Старажытнарымская рэлігія

Як і старажытнагрэчаская рэлігія, рымская рэлігія не мела адзінай арганізацыі і вучэння, а складалася з культаў разнастайных багоў. Рэлігійныя абрады, звязаныя з жыццём сям'і ці з хатнімі і прыватнымі справамі, здзяйсняў сам бацька сям'і. У вёсцы яго мог замяніць валодаўшы асаблівымі паўнамоцтвамі кіраўнік маёнтка. Афіцыйныя дзяржаўныя абрады спраўляліся асобнымі носьбітамі вышэйшай улады - спачатку царом праз так званых жрэчаскімі царамі, потым консуламі і прэтарамі, у крытычныя моманты - дыктатарам. Пры гэтым імператар, сумясціўшы ў сабе функцыю Вялікага пантыфіка, звычайна сваіх ініцыятыў не выказваў.

Інстытут жоацоў ўвёў згодна з традыцыяй Нума Пампілій. Пры гэтым рымскія жрэчаскія калегіі не былі замкнёнай кастай - доступ да іх быў адчынены праз грамадскую дзейнасць. Так, напрыклад сан аўгура мелі Цыцэрон і Пліній Малодшы, а напрыклад Цэзар і Нерон у пачатку кар'еры былі фламінамі. Значную ролю мела калегія фецыялаў, якая кіравала сакральным рытуалам абвяшчэння вайны і часткова курыравала рымскую дыпламатыю. Вялікую ролю гуляла таксама калегія вясталак.

ПантэонПравіць

Боскае апавяданне было больш важныя у грэчаскай сістэме рэлігшійнай веры, чым у рымлян, для якіх першаснымі былі рытуал і культ. Хаця рымская рэлігіяне была заснавана на свяшчэнным пісанні і яго тлумачэнні, святарская літаратура была адной з самых ранніх форм лацінскай літаратуры. Кнігі (Libri) і каментарыі (Comentarii) калегіі пантыфікаў і аўгураў утрымлівалі рэлігійныя працэдуры, малітвы, пастановы і меркаванні паводле пунктаў рэлігійнага закона. Хаця прынамсі асобныя з гэтых матэрыялаў былі дасягальнымі для канультацый рымскаму сенату, часта яны былі occultum genus litterarum - загадкавай формай літаратуры, да якой мелі доступ толькі жрацы. Прароцтвы, якія тычыліся сусветнай гісторыі і лёса Рыма, выпадкова былі знойдзены ў цьмяных кнігах Сівіл, якія, згодна з легендай былі набыты Тарквініям Ганарлівым у канцы VI стагоддзя да нашай эры ў куманскіх Сівіл. Асобныя аспекты архаічнай рымскай рэлігіі былі запісаны ў страчаных багаслоўскіх працыах вучонага I стагоддзя данашай эры Марка Тэрэнцыя Варона, і цяпер вядомы з прац іншых классічных і хрысціянскіх аўтараў. Рымскі пантэон мае шмат аналагаў грэчаскіх багоў і багінь, ёсць і свае ўласныя боствы і ніжэйшыя духі. Асабліва шануемыя богі зваліся «бацькамі» («patres»), ніжэйшыя - «famuli divi» і «virgenes divi». Боскае права («fas») не змешвалася з чалавечым («ius»). Ніжэйшыя боствы («numina») існавалі ў рымлян ўжо верагодна ў раннюю эпоху. У грэчаскіх кнігах «Індзігаментах» пералічваюцца богі сяўбы, вырастання сямян, цвяцення і паспявання, жніва каласоў, шлюба, зачацця, развіцця зародка, нараджэння немаўля, яго першага крыка, выхада на прагулку, вяртання дамоўі г. д., у сувязі з чым першапачаткова ў асобных багоў пол не быў фіксаваным (пар. Палес, Фаўн - Фаўна, Памона - Памон). З масы нуміонаў вылучылася трыяда рымскага пантэона - Юпітэр, Марс і Квірын, у якой адлюстравалась трохчленнасць грамадзянскіх функцый - адпаведна рэлігійна-жрэчаская, ваенная і гаспадарчая. З прыпісваемага Нуме Пампілію календара свят і спіса прызначных ім фламінаў, са згадвання старажытных свяцілішч вядома аб існаванні культаў Вулкана, Палатуі, Фурыны, Флоры, Карменты, Цэрэры, Памоны, Валупіі і інш. Прыкладна тады ж былі падвоены калегіі луперкаў і саліяў. З'явіліся культы саслоўяў (Няптун, Дыяскуры у патрыцыяў, Цэрэра і Лібер у плебса) і асобныя родавыя культы (у Карнэліяў, Эміліяў, Клаўдзіяў і магчыма ў іншых), групаваўшыхся вакол Весты, лараў і пенатаў. Існавалі таксама і культы вясковых абшчын

Рымская міфалогіяПравіць

Асноўны артыкул: Рымская міфалогія

Рымская міфалогія ўяўляе з сабе сукупнасць традыцыйных гісорый, якія адносяца да легендарнага ўзнікнення рыма і яго рэлігійнай сістэме, прыведзеных у літаратуры і выяўленчым мастацтве рымлян. Тэрмін «рымская міфалогія» можа таксама адносіцца таксама і к сучаснаму вывучэнню гэтых уяўленняў, а таксама да матэрыялаў з іншых культур любога перыяда, у якіх разглядаюцца рымская літаратура і мастацтва. Рымляне звычайна трактавалі гэтыя традыцыйныя апавяданні як гітсарычныя, нават калі яны ўтрымлівалі цуды, ці элементы звышнаруральнасці. Апавяданні чата звязаны з палітыкай і мараллю і з тым, як асабістая недатыкальнасць чалавека суадносіцца з яго адказасцю перад грамадствам і Рымскай дзяржавай. Важнай тэмай быў гераізм. Калі апавяданне тычылася рымскай рэлігійнай практыкі, яно больш было звязана з рытуаламі, прадказаннямі і грамадскімі інстытутамі, чым з тэалогіяй і касмагоніяй.

Богі і персанажы рымскай рэлігііПравіць

Найстаражытнейшыя богіПравіць

Імгла (паводле Гігіна)
- Каліга (жаночая іпастась)
- Скотас (мужчынская іпастась)
Хаас - увасабленне Пустаты і Цемры, існаваўшых падчас узнікнення Сусвету

Першае пакаленне - богі пазычаны з грэчаскай рэлігіі (згодна з Гігінам)Правіць

Дзеці Імглы

Эрэбус (Цемра)
Нокс (Ноч)
Этар (Свет)
Дзіес (Дзень)

Дзеці Этара і Дзіес

Тэлура/Тэлус (Зямля)
Каелум (Неба)
Понт (Мора)

Дзеці Этара і Целус

Тэлур/Тартарус (Бездань)
Амур (Каханне)
Тэмпус (Час)

Другое пакаленне багоўПравіць

Дзеці Каелума і Целус

Тытаны
- Акеанус
- Гіперыонус
- Крыус
- Полас
- Пунктурэр
- Сатурн
- Опс
- Манета
- Юстыцыя
- Тэціс
- Эфра
- Феба
Кіклопы
- Арг
- Стэроп
- Бронт
Цэнціманы
- Кот
- Гій
- Брыярэй

дзеці Мара і Целус

Цэфей
Эўрыбія
Таўмантус
Турсцыверэс
Кета

Малодшыя тытаныПравіць

Сол
Луна
Аўрора
Латона
Астэрыя
Атлас
Менэтэус
Эпімеэтэус
Прометэус
Пірс
Палас
Астрарэй

Трэцяе пакаленнеПравіць

Галоўныя богі - дзеці Сатурна і Опс (гл. Савет багоў)

Юпітэр (бог грома і маланак)
Юнона (багіня сям'і і шлюба)
Нептун (бог марэй і акіянаў)
Цэрэра (багіня ўрадліваці і земляробства)
Веста (багіня дамовай утульнасці і сямейных традыцый)
Плутон/Дзіспатэр (дог багацця, уладар памерлых)

