961; «Голас Неба», 1968; «Насмарк», 1976; «Мір на зямлі», «Фіяска», абодва 1987, і інш.) разглядае ролю вынаходніцтваў у лёсе чалавецтва, узнімае праблемы маральнай адказнасці чалавека за вынікі сваіх дзеянняў. Аўтар дэтэкгыўнага («Следства», 1959) і аўтабіяграфічнага («Высокі замак», 1966) раманаў, зборнікаў навукова-фантастычных апавяданняў «Сезам» (1954), «Зорныя дзённікі» (1957), «Уварванне з Альдэбарана» (1959), «Кніга робатаў» (1961), «Казкі робатаў» (1964), «Кіберыяда», «Паляванне» (абодва 1965), «Апавяданні пра пілота Піркса» (1968), «Бяссонніца» (1971). Яго проза адметная драматызмам калізій, глыбокім псіхалагізмам, багаццем палітры камічнага. Аўтар літаратурных нарысаў.

Кнігі перакладаліся на 41 мову, агульны тыраж 27 млн асобнікаў.. Уплыў Лема на сусветную навукова-фантастычную літаратуру крытыкі параўноўваюць з дзейнасцю такіх класікаў як Герберт Джордж Уэлс ці Олаф Стэплдон.

Светапогляд

Выдаў філасофска-сацыялагічныя даследаванні «Дыялогі» (1957), «Сума тэхналогіі» (1964), філасофска-літаратуразнаўчыя працы «Філасофія выпадку» (1968), «Фантастыка і футуралогія» (т. 1—2, 1970).

Вялікая частка тых разважанняў змешчана ў навукова-фантастычных творах, што робіць больш цяжкім іх разуменне. Адначасова гэткі спосаб пераказу філасофскіх думак палягчае іх паразуменне. Таму часта ў сусветнай літаратуры Лем бываў недаацэнены як філосаф і лічыцца галоўным чынам аўтарам навуковай фантастыкі.

Прэміі і ўзнагароды

Дзяржаўная прэмія Польшчы (1976).

Ушанаванне памяці

Прозвішча пісьменніка атрымаў астэроід, а ў Кракаве імя пісьменніка нададуць адной з вуліц..

Беларускія пераклады

Мастацкая літаратура

• Казка пра караля Мудраса (зборнік Ратуйма космас) — пер. Валерый Буйвал
• Прыгоды Піркса — пер. Анатоль Бутэвіч (пад пс. Максім Валошка), Мінск: Мастацкая лiтаратура, 1992, ISBN 5-340-00755-3
  • Выпрабаванне
  • Патруль
  • Альбатрос
  • Тэрмiнус
  • Умоўны рэфлекс
  • Паляванне
  • Здарэнне
  • Расказ Пiркса
  • Дазнанне
• Салярыс — пер. Анатоль Бутэвіч (пад пс. Максім Валошка), Мінск, 1994
• Уранавыя вушы (зборнік Байкі Робатаў) — пер. Руслан Равяка //Наша Ніва 31 сакавіка 2006
• Непераможны, зборнік уключае аднайменны раман, а таксама апавяданні: Сябар, 137 секунд, Цемра і цвіль і Казку пра вылічальную машыну, якая з цмокам змагалася (пер. А. Бутэвіч, 2011)
• паасобныя творы пераклаў М. Мірановіч

Філасофія

• Фенаменалагічная тэорыя твору (зборнік Філасофія выпадку. Літаратура ў свеце эмпірыі) — зборнік Быць (або не быць) сярэднееўрапейцам. Сучаснае польскае мысленне
• Сыльвічныя разважанні XL (часопіс Odra, № 2 (408), 1995)— зборнік Быць (або не быць) сярэднееўрапейцам. Сучаснае польскае мысленне

Літаратура

• Лявонава Е. Лем // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9), ISBN 985-11-0035-8.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Станіслаў Лем
• Афіцыйная старонка
• Адвярнуўшыся ад будучынi//Інтэрв'ю для часопiсу «Focus» № 25/1999, 21 чэрвеня
• Я нікуды не належу, бо я ніадкуль — гутарка Лема з Станіславам Бэрэсь
• Сямён Букчын: Лем бурчыць //Наша Ніва № 39-2001
• Салатавы мерседэс Станіслава Лема знайшоў пакупніка Беларуская праграма Польскага Радыё
• Творы Лема ў перакладзе на розных мовах