Старажытнарымская рэлігія
Як і старажытнагрэчаская рэлігія, рымская рэлігія не мела адзінай арганізацыі і вучэння, а складалася з культаў разнастайных багоў. Рэлігійныя абрады, звязаныя з жыццём сям'і ці з хатнімі і прыватнымі справамі, здзяйсняў сам бацька сям'і. У вёсцы яго мог замяніць валодаўшы асаблівымі паўнамоцтвамі кіраўнік маёнтка. Афіцыйныя дзяржаўныя абрады спраўляліся асобнымі носьбітамі вышэйшай улады - спачатку царом праз так званых жрэчаскімі царамі, потым консуламі і прэтарамі, у крытычныя моманты - дыктатарам. Пры гэтым імператар, сумясціўшы ў сабе функцыю Вялікага пантыфіка, звычайна сваіх ініцыятыў не выказваў.
Інстытут жоацоў ўвёў згодна з традыцыяй Нума Пампілій. Пры гэтым рымскія жрэчаскія калегіі не былі замкнёнай кастай - доступ да іх быў адчынены праз грамадскую дзейнасць. Так, напрыклад сан аўгура мелі Цыцэрон і Пліній Малодшы, а напрыклад Цэзар і Нерон у пачатку кар'еры былі фламінамі. Значную ролю мела калегія фецыялаў, якая кіравала сакральным рытуалам абвяшчэння вайны і часткова курыравала рымскую дыпламатыю. Вялікую ролю гуляла таксама калегія вясталак.
ПантэонПравіць
Боскае апавяданне было больш важныя у грэчаскай сістэме рэлігшійнай веры, чым у рымлян, для якіх першаснымі былі рытуал і культ. Хаця рымская рэлігіяне была заснавана на свяшчэнным пісанні і яго тлумачэнні, святарская літаратура была адной з самых ранніх форм лацінскай літаратуры. Кнігі (Libri) і каментарыі (Comentarii) калегіі пантыфікаў і аўгураў утрымлівалі рэлігійныя працэдуры, малітвы, пастановы і меркаванні паводле пунктаў рэлігійнага закона. Хаця прынамсі асобныя з гэтых матэрыялаў былі дасягальнымі для канультацый рымскаму сенату, часта яны былі occultum genus litterarum - загадкавай формай літаратуры, да якой мелі доступ толькі жрацы. Прароцтвы, якія тычыліся сусветнай гісторыі і лёса Рыма, выпадкова былі знойдзены ў цьмяных кнігах Сівіл, якія, згодна з легендай былі набыты Тарквініям Ганарлівым у канцы VI стагоддзя да нашай эры ў куманскіх Сівіл. Асобныя аспекты архаічнай рымскай рэлігіі былі запісаны ў страчаных багаслоўскіх працыах вучонага I стагоддзя данашай эры Марка Тэрэнцыя Варона, і цяпер вядомы з прац іншых классічных і хрысціянскіх аўтараў. Рымскі пантэон мае шмат аналагаў грэчаскіх багоў і багінь, ёсць і свае ўласныя боствы і ніжэйшыя духі. Асабліва шануемыя богі зваліся «бацькамі» («patres»), ніжэйшыя - «famuli divi» і «virgenes divi». Боскае права («fas») не змешвалася з чалавечым («ius»). Ніжэйшыя боствы («numina») існавалі ў рымлян ўжо верагодна ў раннюю эпоху. У грэчаскіх кнігах «Індзігаментах» пералічваюцца богі сяўбы, вырастання сямян, цвяцення і паспявання, жніва каласоў, шлюба, зачацця, развіцця зародка, нараджэння немаўля, яго першага крыка, выхада на прагулку, вяртання дамоўі г. д., у сувязі з чым першапачаткова ў асобных багоў пол не быў фіксаваным (пар. Палес, Фаўн - Фаўна, Памона - Памон). З масы нуміонаў вылучылася трыяда рымскага пантэона - Юпітэр, Марс і Квірын, у якой адлюстравалась трохчленнасць грамадзянскіх функцый - адпаведна рэлігійна-жрэчаская, ваенная і гаспадарчая. З прыпісваемага Нуме Пампілію календара свят і спіса