Чацвёртае пакаленне (дзеці Юпітэра)Правіць

Вулкан (бог агня і засухі)
Марс (бог вайны і моцы)
Вакх (бог вінаробства)
Меркурый (бог вандраўнікоў, гандляроў і вароў)
Мінерва (багіня мудрасці і навук)
Дыяна (багіня ахоты і вайны)
Феб (бог ахоты і паэзіі)
Венера (багіня кахання, шлюба і страсці)

Іншыя богіПравіць

Квірын (бог бітв, сын Марса)
Белона (багіня шадёнай вайны, дачка Марса)
Лупа (багіня-ваўчыца, узгадавашшая братоў-заснавальнікаў Вяликага Рыма; ахвальніца Рымскай дзяржавы и ваеннай моцы)
Палес (багіня жывёлагадоўлі)
Бубона (багіня буйной рагатай жывёлы)
Кардэа (багіня дзвярэй)
Юберта (багіня пладароднай зямлі)
Лібіціна (багіня смерці і хаўтураў)
Ангітыя (багіня атрутных раслін і пладоў)
Мітра (бог-абаронца падчас вайны, бог згоды і прыязнасці)
Эскулап (бог лячэння, сын Феба
Фасцынус (бог-абаронца ад праклёнаў і дэманаў)
Аквілон (бог паўночнага ветра)
Фавоній (бог усходняга ветра)
Аўстр (бог паўднёвага ветра)
Эўр (бог заходняга ветра)
Хіона (багіня снега і лёда, дачка Аквілона)
Тэрмін (бог межаў)
Янус (бог уваходаў і выхадаў, пачаткаў і канцоў)
Конс (бог жніва)
Опа (багіня жніва і ўрадлівасці)
Феронія (багіня жніва)
Пік (боства палёў)
Эвентус (бажаство ураджая)
Сільван (бажаство лясоў)
Пілумн (бажаство шлюба)
Пікумн (бажаство нараджэння)
Вагітан (бажаство старажытных рымлян, якое прысутнічала падчас першых крыкаў нованароджанага)
Карна (апякунка чалавечага цела)
Лаверна (багіня прыбытка, апякунка вароў)
Кібела (багіня земляробства, лясоў і расліннасці)
Памона (багіня земляробства і садоў)
Трывія (багіня луннага святла і чараўніцтва)
Люцына (багіня дзетанараджэння, дачка Юпіцера і Юноны)
Флора (багіня расліннага света)
Салацыя (марская багіня, жонка Нептуна)
Пратэй (марскі бог, сын Нептуна і салацыі)
Трытон (марскі бог, сын Нептуна і Салацыі)
Празэрпіна (багіня ўрадлівасці, дачка Юпітэра і Цэрэры)
Ангерона (багіня таямнічых сіл, сакрэтаў і хвароб)
Сол (Сонца)
Луна (Месяц)
Аўрора (Золак)
Абундацыя (Багацце)
Валупія (Задавальненне)
Фуга (Бегства)
Вікторыя (Перамога)
Кура (Дапамога)
Пакс (Мір)
Фебрус (Ачышчэнне)
Фатум (Лёс)
Фартуна (Выпадак)
Фідэс (Вернасць)
Канкордыя (Згода)
Дыскордыя (Разлад)
Хонас (Гонар)
Віртус (Храбрасць)
Спес (Надзея)
Пудзісітыя (Сарамлівасць)
Салюс (Партунак)
Пьетас (Роднасная любоў)
Лібертас (Свабода)
Клементыя (Лагоднасць)
Морс (Смерць)
Сомн (Сон)
Манія (Вар'яцтва)
Алгас (Боль)
Апата (Хлусня)
Дзіка (Праўда)
Пон (Наказанне)
Фурына (Помста)
Павар (Паніка)
Цімар (Страх)
Этэрнітас (Вечнасць)
Мэціс (Розум)
Фама (Пагалоска)
Ювента (Юнацтва)
Герас (Старасць)
Паркі (Тры багіні лёса)

