Арцём Ігнацьевіч Вярыга-Дарэўскі

беларускі паэт

Арцём Вяры́га-Дарэ́ўскі (4 (23) лістапада 1816, в. Кублічы, Лепельскі павет, Віцебская губерня, Расійская Імперыя1884, Сібір, Расійская Імперыя) — беларускі паэт, драматург, публіцыст і даследчык фальклору, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры[1].

Арцём Вярыга-Дарэўскі
польск.: Artemiusz Weryho-Dorewski
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 4 (16) лістапада 1816
Месца нараджэння
Дата смерці 1884
Месца смерці
Грамадзянства
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці драматург, перакладчык, паэт, іміджмейкер
Кірунак лірыка
Мова твораў беларуская і польская
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку

Карыстаўся псеўданімамі і крыптанімамі Artemiusz, A.W., Białoruska Duda, D…a B., D-da B..

Біяграфія

правіць

Належаў да старадаўняга, але збяднелага дваранскага роду. Быў хрышчоны ў каталіцтва.

Бацька яго быў дазорцам мер і вагаў у Кублічах. Маці памерла пасля родаў. Дзяцінства Арцёма Вярыгі-Дарэўскага прайшло ў фальварку Людвінава непадалёк ад Дзісны. Пасля заканчэння Забельскай гімназіі (мяст. Валынцы, цяпер Верхнядзвінскі раён) служыў у Віцебскай часовай камісіі для рэвізіі дзейнасці ў 1836—1844 гг. Віцебскага губернскага дваранскага дэпутацкага сходу. У сярэдзіне 1840-х гг. набыў фальварак Стайкі паблізу Віцебска, ажаніўся. Служыў у розных установах Віцебска. У 1852 г. атрымаў чын калежскага асэсара.

У 1861—1862 гг. браў удзел у патрыятычных дэманстрацыях у Віцебску, за што стаў аб'ектам пільнага нагляду жандараў. У 1863 г. адзін з кіраўнікоў узброенага выступлення на Віцебшчыне. Арыштаваны 6 мая 1863 г., амаль два гады правёў пад следствам у віцебскай турме. Першапачаткова асуджаны на пажыццёвую катаргу, замененую 8 гадамі катаржных работ. У 1865 г. сасланы ва Усходнюю Сібір (саляварны завод ва Усоллі). З 1868 г. знаходзіўся на пасяленні ў Іркуцку. Памёр у Сібіры[1]. Месца пахавання невядомае[2].

Культурная дзейнасць

правіць
 
Арцём Вярыга-Дарэўскі

Арцём Вярыга-Дарэўскі шмат сіл і часу аддаваў культурна-асветніцкай дзейнасці, імкнучыся арганізаваць на Віцебшчыне народныя школы, тэатр, бібліятэкі і чытальні. У 1850-я гг. арганізаваў у Віцебску публічную бібліятэку. Збіраў беларускі фальклор. Пасылаў допісы ў газету «Kurier Wileński» («Виленский вестник») (Вільня), «Słowo» (Пецярбург), часопіс «Ruch muzyczny» (Варшава).

Стаў вядомы як аўтар паэм, гутарак і драматычных твораў, якія разыходзіліся ў рукапісах: паэмы «Ахульго» (тэматычна звязаная з барацьбой горцаў-чачэнцаў пад кіраўніцтвам Шаміля), драмы «Гордасць», камедый «Хцівасць» і «Грэх 4-ы — гнеў». Першым пераклаў на беларускую мову паэму Адама Міцкевіча «Конрад Валенрод»[1][3]. Беларускія творы з-за цэнзурных умоў не друкаваліся, рукапісы не знойдзены[1]. Пры жыцці ў 1858 г. выйшла адзіная кніга на польскай мове «Гутарка пра сваяка» пад псеўданімам «Białoruska Duda» (г.зн. «Беларуская Дуда»). Грамадскі рэзананс мела паездка Арцёма Вярыга-Дарэўскага ў 1858 г. у Вільню, дзе ён сустрэўся з віднымі прадстаўнікамі культуры.

Тады ж быў запачаткаваны знакаміты «Альбом Вярыгі-Дарэўскага» (1858—1863), які стаў своеасаблівым літаратурна-грамадскім альманахам, дзе між іншымі свае запісы пакінулі Уладзіслаў Сыракомля, Вінцэсь Каратынскі, Адам Ганоры Кіркор, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Аляксандр Феліксавіч Рыпінскі, Ялегі Пранціш Вуль[1]. Арцём Вярыга-Дарэўскі стаў аўтарам вершаванай імправізацыі «Літоўцам, якія запісаліся ў мой Альбом на памяць» (дайшла копія)[1].

23 красавіка 1859 г. Ялегі Пранціш Вуль (Францішак Карафа-Карыбут) зрабіў запіс свайго беларускамоўнага верша «К дудару Арцёму ад наддзвінскага мужыка» у альбоме Дарэўскага, называючы Арцёма Вярыгу-Дарэўскага як песняра па народнай традыцыі «дударом»[4]:

 

Што табе, дудар, прыспела
   Смела песні завадзіць?
Ці то лёгкае, брат, дзела,
   Нашу браццю прасвяціць?
Крыкнуць на цябе паноўя,
   Што ты шкоднік і місцюк, —
Страціш голас і здароўе
   І дуду упусціш з рук.
Ты мяне аднак не слухай,
   Мала што я завяду! —
Цэлай грудзяй дуй і дмухай
   У жалейку і дуду...

 

Выказанае ў навуковай літаратуры меркаванне, што Арцём Вярыга-Дарэўскі аўтар паэмы «Тарас на Парнасе», не пацверджана даследаваннямі[1].

Бібліяграфія

правіць
  • Gawędka o Swojaku przez Białoruską Dudę. Mohylew; Wilno, 1858.
  • Беларуская літаратура ХІХ ст.: Хрэстаматыя. Мн., 1988.
  • Пачынальнікі: З гісторыка-літаратурных матэрыялаў XIX ст. / уклад. Г. В. Кіселёў. — 2-е выд. — Мн., 2003. — С. 214—293.

Зноскі

  1. а б в г д е ё Верига-Даревский Артём Игнатьевич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 111. — 737 с.
  2. Брэская — Гарэцкі – Белліт  (14 ліпеня 2023). Праверана 3 жніўня 2024.
  3. Вярыга-Дарэўскі Арцём(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 верасня 2014. Праверана 7 снежня 2013.
  4. 'Ліс, А. Беларуская ідэя ў кантэксце адраджэння славян. 20-90-я гады XIX стагоддзя / А. Ліс // Цяжкая дарога свабоды: артыкулы, эцюды, партрэты / А. Ліс. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. — С. 14.

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць