Старажытнарымская рэлігія

Як і старажытнагрэчаская рэлігія, рымская рэлігія не мела адзінай арганізацыі і вучэння, а складалася з культаў разнастайных багоў. Рэлігійныя абрады, звязаныя з жыццём сям'і ці з хатнімі і прыватнымі справамі, здзяйсняў сам бацька сям'і. У вёсцы яго мог замяніць валодаўшы асаблівымі паўнамоцтвамі кіраўнік маёнтка. Афіцыйныя дзяржаўныя абрады спраўляліся асобнымі носьбітамі вышэйшай улады - спачатку царом праз так званых жрэчаскімі царамі, потым консуламі і прэтарамі, у крытычныя моманты - дыктатарам. Пры гэтым імператар, сумясціўшы ў сабе функцыю Вялікага пантыфіка, звычайна сваіх ініцыятыў не выказваў.

Інстытут жоацоў ўвёў згодна з традыцыяй Нума Пампілій. Пры гэтым рымскія жрэчаскія калегіі не былі замкнёнай кастай - доступ да іх быў адчынены праз грамадскую дзейнасць. Так, напрыклад сан аўгура мелі Цыцэрон і Пліній Малодшы, а напрыклад Цэзар і Нерон у пачатку кар'еры былі фламінамі. Значную ролю мела калегія фецыялаў, якая кіравала сакральным рытуалам абвяшчэння вайны і часткова курыравала рымскую дыпламатыю. Вялікую ролю гуляла таксама калегія вясталак.

ПантэонПравіць

Боскае апавяданне было больш важныя у грэчаскай сістэме рэлігшійнай веры, чым у рымлян, для якіх першаснымі былі рытуал і культ. Хаця рымская рэлігіяне была заснавана на свяшчэнным пісанні і яго тлумачэнні, святарская літаратура была адной з самых ранніх форм лацінскай літаратуры. Кнігі (Libri) і каментарыі (Comentarii) калегіі пантыфікаў і аўгураў утрымлівалі рэлігійныя працэдуры, малітвы, пастановы і меркаванні паводле пунктаў рэлігійнага закона. Хаця прынамсі асобныя з гэтых матэрыялаў былі дасягальнымі для канультацый рымскаму сенату, часта яны былі occultum genus litterarum - загадкавай формай літаратуры, да якой мелі доступ толькі жрацы. Прароцтвы, якія тычыліся сусветнай гісторыі і лёса Рыма, выпадкова былі знойдзены ў цьмяных кнігах Сівіл, якія, згодна з легендай былі набыты Тарквініям Ганарлівым у канцы VI стагоддзя да нашай эры ў куманскіх Сівіл. Асобныя аспекты архаічнай рымскай рэлігіі былі запісаны ў страчаных багаслоўскіх працыах вучонага I стагоддзя данашай эры Марка Тэрэнцыя Варона, і цяпер вядомы з прац іншых классічных і хрысціянскіх аўтараў. Рымскі пантэон мае шмат аналагаў грэчаскіх багоў і багінь, ёсць і свае ўласныя боствы і ніжэйшыя духі. Асабліва шануемыя богі зваліся «бацькамі» («patres»), ніжэйшыя - «famuli divi» і «virgenes divi». Боскае права («fas») не змешвалася з чалавечым («ius»). Ніжэйшыя боствы («numina») існавалі ў рымлян ўжо верагодна ў раннюю эпоху. У грэчаскіх кнігах «Індзігаментах» пералічваюцца богі сяўбы, вырастання сямян, цвяцення і паспявання, жніва каласоў, шлюба, зачацця, развіцця зародка, нараджэння немаўля, яго першага крыка, выхада на прагулку, вяртання дамоўі г. д., у сувязі з чым першапачаткова ў асобных багоў пол не быў фіксаваным (пар. Палес, Фаўн - Фаўна, Памона - Памон). З масы нуміонаў вылучылася трыяда рымскага пантэона - Юпітэр, Марс і Квірын, у якой адлюстравалась трохчленнасць грамадзянскіх функцый - адпаведна рэлігійна-жрэчаская, ваенная і гаспадарчая. З прыпісваемага Нуме Пампілію календара свят і спіса прызначных ім фламінаў, са згадвання старажытных свяцілішч вядома аб існаванні культаў Вулкана, Палатуі, Фурыны, Флоры, Карменты, Цэрэры, Памоны, Валупіі і інш. Прыкладна тады ж былі падвоены калегіі луперкаў і саліяў. З'явіліся культы саслоўяў (Няптун, Дыяскуры у патрыцыяў, Цэрэра і Лібер у плебса) і асобныя родавыя культы (у Карнэліяў, Эміліяў, Клаўдзіяў і магчыма ў іншых), групаваўшыхся вакол Весты, лараў і пенатаў. Існавалі таксама і культы вясковых абшчын