прызначных ім фламінаў, са згадвання старажытных свяцілішч вядома аб існаванні культаў Вулкана, Палатуі, Фурыны, Флоры, Карменты, Цэрэры, Памоны, Валупіі і інш. Прыкладна тады ж былі падвоены калегіі луперкаў і саліяў. З'явіліся культы саслоўяў (Няптун, Дыяскуры у патрыцыяў, Цэрэра і Лібер у плебса) і асобныя родавыя культы (у Карнэліяў, Эміліяў, Клаўдзіяў і магчыма ў іншых), групаваўшыхся вакол Весты, лараў і пенатаў. Існавалі таксама і культы вясковых абшчын
Рымская міфалогіяПравіць
Асноўны артыкул: Рымская міфалогія
Рымская міфалогія ўяўляе з сабе сукупнасць традыцыйных гісорый, якія адносяца да легендарнага ўзнікнення рыма і яго рэлігійнай сістэме, прыведзеных у літаратуры і выяўленчым мастацтве рымлян. Тэрмін «рымская міфалогія» можа таксама адносіцца таксама і к сучаснаму вывучэнню гэтых уяўленняў, а таксама да матэрыялаў з іншых культур любога перыяда, у якіх разглядаюцца рымская літаратура і мастацтва. Рымляне звычайна трактавалі гэтыя традыцыйныя апавяданні як гітсарычныя, нават калі яны ўтрымлівалі цуды, ці элементы звышнаруральнасці. Апавяданні чата звязаны з палітыкай і мараллю і з тым, як асабістая недатыкальнасць чалавека суадносіцца з яго адказасцю перад грамадствам і Рымскай дзяржавай. Важнай тэмай быў гераізм. Калі апавяданне тычылася рымскай рэлігійнай практыкі, яно больш было звязана з рытуаламі, прадказаннямі і грамадскімі інстытутамі, чым з тэалогіяй і касмагоніяй.
Богі і персанажы рымскай рэлігііПравіць
Найстаражытнейшыя богіПравіць
- Імгла (паводле Гігіна)
- Каліга (жаночая іпастась)
- Скотас (мужчынская іпастась)
- Хаас - увасабленне Пустаты і Цемры, існаваўшых падчас узнікнення Сусвету
Першае пакаленне - богі пазычаны з грэчаскай рэлігіі (згодна з Гігінам)Правіць
Дзеці Імглы
Дзеці Этара і Дзіес
- Тэлура/Тэлус (Зямля)
- Каелум (Неба)
- Понт (Мора)
Дзеці Этара і Целус
- Тэлур/Тартарус (Бездань)
- Амур (Каханне)
- Тэмпус (Час)
Другое пакаленне багоўПравіць
Дзеці Каелума і Целус
- Тытаны
- Акеанус
- Гіперыонус
- Крыус
- Полас
- Пунктурэр
- Сатурн
- Опс
- Манета
- Юстыцыя
- Тэціс
- Эфра
- Феба
- Кіклопы
- Арг
- Стэроп
- Бронт
- Цэнціманы
- Кот
- Гій
- Брыярэй
дзеці Мара і Целус
- Цэфей
- Эўрыбія
- Таўмантус
- Турсцыверэс
- Кета
Малодшыя тытаныПравіць
- Сол
- Луна
- Аўрора
- Латона
- Астэрыя
- Атлас
- Менэтэус
- Эпімеэтэус
- Прометэус
- Пірс
- Палас
- Астрарэй
Трэцяе пакаленнеПравіць
Галоўныя богі - дзеці Сатурна і Опс (гл. Савет багоў)
- Юпітэр (бог грома і маланак)
- Юнона (багіня сям'і і шлюба)
- Нептун (бог марэй і акіянаў)
- Цэрэра (багіня ўрадліваці і земляробства)
- Веста (багіня дамовай утульнасці і сямейных традыцый)
- Плутон/Дзіспатэр (дог багацця, уладар памерлых)
Чацвёртае пакаленне (дзеці Юпітэра)Правіць
- Вулкан (бог агня і засухі)
- Марс (бог вайны і моцы)
- Вакх (бог вінаробства)
- Меркурый (бог вандраўнікоў, гандляроў і вароў)
- Мінерва (багіня мудрасці і навук)
- Дыяна (багіня ахоты і вайны)
- Феб (бог ахоты і паэзіі)
- Венера (багіня кахання, шлюба і страсці)
Іншыя богіПравіць
- Квірын (бог бітв, сын Марса)
- Белона (багіня шадёнай вайны, дачка Марса)
- Лупа (багіня-ваўчыца, узгадавашшая братоў-заснавальнікаў Вяликага Рыма; ахвальніца Рымскай дзяржавы и ваеннай моцы)
