Вікіпедыя

Старажытнарымская рэлігія

Як і старажытнагрэчаская рэлігія, рымская рэлігія не мела адзінай арганізацыі і вучэння, а складалася з культаў разнастайных багоў. Рэлігійныя абрады, звязаныя з жыццём сям’і ці з хатнімі і прыватнымі справамі, здзяйсняў сам бацька сям’і. У вёсцы яго мог замяніць валодаўшы асаблівымі паўнамоцтвамі кіраўнік маёнтка. Афіцыйныя дзяржаўныя абрады спраўляліся асобнымі носьбітамі вышэйшай улады — спачатку царом праз так званых жрэчаскіх цароў, потым консуламі і прэтарамі, у крытычныя моманты — дыктатарам. Пры гэтым імператар, сумясціўшы ў сабе функцыю Вялікага пантыфіка, звычайна сваіх ініцыятыў не выказваў.

Інстытут жрацоў увёў, згодна з традыцыяй, Нума Пампілій. Пры гэтым рымскія жрэчаскія калегіі не былі замкнёнай кастай — доступ да іх быў адчынены праз грамадскую дзейнасць. Так, напрыклад, сан аўгура мелі Цыцэрон і Пліній Малодшы, а, напрыклад, Цэзар і Нерон у пачатку кар’еры былі фламінамі. Значную ролю мела калегія фецыялаў, якая кіравала сакральным рытуалам абвяшчэння вайны і часткова курыравала рымскую дыпламатыю. Вялікую ролю грала таксама калегія вясталак.

Пантэон правіць

Боскае апавяданне было больш важным у грэчаскай сістэме рэлігійнай веры, чым у рымлян, для якіх першаснымі былі рытуал і культ. Хаця рымская рэлігія не была заснавана на свяшчэнным пісанні і яго тлумачэнні, святарская літаратура была адной з самых ранніх форм лацінскай літаратуры. Кнігі (Libri) і каментарыі (Commentarii) калегіі пантыфікаў і аўгураў утрымлівалі рэлігійныя працэдуры, малітвы, пастановы і меркаванні наконт пунктаў рэлігійнага закона. Хаця прынамсі асобныя з гэтых матэрыялаў былі дасягальнымі для канультацый рымскаму сенату, часта яны былі occultum genus litterarum — загадкавай формай літаратуры, да якой мелі доступ толькі жрацы. Прароцтвы, якія тычыліся сусветнай гісторыі і лёсу Рыма, выпадкова былі знойдзены ў цьмяных кнігах Сівіл, якія, згодна з легендай, былі набыты Тарквініем Ганарлівым у канцы VI стагоддзя да н. э. ў куманскіх Сівіл. Асобныя аспекты архаічнай рымскай рэлігіі былі запісаны ў страчаных багаслоўскіх працах вучонага I стагоддзя да н. э. Марка Тэрэнцыя Варона і цяпер вядомы з прац іншых класічных і хрысціянскіх аўтараў. Рымскі пантэон мае шмат аналагаў грэчаскіх багоў і багінь, ёсць і свае ўласныя боствы і ніжэйшыя духі. Асабліва шануемыя богі зваліся «бацькамі» (patres), ніжэйшыя — famuli divi і virgenes divi. Боскае права (fas) не змешвалася з чалавечым (ius). Ніжэйшыя боствы (numina) існавалі ў рымлян ужо, верагодна, у раннюю эпоху. У грэчаскіх кнігах «Індыгітаментах» пералічваюцца богі сяўбы, вырастання сямян, цвіцення і паспявання, жніва каласоў, шлюба, зачацця, развіцця зародка, нараджэння немаўляці, яго першага крыку, выхаду на прагулку, вяртання дамоў і г. д., у сувязі з чым першапачаткова ў асобных багоў пол не быў фіксаваным (пар. Палес, Фаўн — Фаўна, Памона — Памон). З масы нумінаў вылучылася трыяда рымскага пантэона — Юпітэр, Марс і Квірын, у якой адлюстравалася трохчленнасць грамадзянскіх функцый — адпаведна, рэлігійна-жрэчаская, ваенная і гаспадарчая. З прыпісваемага Нуме Пампілію календара свят і спіса прызначаных ім фламінаў, са згадвання старажытных свяцілішч вядома аб існаванні культаў Вулкана, Палатуі, Фурыны, Флоры, Карменты, Цэрэры, Памоны, Валупіі і інш. Прыкладна тады ж былі падвоены калегіі луперкаў і саліяў. З’явіліся культы саслоўяў (Няптун, Дыяскуры у патрыцыяў, Цэрэра і Лібер у плебса) і асобныя родавыя культы (у Карнэліяў, Эміліяў, Клаўдзіяў і магчыма ў іншых), што групаваліся вакол Весты, лараў і пенатаў. Існавалі таксама і культы вясковых абшчын.

