Антон Раманавіч Жэбрак

Анто́н Рама́навіч Жэбрак (27 снежня 1901 — 20 мая 1965) — беларускі вучоны ў галіне агульнай генетыкі і генетыкі раслін, селекцыянер. Акадэмік АН БССР (1940), доктар біялагічных навук, прафесар (1936). Заслужаны дзеяч навукі БССР (1944). З мая па кастрычнік 1947 года быў прэзідэнтам Акадэміі навук БССР.

Жэбрак Антон Раманавіч
Дата нараджэння	14 (27) снежня 1901
Месца нараджэння	Ваўкавыскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	20 мая 1965(1965-05-20) (63 гады)
Месца пахавання	Увядзенскія могілкі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Род дзейнасці	навуковы работнік, батанік
Навуковая сфера	генетыка, біялогія і батаніка
Месца працы	Маскоўская сельскагаспадарчая акадэмія імя К. А. Ціміразева
Навуковая ступень	доктар біялагічных навук
Навуковае званне	Акадэмік АН БССР, прафесар
Альма-матар	Інстытут чырвонай прафесуры[d] Маскоўская сельскагаспадарчая акадэмія імя К. А. Ціміразева
Вядомы як	генетык, селекцыянер
Партыя	КПСС
Член у	Нацыянальная акадэмія навук Беларусі
Узнагароды

Біяграфія

Нарадзіўся ў вёсцы Збляны Ваўкавыскага павета Гродзенскай губерні (цяпер Зэльвенскі раён Гродзенскай вобласці) у сялянскай сям’і.

У 1925 годзе скончыў МСГА імя К. А. Ціміразева і ў 1929 — Інстытут чырвонай прафесуры. У 1930—1931 гадах спецыялізаваўся па генетыцы ў Калумбійскім і Каліфарнійскім універсітэтах (ЗША) у лабараторыі вядомага генетыка, стваральніка храмасомнай тэорыі спадчыннасці Томаса Ханта Моргана.

У 1932—1948 гадах — прафесар, загадчык кафедрай генетыкі Маскоўскай сельскагаспадарчай акадэміі імя К. А. Ціміразева. Адначасова з тым у 1945—1946 гадах — загадчык аддзела Упраўлення прапаганды і агітацыі ЦК КПСС.

У 1940 годзе абраны членам Прэзідыўма АН БССР, а ў маі 1947 года ён становіцца прэзідэнтам Акадэміі навук. Адхілены з пасады ў кастрычніку таго ж года.

У 1945 годзе ў складзе дэлегацыі Беларускай ССР ён падпісаў у Сан-Францыска Статут ААН.

Пасля вайны акадэмік Жэбрак стаў адным з арганізатараў і лідарам выступаў супраць манапалізму Лысенкі ў біялогіі. Неаднаразова пісаў грунтоўныя запіскі ва ўрадавыя і партыйныя органы, інфармуючы іх аб становішчы ў савецкай генетыцы, згубных наступствах дыктату Лысенкі. Аднак гэта не дало плённых вынікаў. Выступаючы на сесіі УАСГНІЛ у жніўні 1948 года, Антон Жэбрак, ужо адхілены ад пасады прэзідэнта АН БССР і фактычна пазбаўлены магчымасці працягваць даследчую працу, на фоне здзеклівых рэплік і з'едлівых пытанняў адстойваў свае погляды.

У 1948 годзе займае пасаду прафесара кафедры батанікі ў Маскоўскім лесатэхнічным інстытуце, а ў 1949 годзе ўзначальвае кафедру ў Маскоўскім фармацэўтычным інстытуце.

З 1957 года да самай смерці Антон Жэбрак вядзе актыўную навуковую працу ў Беларусі ў Акадэміі навук БССР, дзе па ініцыятыве акадэміка Мікалая Турбіна ў Інстытуце біялогіі была арганізаваная лабараторыя поліплаідыі. Тут ён працягвае свае даследаванні ў галіне селекцыі пшаніцы і грэчкі, удзельнічае ў стварэнні праекту па атрыманню поліплоідных форм цукровага бурака. З 1963 — у Аддзеле генетыкі і цыталогіі АН БССР.

У 1965 годзе Антон Жэбрак раптоўна памёр.

Навуковая дзейнасць

Навуковыя працы прысвечаны гібрыдызацыі, поліплаідыі і селекцыі, галоўным чынам, пшаніцы і грэчкі. Упершыню ў свеце атрымаў гібрыдныя пладавітыя формы ад перакрыжавання многіх відаў пшаніц. Прааналізаваў філагенію пшаніц і вёў перспектыўную селекцыю пшаніц на падвышэнне імунітэту да хвароб і шкоднікаў, на павелічэнне ўтрымання бялку, колькасці зерня ў каласах.

Апублікаваў больш за 70 навуковых прац, у т.л. 5 манаграфій.

Ушанаванне памяці

• На будынку Інстытута генетыкі і цыталогіі НАН Беларусі (вул. Акадэмічная, 27) у 1981 г. ўстаноўлена мемарыяльная дошка (бронза; скульпт. В. Папоў).

Асноўныя працы

• Синтез новых видов пшениц. М.: Сельхозгиз, 1944.
• Полиплоидные виды пшениц. М.: Изд-во АН СССР, 1957.
• Курс ботаники. М.: Медгиз, 1959.

Узнагароды

Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1944), ордэн Чырвонай Зоркі (1945), Ордэн «Знак Пашаны» (1940), медалі.

Літаратура

• Жэбрак Антон Раманавіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 315. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Жэбрак Антон Раманавіч // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 522 с. — 10 000 экз. — С. 393.

Спасылкі

• Прэзідэнты НАНБ з 1928 года — ЖЭБРАК Антон Раманавіч
• Антон Раманавіч Жэбрак у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)
• Біябібліяграфічны паказальнік у рэпазіторыі Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)
• Жэбрак Антон Раманавіч на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»