- Палес (багіня жывёлагадоўлі)
- Бубона (багіня буйной рагатай жывёлы)
- Кардэа (багіня дзвярэй)
- Юберта (багіня пладароднай зямлі)
- Лібіціна (багіня смерці і хаўтураў)
- Ангітыя (багіня атрутных раслін і пладоў)
- Мітра (бог-абаронца падчас вайны, бог згоды і прыязнасці)
- Эскулап (бог лячэння, сын Феба
- Фасцынус (бог-абаронца ад праклёнаў і дэманаў)
- Аквілон (бог паўночнага ветра)
- Фавоній (бог усходняга ветра)
- Аўстр (бог паўднёвага ветра)
- Эўр (бог заходняга ветра)
- Хіона (багіня снега і лёда, дачка Аквілона)
- Тэрмін (бог межаў)
- Янус (бог уваходаў і выхадаў, пачаткаў і канцоў)
- Конс (бог жніва)
- Опа (багіня жніва і ўрадлівасці)
- Феронія (багіня жніва)
- Пік (боства палёў)
- Эвентус (бажаство ураджая)
- Сільван (бажаство лясоў)
- Пілумн (бажаство шлюба)
- Пікумн (бажаство нараджэння)
- Вагітан (бажаство старажытных рымлян, якое прысутнічала падчас першых крыкаў нованароджанага)
- Карна (апякунка чалавечага цела)
- Лаверна (багіня прыбытка, апякунка вароў)
- Кібела (багіня земляробства, лясоў і расліннасці)
- Памона (багіня земляробства і садоў)
- Трывія (багіня луннага святла і чараўніцтва)
- Люцына (багіня дзетанараджэння, дачка Юпіцера і Юноны)
- Флора (багіня расліннага света)
- Салацыя (марская багіня, жонка Нептуна)
- Пратэй (марскі бог, сын Нептуна і салацыі)
- Трытон (марскі бог, сын Нептуна і Салацыі)
- Празэрпіна (багіня ўрадлівасці, дачка Юпітэра і Цэрэры)
- Ангерона (багіня таямнічых сіл, сакрэтаў і хвароб)
- Сол (Сонца)
- Луна (Месяц)
- Аўрора (Золак)
- Абундацыя (Багацце)
- Валупія (Задавальненне)
- Фуга (Бегства)
- Вікторыя (Перамога)
- Кура (Дапамога)
- Пакс (Мір)
- Фебрус (Ачышчэнне)
- Фатум (Лёс)
- Фартуна (Выпадак)
- Фідэс (Вернасць)
- Канкордыя (Згода)
- Дыскордыя (Разлад)
- Хонас (Гонар)
- Віртус (Храбрасць)
- Спес (Надзея)
- Пудзісітыя (Сарамлівасць)
- Салюс (Партунак)
- Пьетас (Роднасная любоў)
- Лібертас (Свабода)
- Клементыя (Лагоднасць)
- Морс (Смерць)
- Сомн (Сон)
- Манія (Вар'яцтва)
- Алгас (Боль)
- Апата (Хлусня)
- Дзіка (Праўда)
- Пон (Наказанне)
- Фурына (Помста)
- Павар (Паніка)
- Цімар (Страх)
- Этэрнітас (Вечнасць)
- Мэціс (Розум)
- Фама (Пагалоска)
- Ювента (Юнацтва)
- Герас (Старасць)
- Паркі (Тры багіні лёса)
Запазычаныя богіПравіць
Прыняцце мясцовых багоў адбывалася ўвесь час, паколкі рымскаядзяржавазаваёўвала навакольныя тэрыторыі. Рымляне звычайна аказвалі мясцовым багам заваяванай тэрыторыі тую ж павагу, што і багам рымскай дзяржаўнай рэлігіі. У дадатак да Дыяскураў, заваяваныя паселішчы Італіі ўнеслі свой уклад у рымскі пантэон у выглядзе Дыяны, Мінервы, Геркулеса, Венеры і багоў меньшага ранга, асобныя з якіх былі італійскімі бажаствамі, іншыя першапачаткова паходзілі з грэчаскай культуры Вялікай Грэцыі. У 203 г. да н.э. культавы аб'ект, увасадляўшы Кібелу, быў прывезены з горада Песінус ва Фрыгіі і з патрэбнымі цырымоніямі вітаўся ў Рыме, за шмат стагоддзяў да таго , як яе тэрыторыя была далучана да Рыма. Два паэта той эпохі, Лукрэцый і Катул, у сярэдзіне прешагасстагоддзя да нашай эры выказвалі непрыхільныя погляды на яе дзікі экстатычны культ.