Рымская міфалогіяПравіць

Асноўны артыкул: Рымская міфалогія

Рымская міфалогія ўяўляе з сабе сукупнасць традыцыйных гісорый, якія адносяца да легендарнага ўзнікнення рыма і яго рэлігійнай сістэме, прыведзеных у літаратуры і выяўленчым мастацтве рымлян. Тэрмін «рымская міфалогія» можа таксама адносіцца таксама і к сучаснаму вывучэнню гэтых уяўленняў, а таксама да матэрыялаў з іншых культур любога перыяда, у якіх разглядаюцца рымская літаратура і мастацтва. Рымляне звычайна трактавалі гэтыя традыцыйныя апавяданні як гітсарычныя, нават калі яны ўтрымлівалі цуды, ці элементы звышнаруральнасці. Апавяданні чата звязаны з палітыкай і мараллю і з тым, як асабістая недатыкальнасць чалавека суадносіцца з яго адказасцю перад грамадствам і Рымскай дзяржавай. Важнай тэмай быў гераізм. Калі апавяданне тычылася рымскай рэлігійнай практыкі, яно больш было звязана з рытуаламі, прадказаннямі і грамадскімі інстытутамі, чым з тэалогіяй і касмагоніяй.

Богі і персанажы рымскай рэлігііПравіць

Найстаражытнейшыя богіПравіць

  • Імгла (паводле Гігіна)
    • Каліга (жаночая іпастась)
    • Скотас (мужчынская іпастась)
  • Хаас - увасабленне Пустаты і Цемры, існаваўшых падчас узнікнення Сусвету

Першае пакаленне - богі пазычаны з грэчаскай рэлігіі (згодна з Гігінам)Правіць

Дзеці Імглы

Дзеці Этара і Дзіес

Дзеці Этара і Целус

Другое пакаленне багоўПравіць

Дзеці Каелума і Целус

  • Тытаны
    • Акеанус
    • Гіперыонус
    • Крыус
    • Полас
    • Пунктурэр
    • Сатурн
    • Опс
    • Манета
    • Юстыцыя
    • Тэціс
    • Эфра
    • Феба
  • Кіклопы
    • Арг
    • Стэроп
    • Бронт
  • Цэнціманы
    • Кот
    • Гій
    • Брыярэй

дзеці Мара і Целус

  • Цэфей
  • Эўрыбія
  • Таўмантус
  • Турсцыверэс
  • Кета

Малодшыя тытаныПравіць

  • Сол
  • Луна
  • Аўрора
  • Латона
  • Астэрыя
  • Атлас
  • Менэтэус
  • Эпімеэтэус
  • Прометэус
  • Пірс
  • Палас
  • Астрарэй

Трэцяе пакаленнеПравіць

Галоўныя богі - дзеці Сатурна і Опс (гл. Савет багоў)

Чацвёртае пакаленне (дзеці Юпітэра)Правіць

  • Вулкан (бог агня і засухі)
  • Марс (бог вайны і моцы)
  • Вакх (бог вінаробства)
  • Меркурый (бог вандраўнікоў, гандляроў і вароў)
  • Мінерва (багіня мудрасці і навук)
  • Дыяна (багіня ахоты і вайны)
  • Феб (бог ахоты і паэзіі)
  • Венера (багіня кахання, шлюба і страсці)

