Фрэдэрык IV
Фрэдэрык IV (дацк.: Frederik 4.; 11 кастрычніка 1671 — 12 кастрычніка 1730) — кароль Даніі і Нарвегіі з 25 жніўня 1699. Сын дацкага караля Крысціяна V і Шарлоты Амаліі Гесэн-Касельскай. З дынастыі Ольдэнбургаў.
| Фрэдэрык IV | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Frederik IV | |||||||
 | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Крысціян V | ||||||
| Пераемнік | Крысціян VI | ||||||
| Нараджэнне |
11 (21) кастрычніка 1671[1][2][…] |
||||||
| Смерць |
12 кастрычніка 1730[1][3][…] (59 гадоў) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Ольдэнбургская дынастыя[d] | ||||||
| Бацька | Крысціян V | ||||||
| Маці | Charlotte Amalie of Hesse-Kassel[d] | ||||||
| Жонка | Louise of Mecklenburg-Güstrow[d][4], Elisabeth Helene von Vieregg[d] і Anne Sophie Reventlow[d][4] | ||||||
| Дзеці | Prince Christian of Denmark[d][5], Крысціян VI, Prince Frederick Charles of Denmark[d][5], Prince George of Denmark[d][5], Princess Charlotte Amalie of Denmark[d], Christiana Amalia Oldenburg[d][5], Frederik Christian Oldenburg[d][5] і Charles Oldenburg[d][5] | ||||||
| Веравызнанне | лютэранства | ||||||
| Аўтограф |
 |
||||||
| Манаграма |
 |
||||||
| Узнагароды |
|
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Знешняя палітыка
правіцьБольшую частку кіравання Фрыдэрыка Данія ўдзельнічала ў Паўночнай вайне (1700—1721) супраць Швецыі. Уварванне дацкіх войскаў на тэрыторыю Гольштэйна ў першы год вайны скончылася высадкай шведскага дэсанта каля Капенгагена. 7 жніўня 1700 года быў заключаны Травендальскі мір і Данія фактычна перастала ўдзельнічаць у антышведскай кааліцыі.
У 1709 годзе Данія, падбадзёраная паражэннем Швецыі ў Палтаўскай бітве, ізноў уступіла ў вайну. Фрэдэрык камандаваў дацкімі войскамі пры бітве пры Гадэбушы (ням.: Gadebusch, каля Мекленбурга) 10 снежня 1712 года, у якім шведская армія нанесла паражэнне дацка-саксонскім войскам. Расійскія войскі прыйшлі на дапамогу і ў студзені 1713 года разбілі шведаў у Гольштэйне. Аднак Данія апынулася не ў стане паўторна заваяваць страчаныя тэрыторыі ў паўднёвай Швецыі. Самым важным вынікам было паражэнне шведскага саюзніка герцагства Гольштэйна-Готарпскага. У Шлезвіг-Гольштэйне зноў стала дамінаваць Данія.
Унутраная палітыка
правіцьУ 1701 годзе Фрэдэрык, пад відам узмацнення абароны краіны, арганізаваў у Даніі ваенныя дружыны (апалчэнне), накшталт тых, што ўжо існавалі ў Нарвегіі.
Самай важнай падзеяй ва ўнутранай палітыцы была рэформа, якая адмяніла ў 1702 годзе свайго роду прыгоннае права (дацк.: vornedskabet), пад якое трапілі сяляне Зеландыі ў Сярэднявеччы. Але ў 1733 годзе было зноў уведзена прыгоннае права, якое ліквідавала вынікі рэформы. Добрыя намеры Фрыдэрыка былі паралізаваны часткова яго непадрыхтаванасцю, часткова працяглай вайной, якая наклала цяжар рэкрутчыны і падаткаў на народ. Далучэнне Шлезвіга таксама не атрымала таго палітычнага значэння для будучыні Даніі, якое магло б мець: Фрэдэрык усведамляў, што за палітычным зліццём павінна было рушыць услед адміністрацыйнае, але нічога не зрабіў для гэтага, роўна як і для ўмацавання дацкай нацыянальнасці ў Шлезвігу.
Пасля вайны пачалі развівацца гандаль і культура. У 1722 годзе ў Капенгагене заснаваны першы нацыянальны тэатр «Дацкая сцэна», пачаў сваю дзейнасць выдатны дзеяч дацкага Асветніцтва драматург Людвіг Хольберг. У 1721 годзе пачалася каланізацыя Грэнландыі місіянерам Хансам Эгедэ.
Гэты перыяд адзначаны ўсталяваннем роднасных сувязяў з графамі Рэвентлаў і ўзмацненнем недаверу да прадстаўнікоў старой дацкай знаці.
У 1711 годзе ў Капенгагене пачалася эпідэмія чумы, а ў кастрычніку 1728 года вялікі пажар разбурыў большасць сярэдневяковых пабудоў. У пажары таксама была знішчана абсерваторыя з вынікамі назіранняў дацкага астранома Олі Ромера, які пераканаў караля ў 1710 годзе ўвесці грыгарыянскі каляндар у Даніі і Нарвегіі.
У 1692—1693 гады Фрэдэрык двойчы наведваў Італію і быў уражаны італьянскай архітэктурай. У выніку былі пабудаваны два палацы ў стылі італьянскага барока: Фрэдэрыксберг і Фрэдэнсбарг.
Асоба Фрыдэрыка
правіцьАтрыманая ім адукацыя далёка не адпавядала яго прызначэнню; ён дрэнна пісаў і па-дацку і нават па-нямецку, хоць гэта мова панавала пры двары Крысціяна V, па-французску ж і зусім непісьменна; пазней ён часта жаліўся на тое, колькіх высілкаў каштавала яму ў сталым узросце нагнаць упушчанае. Слабасць падрыхтоўкі да дзейнасці кіраўніка да пэўнай ступені згладжвалася дзякуючы яго прыроднаму розуму, цудоўнай памяці і незвычайнай працавітасці.
Фрыдэрыка лічылі чалавекам адказным і працавітым, часта яго ўяўляюць як самага інтэлектуальнага з манархаў Даніі. Яму ўдавалася ўмела захоўваць незалежнасць ад уплыву сваіх міністраў. Усюды і заўсёды — аб’язджаючы Нарвегію, аглядаючы войскі, рэвізуючы каралеўскія маёнткі, засядаючы ў дзяржаўным савеце, слухаючы даклады па розных справах — ён асабіста ўдаваўся ва ўсе падрабязнасці і дабіраўся да сутнасці справы.
Хоць ён і не захапляўся акадэмічнай навукай, тым не менш, быў заступнікам культуры, асабліва мастацтва і архітэктуры. Яго галоўнымі слабасцямі былі, верагодна, любоў да задавальненняў і страсць да жанчын. Ён адзіны дацкі кароль-дваяжэнец.
Сям’я і асабістае жыццё
правіць5 снежня 1695 года ажаніўся з Луізай Мекленбург-Гюстраўскай. Не развёўшыся з першай жонкай, 26 чэрвеня 1712 года выкраў 19-гадовую графіню Ганну Сафію Рэвентлаў з замка Клаўсхальм (каля Ранерса) і тайна ажаніўся з ёй у Сканербаргу. Ёй ён дараваў тытул герцагіні Шлезвіга.
Праз тры тыдні пасля смерці каралевы Луізы ён паўторна ажаніўся з Ганнай Сафіяй у Капенгагене 4 красавіка 1721 года і афіцыйна абвясціў яе каралевай.
З васьмі дзяцей ад двух шлюбаў да паўналецця дажылі толькі двое (абодва ад першага шлюбу):
- Крысціян (30 лістапада 1699 — 6 жніўня 1746) — кароль Даніі Крысціян VI.
- Шарлота Амалія (1706—1782) — замужам не была.
Большую частку жыцця кароль змагаўся са сваімі сваякамі. Шведскі кароль Карл XII і герцаг Гольштэйн-Готарпа Фрэдэрык IV былі яго стрыечнымі братамі і разам ваявалі супраць Фрэдэрыка. Спачатку Фрэдэрык быў пераможаны шведамі і быў вымушаны прызнаць незалежнасць Гольштэйн-Готарпа, але ў 1713 годзе выгнаў герцага Фрэдэрыка са Шлезвіга.
Графы Рэвентлаў выкарыстоўвалі ў сваіх інтарэсах сваяцтва з каралём для ўзмацнення ўласнага ўплыву. На працягу года пасля прызнання каралевай графіні Ганны Сафіі Фрыдэрык таксама прызнаў спадчыннікамі нашчадкаў дзвюх марганатычных шлюбаў герцагаў Філіпа Эрнэста Шлезвіг-Гольштэйн-Глюксбургскага (1673—1729) і Крысціяна Карла Шлезвіг-Гольштэйн-Плён-Норбургскага (1674—1706) на нязнатных дваранках. Іншыя герцагі Шлезвіг-Гольштэйна з дынастыі Ольдэнбургаў палічылі свае інтарэсы ўшчэмленымі, і Фрэдэрык апынуўся ўцягнуты ў заблытаныя судовыя разгляды, імператару Свяшчэннай Рымскай імперыі былі адпраўлены петыцыі па гэтай праблеме.
Апошнія гады жыцця здароўе караля вельмі саслабла. Кароль стаў прыхільнікам містычнай плыні піетызму, якая шырока распаўсюдзілася ў дчас кіравання яго сына Крысціяна VI. Пахаваны ў саборы горада Роскіле.
Зноскі
- ↑ а б Frederick IV // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Friedrich IV. // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Lundy D. R. Frederik IV Oldenburg, King of Denmark // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ а б (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- ↑ а б в г д е Lundy D. R. The Peerage