У асобных выпадках богі ворагаў Рыма былі афіцына запрошаны прайсці праз рытуал эвакацыі, каб заняць сваё месца ў новых свяцілішчах у Рыме.
Абшчыны іншаземцаў (перэгрыны) і адпушчаныя на волю рабы (ліберціны) працягвалі свае рэлігійныя абрады ў межах горада. такім чынам Мітра апынуўся ў Рыме, і яго папулярнасць у рымскай арміі распаўсюдзіла яго культ да такіх далёкіх мясцін, як Рымская Брытанія. Важныя рымскіябогі былі ў вніку атаясамлены з больш антрапаморфнымі грэчаскімі багамі, і разам з німі былі ўпрыняты многія з іх атрыбутаў і міфаў.
Міфічныя заснавальнікі РымаПравіць
- Энэй - юны царэвіч з рода дарданаў, сын цара Анхіза і Афрадыты; адзін з герояў Траянскай вайны, сябр траянскага царэвіча Гектара. Пасля аблогі Троі бяжаў з горада і дасягнуў узбярэжжа невяжомай краіны, сустрэў народ лацінаў і ажаніўся пасля гэтага з мясцовай царэўнай. Праз шмат гадоў, іхнія патомкі (Ромул і Рэм), стануць заснавльнікамі вялікага града - Рыма, жыхары якога праз гады створаць самую магутную ў свеце імперыю.
- Ромул і Рэм - сыны вясталкі Рэі Сільвіі і бога вайны Марса. Абодва браты неўзабаве паслся нараджэння былі кінуты ў раку Цібр Амуліем (дзядзей Рэі Сільвіі), пасля чаго немаўлят знайшла багіня ваўчыца, выгадаваўшая іх, як сваіх ваўчанят. Пазней абодва браты выраслі, стаў магутнымі героямі-паўбагамі, даведаўшыся аб сваім боскім паходжанні, і прыйшоўшы да родзіча, які пагражаў іх маці, забілі яго, асвабадзіўшы народ ад яго прыгнёта. Потым юнакі заснавалі новы горад на беразе Цібра, і паміж німі ўзнік канфлікт, які перайшоў у жорсткую дуэль, у выніку якой Ромул мсяротна параніў Рэма. Застаўшыся ў жывых юнак даў гораду сваё імя, назваўшы Рымам (лац.: Roma)і стаў першым яго царом.