Запазычаныя богіПравіць

Прыняцце мясцовых багоў адбывалася ўвесь час, паколкі рымскаядзяржавазаваёўвала навакольныя тэрыторыі. Рымляне звычайна аказвалі мясцовым багам заваяванай тэрыторыі тую ж павагу, што і багам рымскай дзяржаўнай рэлігіі. У дадатак да Дыяскураў, заваяваныя паселішчы Італіі ўнеслі свой уклад у рымскі пантэон у выглядзе Дыяны, Мінервы, Геркулеса, Венеры і багоў меньшага ранга, асобныя з якіх былі італійскімі бажаствамі, іншыя першапачаткова паходзілі з грэчаскай культуры Вялікай Грэцыі. У 203 г. да н.э. культавы аб'ект, увасадляўшы Кібелу, быў прывезены з горада Песінус ва Фрыгіі і з патрэбнымі цырымоніямі вітаўся ў Рыме, за шмат стагоддзяў да таго , як яе тэрыторыя была далучана да Рыма. Два паэта той эпохі, Лукрэцый і Катул, у сярэдзіне прешагасстагоддзя да нашай эры выказвалі непрыхільныя погляды на яе дзікі экстатычны культ.

У асобных выпадках богі ворагаў Рыма былі афіцына запрошаны прайсці праз рытуал эвакацыі, каб заняць сваё месца ў новых свяцілішчах у Рыме.

Абшчыны іншаземцаў (перэгрыны) і адпушчаныя на волю рабы (ліберціны) працягвалі свае рэлігійныя абрады ў межах горада. такім чынам Мітра апынуўся ў Рыме, і яго папулярнасць у рымскай арміі распаўсюдзіла яго культ да такіх далёкіх мясцін, як Рымская Брытанія. Важныя рымскіябогі былі ў вніку атаясамлены з больш антрапаморфнымі грэчаскімі багамі, і разам з німі былі ўпрыняты многія з іх атрыбутаў і міфаў.

Міфічныя заснавальнікі РымаПравіць

Энэй - юны царэвіч з рода дарданаў, сын цара Анхіза і Афрадыты; адзін з герояў Траянскай вайны, сябр траянскага царэвіча Гектара. Пасля аблогі Троі бяжаў з горада і дасягнуў узбярэжжа невяжомай краіны, сустрэў народ лацінаў і ажаніўся пасля гэтага з мясцовай царэўнай. Праз шмат гадоў, іхнія патомкі (Ромул і Рэм), стануць заснавльнікамі вялікага града - Рыма, жыхары якога праз гады створаць самую магутную ў свеце імперыю.
Ромул і Рэм - сыны вясталкі Рэі Сільвіі і бога вайны Марса. Абодва браты неўзабаве паслся нараджэння былі кінуты ў раку Цібр Амуліем (дзядзей Рэі Сільвіі), пасля чаго немаўлят знайшла багіня ваўчыца, выгадаваўшая іх, як сваіх ваўчанят. Пазней абодва браты выраслі, стаў магутнымі героямі-паўбагамі, даведаўшыся аб сваім боскім паходжанні, і прыйшоўшы да родзіча, які пагражаў іх маці, забілі яго, асвабадзіўшы народ ад яго прыгнёта. Потым юнакі заснавалі новы горад на беразе Цібра, і паміж німі ўзнік канфлікт, які перайшоў у жорсткую дуэль, у выніку якой Ромул мсяротна параніў Рэма. Застаўшыся ў жывых юнак даў гораду сваё імя, назваўшы Рымам (лац.: Roma)і стаў першым яго царом.