Рымская міфалогія правіць

Асноўны артыкул: Рымская міфалогія

Рымская міфалогія ўяўляе сабой сукупнасць традыцыйных гісторый, якія адносяцца да легендарнага ўзнікнення Рыма і яго рэлігійнай сістэмы, прыведзеных у літаратуры і выяўленчым мастацтве рымлян. Тэрмін «рымская міфалогія» можа таксама адносіцца і да сучаснага вывучэння гэтых уяўленняў, а таксама да матэрыялаў з іншых культур любога перыяду, у якіх разглядаюцца рымская літаратура і мастацтва. Рымляне звычайна трактавалі гэтыя традыцыйныя апавяданні як гістарычныя, нават калі яны ўтрымлівалі цуды ці звышнатуральныя элементы. Апавяданні часта звязаны з палітыкай і мараллю і з тым, як асабістая недатыкальнасць чалавека суадносіцца з яго адказнасцю перад грамадствам і Рымскай дзяржавай. Важнай тэмай быў гераізм. Калі апавяданне тычылася рымскай рэлігійнай практыкі, яно больш было звязана з рытуаламі, прадказаннямі і грамадскімі інстытутамі, чым з тэалогіяй і касмагоніяй.

Богі і персанажы рымскай рэлігіі правіць

Найстаражытнейшыя богі правіць

  • Імгла (паводле Гігіна)
    • Каліга (жаночая іпастась)
    • Скотас (мужчынская іпастась)
  • Хаас — увасабленне Пустаты і Цемры, існаваўшых падчас узнікнення Сусвету

Першае пакаленне — богі пазычаны з грэчаскай рэлігіі (згодна з Гігінам) правіць

Дзеці Імглы

Дзеці Этара і Дзіес

Дзеці Этара і Тэлус

Другое пакаленне багоў правіць

Дзеці Каелума і Тэлус

  • Тытаны
    • Акеанус
    • Гіперыонус
    • Крыус
    • Полас
    • Пунктурэр
    • Сатурн
    • Опс
    • Манета
    • Юстыцыя
    • Тэціс
    • Эфра
    • Феба
  • Кіклопы
    • Арг
    • Стэроп
    • Бронт
  • Цэнціманы
    • Кот
    • Гій
    • Брыярэй

дзеці Мара і Тэлус

  • Цэфей
  • Эўрыбія
  • Таўмантус
  • Турсцыверэс
  • Кета

Малодшыя тытаны правіць

  • Сол
  • Луна
  • Аўрора
  • Латона
  • Астэрыя
  • Атлас
  • Менэтэус
  • Эпіметэус
  • Прометэус
  • Пірс
  • Палас
  • Астрэй

Трэцяе пакаленне правіць

Галоўныя богі — дзеці Сатурна і Опс (гл. Савет багоў)

Чацвёртае пакаленне (дзеці Юпітэра) правіць

  • Вулкан (бог агня і засухі)
  • Марс (бог вайны і моцы)
  • Вакх (бог вінаробства)
  • Меркурый (бог вандроўнікаў, гандляроў і злодзеяў)
  • Мінерва (багіня мудрасці і навук)
  • Дыяна (багіня палявання і вайны)
  • Феб (бог палявання і паэзіі)
  • Венера (багіня кахання, шлюба і страсці)