Героі рымскіх міфаўПравіць
- Энэй (сын Венеры, прадзед Рэі Сільвіі)
- Асканій (старэйшы сын Энэя)
- Сільвій (малодшы сын Энэя)
- Лацін (цар Лаўрэнта, яго імя звязана з паходжаннем назвы племені лацінян, бацька нявесты Энэя)
- Нумітар (старэйшы сын Сільвія)
- Амулій (малодшы сын Сільвія)
- Ромул і Рэм (сыны Марса і Рэі Сільвіі, заснавальнікі Рыма)
- Авілій (Сын Ромула)
- Турн (цар Рутулаў - племені ў старажытнай Італіі)
- Акрас (сабінскі цар, забіты згодна з паданнем Ромулам у вайне і прынесены ў ахвяру Юпітэру)
- Геркулес (паўбог, сын Юпіцера і Алкмены)
- Персэй (паўбог, сын Юпіцера і Данаі)
- Тэрэй (сын Марса і Німфы)
Гераіні рымскіх міфаўПравіць
- Рэя Сільвія (жрыца багіні Весты; маці братоў - вялікіх заснавальнікаў Рыма; патомак Энэя)
- Амата (жонка цара лацінаў)
- Герсілія (жонка Ромула, адна з 30 скрадзеных рымлянамі сабінянак)
- Лавінія (дачка Лаціна і Аманы, жонкаЭнэя)
- Тарпія (адна з вясталак, дачка Спурыя Тарпея, начальніка Капіталійскай крэпасці, здадніца свайго народаў вайне з сабінянамі)
Міфічныя істоты (Паводле Плінія Старэйшага)Правіць
- Блеміі - выдуманая раса чалавекападобных істот, у якіх няма галавы, а вочы і рот знаходзяцца на грудзі
- Кентаўры - народ істот з тулавам чалавека і целам каня
- Фаўны - казланогія лясныя бажаства
- Вакханкі - спадарожніцы бога Вакха
- Наяды - німфы-увасабленні крыніц
- Арэады - німфы гор
- Напеі - німфы далін і палёў
- Ліманіяды - німфы палян і лугоў
- Небулы - німфы аблокаў
- Аўры - духі ветра
- Вентусы - духі шторма
- Карпоі - духі зерня
- Нерэіды - німфы мора
- Акіяніды - німфы акіяна, дочкі тытанаў Акіяна і Тэціс
- Фурыі - багіні помсты, лочкі Эрэбуса і Нокс
- Керы - багіні смерці і вайны, дочкі Эрэбуса і Нокс
- Лары - бажаствы хатняга ачага
- Пенаты - добрыя хатнія бажаствы, якія захоўвалі адзінства і дастатак кожнай рымскай сям'і
- Маны - духі продкаў
- Камены - апякункі навук, паэзіі і мастацтваў
- Гігінэі - раса землянароджаных волатаў
- Гіганты - раса жахлівых хтанічных пачвар, народжаных Зямлёй і яе другім мужам, каб адпомсціць багам Алімпа за звяржэнне тытанаў і захоп улады
- Трытоны - марскія богі, світа Нептуна і Салацыі, Акеяна і Тэціс
- Цэтусы - марскія пачвары, накшталт гиганцкіх асміногаў з ікламі, дзеці Кета і Турсцыверса
- Ламіі - дземаны-крывасмокі, світа багіні Трывіі і бога Тартаруса
- Лестрыгоны - народ волатаў-людажэраў
- Лярвы - душы і прывіды памерлых людзей, якія прыносяць няшчасці, нават да смерці, тым, хто іх убачыў
- Амфісбены - раса лятучых змей, з двума галаваім: з адной на шыі, другой - на доўгім хвасце
- Рэмары - вялічэзныя рыбы з прысоскай на галаве, нібыта жывуць у марах і затрымліваюць караблі
- Гарпіі - паўжанчыны-паўптушкі, дзеці марскога бажаства автамануса і акеяніды Электры
- Грацыі - багіні прыгажосці і вытанчанасці
- Грыфоны - міфічныя крылатыя істоты, з тулавам льва і галавой арла
Старажытныя рымляне ў сувязі з падабенствам культуры запазычылі ў грэкаў іх міфалогію, г. зн. гісторыю стварэння света
Гл. таксамаПравіць
СпасылкіПравіць
- Древнеримская мифология. Энциклопедия мифологии древнего мира с иллюстрациями. . [www.webcitation.org/6CV9RvYTR Архівавана] з першакрыніцы 28 лістапада 2012.
- Циркин Ю. Б. Мифы Древнего Мира. — М., 2000.
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Древнеримская мифология