Антон Васілевіч Баліцкі

Анто́н Васі́левіч Балі́цкі (16 верасня 1891, в. Балічы, цяпер Гродзенскі раён, Беларусь — 31 кастрычніка 1937, Менск, НКУС) — беларускі палітычны дзеяч, публіцыст. Народны камісар асветы БССР у 1926—1929 гадах, адзін з актыўных дзеячаў палітыкі беларусізацыі ў БССР.

Антон Васілевіч Баліцкі
Антон Баліцкі, выява з газеты «Звезда» № 262 (1926)
3-і Народны камісар асветы БССР 12 лютага 1926 — 1929
Кіраўнік урада	Язэп Адамовіч Мікалай Галадзед
Папярэднік	Усевалад Ігнатоўскі
Пераемнік	Антон Платун
Нараджэнне	4 (16) верасня 1891 Балічы, Гродзенскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Смерць	31 кастрычніка 1937(1937-10-31) (46 гадоў) Менск, БССР, СССР
Партыя	КПСС
Адукацыя	Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт імя П. М. Машэрава Свіслацкая настаўніцкая семінарыя (1910)
Дзейнасць	публіцыст, палітык, школьны настаўнік
Месца працы	Народны камісарыят асветы БССР Інстытут беларускай культуры Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР
Гады службы	1916—1917
Прыналежнасць	Расійская імперыя
Род войскаў	пяхота
Бітвы	Першая сусветная вайна
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

У 1910 годзе скончыў Свіслацкую настаўніцкую семінарыю. Кароткі час працаваў настаўнікам, потым паступіў у Віцебскі настаўніцкі інстытут, з якога ў 1915 годзе мабілізаваны ў войска.

З 1916 у войску, на Румынскім фронце. Удзельнік Лютаўскай рэвалюцыі на фронце, старшыня 300-га Заслаўскага пяхотнага палка ў складзе 75-й пяхотнай дывізіі, сябра гарнізоннага салдацкага камітэта ў Бендэрах, ваенны камісар Бендэрскага павета. Удзельнічаў у барацьбе супраць карнілаўшчыны.

У 1917—1920 гадах браў удзел у беларускім грамадска-палітычным жыцці — гуртаваў беларусаў-вайскоўцаў, арганізоўваў беларускія школы ў Адэсе. 19 сакавіка 1918 года ў Адэсе адбылося аб’яднанае пасяджэнне культурнай-асветнай арганізацыі Беларускі гай і мясцовай Беларускай вайсковай рады, у выніку чаго дзеля абароны інтарэсаў беларусаў Адэсы і ваколіц была створаная Беларуская нацыянальная рада. Беларуская нацыянальная рада абрала Беларускі нацыянальны камісарыят, у якім Антон Баліцкі стаў памочнікам камісара і ўпаўнаважаным па нацыянальна-палітычных справах. Нацыянальны камісарыят вітаў абвяшчэнне незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі, стаўшы на яе бок. У красавіку 1918 года Антон Баліцкі прыязджае ў Кіеў, дзе працавала дэлегацыя Народнага Сакратарыята БНР. Ад Аляксандра Цвікевіча Баліцкі атрымаў дазвол на наданне функцый консульства БНР Народнаму камісарыяту ў Адэсе. Баліцкі стаў сакратаром консульства.

У 1919 годзе вучыўся ў Адэскім сельскагаспадарчым інстытуце. У лістападзе 1919 года Антон Баліцкі ўступіў ва Украінскую партыю камуністаў-барацьбістаў. Стварыў і ўзначаліў партызанскі атрад, які дзейнічаў супраць дзянікінцаў у Прыднястроўі, па ўсталяванні савецкай улады Украінская партыя камуністаў-барацьбістаў улілася ў РКП(б). У 1920 годзе сябра калегіі Адэскага губернскага аддзела народнай асветы (Беларуская секцыя), загадчык палітычнай асветы, старшыня губернскага саюза работнікаў асветы.

Антон Баліцкі, 1920-я гг.

З 1921 года ў Менску, з кастрычніка 1921 намеснік народнага камісара, у 1926—1929 гадах Народны камісар асветы БССР. Адзін з праваднікоў палітыкі беларусізацыі. Аўтар артыкулаў па пытаннях нацыянальнай і культурнай палітыкі. Удзельнічаў у распрацоўцы і стварэнні сістэмы сярэдняй і вышэйшай адукацыі. Правадзейны сябра Інбелкульта, старшыня секцыі беларускай мовы і літаратуры. У 1929—1930 гадах сябра ЦВК БССР.

Антон Баліцкі, фота з крымінальнай справы

У 1929 годзе з разгортваннем кампаніі барацьбы з «нацыянал-дэмакратызмам» трапіў пад агонь крытыкі і публічнага цкавання. Арыштаваны ДПУ БССР 3 верасня 1930 года ў Менску па адрасе: пл. Свабоды, д. 15, кв. 7 па сфабрыкаванай справе «Саюза вызвалення Беларусі», выключаны з партыі. Асуджаны паводле пастановы калегіі АДПУ СССР 18 сакавіка 1931 года за «антысавецкую дзейнасць» да 10 гадоў лагераў. Этапаваны ў Беламорска-Балтыйскі лагер НКУС. Пры паўторным разглядзе справы 30 кастрычніка 1937 года Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР прыгавораны да смяротнага пакарання. Расстраляны ў Менску.

Па першым прысудзе рэабілітаваны судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўнага суда БССР 14 чэрвеня 1988, па другім — 25 сакавіка 1958. Асабовая справа Б. № 20950-с з фотаздымкам захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Быў жанаты з Т. П. Баліцкай, двое дзяцей.

Творы

• Інстытут беларускай культуры // Асвета. 1924, № 3;
• Беларусізацыя культурна-асветных устаноў // Полымя. 1925, № 4.

Памяць

Імя Антона Баліцкага носіць адна з вуліц Гродна.

Літаратура

• Біяграфія Баліцкага // Вестник Народного Комиссариата просвещения ССРБ. 1922, № 4. С. 21—22
• Васілеўская Н. У. Абвінавачваецца ў нацыянал-дэмакратызме (пра наркома асветы Беларусі А. В. Баліцкага). Мн., 1995
• Возвращённые имена : Сотрудники АН Беларуси, пострадавшие в период сталинских репрессий / Сост. и авт. предисл. Н. В. Токарев; Под ред. А. С. Махнача. — Минск: Навука i тэхніка, 1992. — С. 20-21. — ISBN 5-343-01246-9.
• Кароль А. Баліцкі Антон Васілевіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2. С. 283
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
• Цыхун А. Памяць жыве // ЛіМ. 1988, 30 снеж.

Спасылкі

• Сяргей Шупа. Прыгоды беларускага консула ў Адэсе (бел. (тар.))  (нявызн.) ?. svaboda.org (11 сакавіка 2008). Архівавана з першакрыніцы 3 верасня 2019. Праверана 3-9-2019.