Іншыя богі правіць

  • Квірын (бог бітваў, сын Марса)
  • Белона (багіня шалёнай вайны, дачка Марса)
  • Лупа (багіня-ваўчыца, якая ўзгадавала братоў-заснавальнікаў Вялікага Рыма; ахавальніца Рымскай дзяржавы і ваеннай моцы)
  • Палес (багіня жывёлагадоўлі)
  • Бубона (багіня буйной рагатай жывёлы)
  • Кардэа (багіня дзвярэй)
  • Юберта (багіня пладароднай зямлі)
  • Лібіціна (багіня смерці і хаўтураў)
  • Ангітыя (багіня атрутных раслін і пладоў)
  • Мітра (бог-абаронца падчас вайны, бог згоды і прыязнасці)
  • Эскулап (бог лячэння, сын Феба)
  • Фасцынус (бог-абаронца ад праклёнаў і дэманаў)
  • Аквілон (бог паўночнага ветра)
  • Фавоній (бог усходняга ветра)
  • Аўстр (бог паўднёвага ветра)
  • Эўр (бог заходняга ветра)
  • Хіона (багіня снега і лёда, дачка Аквілона)
  • Тэрмін (бог межаў)
  • Янус (бог уваходаў і выхадаў, пачаткаў і канцоў)
  • Конс (бог жніва)
  • Опа (багіня жніва і ўрадлівасці)
  • Феронія (багіня жніва)
  • Пік (боства палёў)
  • Эвентус (бажаство ураджая)
  • Сільван (бажаство лясоў)
  • Пілумн (бажаство шлюба)
  • Пікумн (бажаство нараджэння)
  • Вагітан (бажаство старажытных рымлян, якое прысутнічала падчас першых крыкаў нованароджанага)
  • Карна (апякунка чалавечага цела)
  • Лаверна (багіня прыбытку, апякунка злодзеяў)
  • Кібела (багіня земляробства, лясоў і расліннасці)
  • Памона (багіня земляробства і садоў)
  • Трывія (багіня луннага святла і чараўніцтва)
  • Люцына (багіня дзетанараджэння, дачка Юпітэра і Юноны)
  • Флора (багіня расліннага свету)
  • Салацыя (марская багіня, жонка Нептуна)
  • Пратэй (марскі бог, сын Нептуна і Салацыі)
  • Трытон (марскі бог, сын Нептуна і Салацыі)
  • Празэрпіна (багіня ўрадлівасці, дачка Юпітэра і Цэрэры)
  • Ангерона (багіня таямнічых сіл, сакрэтаў і хвароб)
  • Сол (Сонца)
  • Луна (Месяц)
  • Аўрора (Золак)
  • Абундацыя (Багацце)
  • Валупія (Задавальненне)
  • Фуга (Бегства)
  • Вікторыя (Перамога)
  • Кура (Дапамога)
  • Пакс (Мір)
  • Фебрус (Ачышчэнне)
  • Фатум (Лёс)
  • Фартуна (Выпадак)
  • Фідэс (Вернасць)
  • Канкордыя (Згода)
  • Дыскордыя (Разлад)
  • Хонас (Гонар)
  • Віртус (Храбрасць)
  • Спес (Надзея)
  • Пудзісітыя (Сарамлівасць)
  • Салюс (Партунак)
  • П’етас (Роднасная любоў)
  • Лібертас (Свабода)
  • Клементыя (Лагоднасць)
  • Морс (Смерць)
  • Сомн (Сон)
  • Манія (Вар’яцтва)
  • Алгас (Боль)
  • Апата (Хлусня)
  • Дзіка (Праўда)
  • Пон (Наказанне)
  • Фурына (Помста)
  • Павар (Паніка)
  • Цімар (Страх)
  • Этэрнітас (Вечнасць)
  • Мэціс (Розум)
  • Фама (Пагалоска)
  • Ювента (Юнацтва)
  • Герас (Старасць)
  • Паркі (Тры багіні лёсу)