Героі рымскіх міфаўПравіць

Энэй (сын Венеры, прадзед Рэі Сільвіі)
Асканій (старэйшы сын Энэя)
Сільвій (малодшы сын Энэя)
Лацін (цар Лаўрэнта, яго імя звязана з паходжаннем назвы племені лацінян, бацька нявесты Энэя)
Нумітар (старэйшы сын Сільвія)
Амулій (малодшы сын Сільвія)
Ромул і Рэм (сыны Марса і Рэі Сільвіі, заснавальнікі Рыма)
Авілій (Сын Ромула)
Турн (цар Рутулаў - племені ў старажытнай Італіі)
Акрас (сабінскі цар, забіты згодна з паданнем Ромулам у вайне і прынесены ў ахвяру Юпітэру)
Геркулес (паўбог, сын Юпіцера і Алкмены)
Персэй (паўбог, сын Юпіцера і Данаі)
Тэрэй (сын Марса і Німфы)

Гераіні рымскіх міфаўПравіць

Рэя Сільвія (жрыца багіні Весты; маці братоў - вялікіх заснавальнікаў Рыма; патомак Энэя)
Амата (жонка цара лацінаў)
Герсілія (жонка Ромула, адна з 30 скрадзеных рымлянамі сабінянак)
Лавінія (дачка Лаціна і Аманы, жонкаЭнэя)
Тарпія (адна з вясталак, дачка Спурыя Тарпея, начальніка Капіталійскай крэпасці, здадніца свайго народаў вайне з сабінянамі)

Міфічныя істоты (Паводле Плінія Старэйшага)Правіць

Блеміі - выдуманая раса чалавекападобных істот, у якіх няма галавы, а вочы і рот знаходзяцца на грудзі
Кентаўры - народ істот з тулавам чалавека і целам каня
Фаўны - казланогія лясныя бажаства
Вакханкі - спадарожніцы бога Вакха
Наяды - німфы-увасабленні крыніц
Арэады - німфы гор
Напеі - німфы далін і палёў
Ліманіяды - німфы палян і лугоў
Небулы - німфы аблокаў
Аўры - духі ветра
Вентусы - духі шторма
Карпоі - духі зерня
Нерэіды - німфы мора
Акіяніды - німфы акіяна, дочкі тытанаў Акіяна і Тэціс
Фурыі - багіні помсты, лочкі Эрэбуса і Нокс
Керы - багіні смерці і вайны, дочкі Эрэбуса і Нокс
Лары - бажаствы хатняга ачага
Пенаты - добрыя хатнія бажаствы, якія захоўвалі адзінства і дастатак кожнай рымскай сям'і
Маны - духі продкаў
Камены - апякункі навук, паэзіі і мастацтваў
Гігінэі - раса землянароджаных волатаў
Гіганты - раса жахлівых хтанічных пачвар, народжаных Зямлёй і яе другім мужам, каб адпомсціць багам Алімпа за звяржэнне тытанаў і захоп улады
Трытоны - марскія богі, світа Нептуна і Салацыі, Акеяна і Тэціс
Цэтусы - марскія пачвары, накшталт гиганцкіх асміногаў з ікламі, дзеці Кета і Турсцыверса
Ламіі - дземаны-крывасмокі, світа багіні Трывіі і бога Тартаруса
Лестрыгоны - народ волатаў-людажэраў
Лярвы - душы і прывіды памерлых людзей, якія прыносяць няшчасці, нават да смерці, тым, хто іх убачыў
Амфісбены - раса лятучых змей, з двума галаваім: з адной на шыі, другой - на доўгім хвасце
Рэмары - вялічэзныя рыбы з прысоскай на галаве, нібыта жывуць у марах і затрымліваюць караблі
Гарпіі - паўжанчыны-паўптушкі, дзеці марскога бажаства автамануса і акеяніды Электры
Грацыі - багіні прыгажосці і вытанчанасці
Грыфоны - міфічныя крылатыя істоты, з тулавам льва і галавой арла

Старажытныя рымляне ў сувязі з падабенствам культуры запазычылі ў грэкаў іх міфалогію, г. зн. гісторыю стварэння света

Гл. таксамаПравіць

СпасылкіПравіць

Древнеримская мифология. Энциклопедия мифологии древнего мира с иллюстрациями. (нявызн.). [www.webcitation.org/6CV9RvYTR Архівавана] з першакрыніцы 28 лістапада 2012.
Циркин Ю. Б. Мифы Древнего Мира. — М., 2000.
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Древнеримская мифология