Іншыя богіПравіць

  • Квірын (бог бітв, сын Марса)
  • Белона (багіня шадёнай вайны, дачка Марса)
  • Лупа (багіня-ваўчыца, узгадавашшая братоў-заснавальнікаў Вяликага Рыма; ахвальніца Рымскай дзяржавы и ваеннай моцы)
  • Палес (багіня жывёлагадоўлі)
  • Бубона (багіня буйной рагатай жывёлы)
  • Кардэа (багіня дзвярэй)
  • Юберта (багіня пладароднай зямлі)
  • Лібіціна (багіня смерці і хаўтураў)
  • Ангітыя (багіня атрутных раслін і пладоў)
  • Мітра (бог-абаронца падчас вайны, бог згоды і прыязнасці)
  • Эскулап (бог лячэння, сын Феба
  • Фасцынус (бог-абаронца ад праклёнаў і дэманаў)
  • Аквілон (бог паўночнага ветра)
  • Фавоній (бог усходняга ветра)
  • Аўстр (бог паўднёвага ветра)
  • Эўр (бог заходняга ветра)
  • Хіона (багіня снега і лёда, дачка Аквілона)
  • Тэрмін (бог межаў)
  • Янус (бог уваходаў і выхадаў, пачаткаў і канцоў)
  • Конс (бог жніва)
  • Опа (багіня жніва і ўрадлівасці)
  • Феронія (багіня жніва)
  • Пік (боства палёў)
  • Эвентус (бажаство ураджая)
  • Сільван (бажаство лясоў)
  • Пілумн (бажаство шлюба)
  • Пікумн (бажаство нараджэння)
  • Вагітан (бажаство старажытных рымлян, якое прысутнічала падчас першых крыкаў нованароджанага)
  • Карна (апякунка чалавечага цела)
  • Лаверна (багіня прыбытка, апякунка вароў)
  • Кібела (багіня земляробства, лясоў і расліннасці)
  • Памона (багіня земляробства і садоў)
  • Трывія (багіня луннага святла і чараўніцтва)
  • Люцына (багіня дзетанараджэння, дачка Юпіцера і Юноны)
  • Флора (багіня расліннага света)
  • Салацыя (марская багіня, жонка Нептуна)
  • Пратэй (марскі бог, сын Нептуна і салацыі)
  • Трытон (марскі бог, сын Нептуна і Салацыі)
  • Празэрпіна (багіня ўрадлівасці, дачка Юпітэра і Цэрэры)
  • Ангерона (багіня таямнічых сіл, сакрэтаў і хвароб)
  • Сол (Сонца)
  • Луна (Месяц)
  • Аўрора (Золак)
  • Абундацыя (Багацце)
  • Валупія (Задавальненне)
  • Фуга (Бегства)
  • Вікторыя (Перамога)
  • Кура (Дапамога)
  • Пакс (Мір)
  • Фебрус (Ачышчэнне)
  • Фатум (Лёс)
  • Фартуна (Выпадак)
  • Фідэс (Вернасць)
  • Канкордыя (Згода)
  • Дыскордыя (Разлад)
  • Хонас (Гонар)
  • Віртус (Храбрасць)
  • Спес (Надзея)
  • Пудзісітыя (Сарамлівасць)
  • Салюс (Партунак)
  • Пьетас (Роднасная любоў)
  • Лібертас (Свабода)
  • Клементыя (Лагоднасць)
  • Морс (Смерць)
  • Сомн (Сон)
  • Манія (Вар'яцтва)
  • Алгас (Боль)
  • Апата (Хлусня)
  • Дзіка (Праўда)
  • Пон (Наказанне)
  • Фурына (Помста)
  • Павар (Паніка)
  • Цімар (Страх)
  • Этэрнітас (Вечнасць)
  • Мэціс (Розум)
  • Фама (Пагалоска)
  • Ювента (Юнацтва)
  • Герас (Старасць)
  • Паркі (Тры багіні лёса)

Запазычаныя богіПравіць

Прыняцце мясцовых багоў адбывалася ўвесь час, паколкі рымскаядзяржавазаваёўвала навакольныя тэрыторыі. Рымляне звычайна аказвалі мясцовым багам заваяванай тэрыторыі тую ж павагу, што і багам рымскай дзяржаўнай рэлігіі. У дадатак да Дыяскураў, заваяваныя паселішчы Італіі ўнеслі свой уклад у рымскі пантэон у выглядзе Дыяны, Мінервы, Геркулеса, Венеры і багоў меньшага ранга, асобныя з якіх былі італійскімі бажаствамі, іншыя першапачаткова паходзілі з грэчаскай культуры Вялікай Грэцыі. У 203 г. да н.э. культавы аб'ект, увасадляўшы Кібелу, быў прывезены з горада Песінус ва Фрыгіі і з патрэбнымі цырымоніямі вітаўся ў Рыме, за шмат стагоддзяў да таго , як яе тэрыторыя была далучана да Рыма. Два паэта той эпохі, Лукрэцый і Катул, у сярэдзіне прешагасстагоддзя да нашай эры выказвалі непрыхільныя погляды на яе дзікі экстатычны культ.

У асобных выпадках богі ворагаў Рыма былі афіцына запрошаны прайсці праз рытуал эвакацыі, каб заняць сваё месца ў новых свяцілішчах у Рыме.

Абшчыны іншаземцаў (перэгрыны) і адпушчаныя на волю рабы (ліберціны) працягвалі свае рэлігійныя абрады ў межах горада. такім чынам Мітра апынуўся ў Рыме, і яго папулярнасць у рымскай арміі распаўсюдзіла яго культ да такіх далёкіх мясцін, як Рымская Брытанія. Важныя рымскіябогі былі ў вніку атаясамлены з больш антрапаморфнымі грэчаскімі багамі, і разам з німі былі ўпрыняты многія з іх атрыбутаў і міфаў.

Міфічныя заснавальнікі РымаПравіць

  • Энэй - юны царэвіч з рода дарданаў, сын цара Анхіза і Афрадыты; адзін з герояў Траянскай вайны, сябр траянскага царэвіча Гектара. Пасля аблогі Троі бяжаў з горада і дасягнуў узбярэжжа невяжомай краіны, сустрэў народ лацінаў і ажаніўся пасля гэтага з мясцовай царэўнай. Праз шмат гадоў, іхнія патомкі (Ромул і Рэм), стануць заснавльнікамі вялікага града - Рыма, жыхары якога праз гады створаць самую магутную ў свеце імперыю.
  • Ромул і Рэм - сыны вясталкі Рэі Сільвіі і бога вайны Марса. Абодва браты неўзабаве паслся нараджэння былі кінуты ў раку Цібр Амуліем (дзядзей Рэі Сільвіі), пасля чаго немаўлят знайшла багіня ваўчыца, выгадаваўшая іх, як сваіх ваўчанят. Пазней абодва браты выраслі, стаў магутнымі героямі-паўбагамі, даведаўшыся аб сваім боскім паходжанні, і прыйшоўшы да родзіча, які пагражаў іх маці, забілі яго, асвабадзіўшы народ ад яго прыгнёта. Потым юнакі заснавалі новы горад на беразе Цібра, і паміж німі ўзнік канфлікт, які перайшоў у жорсткую дуэль, у выніку якой Ромул мсяротна параніў Рэма. Застаўшыся ў жывых юнак даў гораду сваё імя, назваўшы Рымам (лац.: Roma)і стаў першым яго царом.

Героі рымскіх міфаўПравіць

  • Энэй (сын Венеры, прадзед Рэі Сільвіі)
  • Асканій (старэйшы сын Энэя)
  • Сільвій (малодшы сын Энэя)
  • Лацін (цар Лаўрэнта, яго імя звязана з паходжаннем назвы племені лацінян, бацька нявесты Энэя)
  • Нумітар (старэйшы сын Сільвія)
  • Амулій (малодшы сын Сільвія)
  • Ромул і Рэм (сыны Марса і Рэі Сільвіі, заснавальнікі Рыма)
  • Авілій (Сын Ромула)
  • Турн (цар Рутулаў - племені ў старажытнай Італіі)
  • Акрас (сабінскі цар, забіты згодна з паданнем Ромулам у вайне і прынесены ў ахвяру Юпітэру)
  • Геркулес (паўбог, сын Юпіцера і Алкмены)
  • Персэй (паўбог, сын Юпіцера і Данаі)
  • Тэрэй (сын Марса і Німфы)

Гераіні рымскіх міфаўПравіць

  • Рэя Сільвія (жрыца багіні Весты; маці братоў - вялікіх заснавальнікаў Рыма; патомак Энэя)
  • Амата (жонка цара лацінаў)
  • Герсілія (жонка Ромула, адна з 30 скрадзеных рымлянамі сабінянак)
  • Лавінія (дачка Лаціна і Аманы, жонкаЭнэя)
  • Тарпія (адна з вясталак, дачка Спурыя Тарпея, начальніка Капіталійскай крэпасці, здадніца свайго народаў вайне з сабінянамі)

Міфічныя істоты (Паводле Плінія Старэйшага)Правіць

  • Блеміі - выдуманая раса чалавекападобных істот, у якіх няма галавы, а вочы і рот знаходзяцца на грудзі
  • Кентаўры - народ істот з тулавам чалавека і целам каня
  • Фаўны - казланогія лясныя бажаства
  • Вакханкі - спадарожніцы бога Вакха
  • Наяды - німфы-увасабленні крыніц
  • Арэады - німфы гор
  • Напеі - німфы далін і палёў
  • Ліманіяды - німфы палян і лугоў
  • Небулы - німфы аблокаў
  • Аўры - духі ветра
  • Вентусы - духі шторма
  • Карпоі - духі зерня
  • Нерэіды - німфы мора
  • Акіяніды - німфы акіяна, дочкі тытанаў Акіяна і Тэціс
  • Фурыі - багіні помсты, лочкі Эрэбуса і Нокс
  • Керы - багіні смерці і вайны, дочкі Эрэбуса і Нокс
  • Лары - бажаствы хатняга ачага
  • Пенаты - добрыя хатнія бажаствы, якія захоўвалі адзінства і дастатак кожнай рымскай сям'і
  • Маны - духі продкаў
  • Камены - апякункі навук, паэзіі і мастацтваў
  • Гігінэі - раса землянароджаных волатаў
  • Гіганты - раса жахлівых хтанічных пачвар, народжаных Зямлёй і яе другім мужам, каб адпомсціць багам Алімпа за звяржэнне тытанаў і захоп улады
  • Трытоны - марскія богі, світа Нептуна і Салацыі, Акеяна і Тэціс
  • Цэтусы - марскія пачвары, накшталт гиганцкіх асміногаў з ікламі, дзеці Кета і Турсцыверса
  • Ламіі - дземаны-крывасмокі, світа багіні Трывіі і бога Тартаруса
  • Лестрыгоны - народ волатаў-людажэраў
  • Лярвы - душы і прывіды памерлых людзей, якія прыносяць няшчасці, нават да смерці, тым, хто іх убачыў
  • Амфісбены - раса лятучых змей, з двума галаваім: з адной на шыі, другой - на доўгім хвасце
  • Рэмары - вялічэзныя рыбы з прысоскай на галаве, нібыта жывуць у марах і затрымліваюць караблі
  • Гарпіі - паўжанчыны-паўптушкі, дзеці марскога бажаства автамануса і акеяніды Электры
  • Грацыі - багіні прыгажосці і вытанчанасці
  • Грыфоны - міфічныя крылатыя істоты, з тулавам льва і галавой арла

Старажытныя рымляне ў сувязі з падабенствам культуры запазычылі ў грэкаў іх міфалогію, г. зн. гісторыю стварэння света

Гл. таксамаПравіць

СпасылкіПравіць