Запазычаныя богі правіць

Прыняцце мясцовых багоў адбывалася ўвесь час, паколькі рымская дзяржава заваёўвала навакольныя тэрыторыі. Рымляне звычайна аказвалі мясцовым багам заваяванай тэрыторыі тую ж павагу, што і багам рымскай дзяржаўнай рэлігіі. У дадатак да Дыяскураў, заваяваныя паселішчы Італіі ўнеслі свой уклад у рымскі пантэон у выглядзе Дыяны, Мінервы, Геркулеса, Венеры і багоў меншага рангу, асобныя з якіх былі італійскімі бажаствамі, іншыя першапачаткова паходзілі з грэчаскай культуры Вялікай Грэцыі. У 203 г. да н. э. культавы аб’ект, які ўвасабляў Кібелу, быў прывезены з горада Песінус у Фрыгіі і з патрэбнымі цырымоніямі вітаўся ў Рыме, за шмат стагоддзяў да таго, як яе тэрыторыя была далучана да Рыма. Два паэты той эпохі, Лукрэцый і Катул, у сярэдзіне I стагоддзя да н. э. выказвалі непрыхільныя погляды на яе дзікі экстатычны культ.

У асобных выпадках богі ворагаў Рыма былі афійцына запрошаны прайсці праз рытуал эвакацыі, каб заняць сваё месца ў новых свяцілішчах у Рыме.

Абшчыны іншаземцаў (перэгрыны) і адпушчаныя на волю рабы (ліберціны) працягвалі свае рэлігійныя абрады ў межах горада. Такім чынам Мітра апынуўся ў Рыме, і яго папулярнасць у рымскай арміі распаўсюдзіла яго культ да такіх далёкіх мясцін, як Рымская Брытанія. Важныя рымскія богі былі ў выніку атаясамлены з больш антрапаморфнымі грэчаскімі багамі, і разам з імі былі прыняты многія з іх атрыбутаў і міфаў.

Міфічныя заснавальнікі Рыма правіць

  • Энэй — юны царэвіч з рода дарданаў, сын цара Анхіза і Афрадыты; адзін з герояў Траянскай вайны, сябар траянскага царэвіча Гектара. Пасля аблогі Троі збег з горада і дасягнуў узбярэжжа невядомай краіны, сустрэў народ лацінаў і ажаніўся пасля гэтага з мясцовай царэўнай. Праз шмат гадоў іхнія патомкі Ромул і Рэм стануць заснавальнікамі вялікага горада — Рыма, жыхары якога праз гады створаць самую магутную ў свеце імперыю.
  • Ромул і Рэм — сыны вясталкі Рэі Сільвіі і бога вайны Марса. Абодва браты неўзабаве пасля нараджэння былі кінуты ў раку Тыбр Амуліем (дзядзькам Рэі Сільвіі), пасля чаго немаўлят знайшла багіня-ваўчыца і выгадавала іх, як сваіх ваўчанят. Пазней абодва браты выраслі, сталі магутнымі героямі-паўбагамі; даведаўшыся аб сваім боскім паходжанні і прыйшоўшы да родзіча, які пагражаў іх маці, забілі яго, вызваліўшы народ ад яго прыгнёту. Потым юнакі заснавалі новы горад на беразе Тыбра, і паміж імі ўзнік канфлікт, які перайшоў у жорсткую дуэль, у выніку якой Ромул смяротна параніў Рэма. Застаўшыся ў жывых, юнак даў гораду сваё імя, назваўшы Рымам (лац.: Roma), і стаў першым яго царом.

Героі рымскіх міфаў правіць

  • Энэй (сын Венеры, прадзед Рэі Сільвіі)
  • Асканій (старэйшы сын Энэя)
  • Сільвій (малодшы сын Энэя)
  • Лацін (цар Лаўрэнта, яго імя звязана з паходжаннем назвы племені лацінян, бацька нявесты Энэя)
  • Нумітар (старэйшы сын Сільвія)
  • Амулій (малодшы сын Сільвія)
  • Ромул і Рэм (сыны Марса і Рэі Сільвіі, заснавальнікі Рыма)
  • Авілій (сын Ромула)
  • Турн (цар Рутулаў — племені ў старажытнай Італіі)
  • Акрас (сабінскі цар, згодна з паданнем, забіты Ромулам у вайне і прынесены ў ахвяру Юпітэру)
  • Геркулес (паўбог, сын Юпітэра і Алкмены)
  • Персэй (паўбог, сын Юпітэра і Данаі)
  • Тэрэй (сын Марса і Німфы)

Гераіні рымскіх міфаў правіць

  • Рэя Сільвія (жрыца багіні Весты; маці братоў — вялікіх заснавальнікаў Рыма; патомак Энэя)
  • Амата (жонка цара лацінаў)
  • Герсілія (жонка Ромула, адна з 30 скрадзеных рымлянамі сабінянак)
  • Лавінія (дачка Лаціна і Аманы, жонка Энэя)
  • Тарпія (адна з вясталак, дачка Спурыя Тарпея, начальніка Капіталійскай крэпасці, здрадніца свайго народа ў вайне з сабінянамі)

Міфічныя істоты (паводле Плінія Старэйшага) правіць

  • Блеміі — выдуманая раса чалавекападобных істот, у якіх няма галавы, а вочы і рот знаходзяцца на грудзях
  • Кентаўры — народ істот з тулавам чалавека і целам каня
  • Фаўны — казланогія лясныя боствы
  • Вакханкі — спадарожніцы бога Вакха
  • Наяды — німфы-увасабленні крыніц
  • Арэады — німфы гор
  • Напеі — німфы далін і палёў
  • Ліманіяды — німфы палян і лугоў
  • Небулы — німфы аблокаў
  • Аўры — духі ветра
  • Вентусы — духі шторма
  • Карпоі — духі зерня
  • Нерэіды — німфы мора
  • Акіяніды — німфы акіяна, дочкі тытанаў Акіяна і Тэціс
  • Фурыі — багіні помсты, дочкі Эрэбуса і Нокс
  • Керы — багіні смерці і вайны, дочкі Эрэбуса і Нокс
  • Лары — бажаствы хатняга ачага
  • Пенаты — добрыя хатнія бажаствы, якія захоўвалі адзінства і дастатак кожнай рымскай сям’і
  • Маны — духі продкаў
  • Камены — апякункі навук, паэзіі і мастацтваў
  • Гігінэі — раса землянароджаных волатаў
  • Гіганты — раса жахлівых хтанічных пачвар, народжаных Зямлёй і яе другім мужам, каб адпомсціць багам Алімпа за звяржэнне тытанаў і захоп улады
  • Трытоны — марскія богі, світа Нептуна і Салацыі, Акіяна і Тэціс
  • Цэтусы — марскія пачвары, накшталт гіганцкіх асміногаў з ікламі, дзеці Кета і Турсцыверса
  • Ламіі — дэманы-крывасмокі, світа багіні Трывіі і бога Тартаруса
  • Лестрыгоны — народ волатаў-людажэраў
  • Лярвы — душы і прывіды памерлых людзей, якія прыносяць няшчасці, нават да смерці, тым, хто іх убачыў
  • Амфісбены — раса лятучых змей з дзвюма галавамі: адной на шыі, другой — на доўгім хвасце
  • Рэмары — велічэзныя рыбы з прысоскай на галаве, нібыта жывуць у марах і затрымліваюць караблі
  • Гарпіі — паўжанчыны-паўптушкі, дзеці марскога бажаства Таўмантуса і акіяніды Электры
  • Грацыі — багіні прыгажосці і вытанчанасці
  • Грыфоны — міфічныя крылатыя істоты, з тулавам льва і галавой арла

Старажытныя рымляне ў сувязі з падабенствам культуры запазычылі ў грэкаў іх міфалогію, г. зн. гісторыю стварэння свету.

Гл. таксама правіць

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Старажытнарымская_рэлігія&oldid=4594491"