Вікіпедыя

Лазаніца манетчатая

(Пасля перасылкі з Базановец)
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Лазоўка.

Лазаніца манетчатая[4] (Lysimachia nummularia) — шматгадовая травяністая расліна з паўзучымі парасткамі[⇨]; від роду лазаніца (Lysimachia). Раней гэты род уваходзіў у сямейства Myrsinaceae, аднак у Сістэме класіфікацыі APG III (2009) гэта сямейства было скасавана, цяпер гэты род ставіцца да сямейства Першакветныя (Primulaceae).

Лазаніца манетчатая

Агульны выгляд квітнеючай расліны
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Lysimachia nummularia L., Sp. Pl. 1: 148 (1753)[3]

Сінонімы
Ахоўны статус

Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  23993
NCBI  175113
EOL  583459
GRIN  t:316741
IPNI  701260-1
TPL  kew-2493033

Расліна распаўсюджана ў Еўразіі, як заноснае — у Паўночнай Амерыцы. Культывуецца як глебапакроўная або дэкаратыўная расліна. Раней лазаніцу манетчатую выкарыстоўвалі як гарбату, у народнай медыцыне, а таксама для вытворчасці фарбы.

Назва правіць

Відавы эпітэт у навуковай назве расліны (лац.: nummulária [нумулярыя]) утвораны ад слова nummulus [нумулюс] («манета») і звязаны з амаль круглай формай лісця.

Беларускамоўныя назвы: лазаніца, зімазелень, самазелень[5], базановец, зарослік[6], бязыменкі, расходнік абложны[7][8], лугавы чай, лазоўка, падбярэжнік.

Распаўсюджанне правіць

У Еўразіі расліна распаўсюджана ад Атлантыкі на захадзе да Малой Азіі і Каўказа на ўсходзе — і ад Міжземнамор’я на поўдні прыкладна да 62° паўночнай шыраты ў Швецыі і Фінляндыі. Як заносная расліна сустракаецца ў Паўночнай Амерыцы[9] і Японіі[10].

Расліна звычайна расце ў цяністых лясах, на пойменных і іншых вільготных лугах, па берагах азёр і сажалак; у стэпах сустракаецца ў тых месцах, дзе паніжаецца рэльеф[9].

Біялагічнае апісанне правіць

Шматгадовая травяністая голое расліна, усе часткі якой — і вегетатыўныя і генератыўныя — пакрыты залозкамі.

Сцябло паўзучае, аблісцвенае, месцамі укараняецца ў вузлах; яго даўжыня ў дарослай расліны складае ад 20 да 60 см[11]. Лісце супраціўнае, даўжынёй ад 9 да 25 мм і шырынёй ад 5 да 20 мм, на кароткіх хвосціках (даўжынёй ад 2 да 5 мм). Ліставыя пласцінкі яйкападобна-круглявыя або амаль круглыя (манетападобныя), зрэдку злёгку сэрцападобныя; могуць быць як тупымі, так і завостранымі[10]; цэльнакрайнія, з дробнымі рэдкімі цёмнымі залозкамі, светла-зялёныя, шаўкавістыя навобмацак[11][12]. Парасткі і лісце зімуюць[9].

Плод — шарападобная каробачка, якая адкрываецца пяццю створкамі. Насенне дробнае[9]. Час паспявання пладоў — жнівень—верасень[11].

Размнажэнне ў асноўным адбываецца вегетатыўна, з дапамогай доўгіх парасткаў, якія ўкараняюцца. Насенная прадуктыўнасць раслін вельмі нізкая[12]1988[en], на гэты факт яшчэ ў 1876 годзе паказваў Чарлз Дарвін[13]. Адной з прычын гэтага, па ўсёй бачнасці, з’яўляюцца меятычныя збоі, у выніку якіх доля пылковых зерняў, якія ўтвараюцца нежыццяздольнымі, аказваецца вельмі вялікая. Яшчэ адной прычынай насеннай стэрыльнасці, назіранай у віда, з’яўляецца, магчыма, спалучэнне ў многіх рэгіёнах яго пражывання такіх двух адначасова дзеючых фактараў, як пераважна вегетатыўнае размнажэнне, у выніку якога зараснікі расліны звычайна ўяўляюць сабой клон, то ёсць сукупнасць раслін, якія адбыліся ад аднаго продка, — і саманесумеснасць, то ёсць няўспрыемнасць гінецэем пылка раслін, які адносіцца да таго ж клону. Поўнай насеннай стэрыльнасці ў раслін не назіраецца, пры гэтым у працэнтных адносінах найбольшая насенная актыўнасць назіраецца ў Паўднёва-Усходняй Еўропе. Ёсць здагадка, што гэты рэгіён паслужыў для віда рэфугіўмам у часы апошняга ледніковага перыяду. Калі льды сталі адступаць і расліна стала распаўсюджвацца на поўнач, адбылося выраджэнне яго сістэмы палавога размнажэння — магчыма, у прасоўванні расліны на поўнач прымалі ў першую чаргу ўдзел асобіны з генатыпам, якія вызначаюць пераважна вегетатыўнае размнажэнне, у выніку колькасць ўтваральнага насення моцна паменшылася з-за саманесумеснасці; іншым фактарам, які выклікаў сур’ёзнае памяншэнне колькасці ўтваральнага насення, магла быць адсутнасць або недастатковая колькасць на новых тэрыторыях неабходных для палавога працэсу апыляльнікаў — вос з роду Macropis .

Лік храмасом: 2n = 32[14].

Хімічны склад правіць

У расліне знойдзены розныя біялагічна актыўныя рэчывы: флаваноіды гіперын (у каранях)[15] і рутын (у сцябле, лісці і кветках)[14], азотазмяшчальныя рэчывы ацэтылхалін (у сцеблах, лісці і кветках)[16] і халін (у сцеблах і лісці)[17], арганічныя кіслоты — кававая[18] і хларагенавая (у сцябле, лісці і кветках)[19]. Акрамя таго, у лісці расліны знойдзены дубільныя рэчывы і вітамін C[20].

Кветкі абодваполыя, адзінкавыя, выходзяць з пазух сярэдніх лістоў, з пяціраздзельным кубачкам, на адносна доўгіх кветаножках — па даўжыні прыкладна роўных даўжыні лісця. Чашалісцікі востраканцовыя, яйкападобна-сэрцападобныя (яйкападобна-трохкутныя), шырынёй пры падставе ад 4 да 8 мм і даўжынёй ад 6 да 10 мм[10], з чорнымі кропкамі і рыскамі[9]. Вяночак у два разы даўжэй чашачкі, жоўты, пяціраздзельны, дыяметрам ад 18 да 30 мм, з кароткай трубкай і залозістымі пялёсткамі, складзенымі ў пупышкаскладанні. Пялёсткі яйкападобныя, да абодвух канцоў звужаныя, з дробнымі чорнымі кропкамі і рыскамі[10][9]. Як на знешнім, так і на ўнутраным боку вяночка, у тым ліку і па яго краі, у вялікай колькасці прысутнічаюць дробныя празрыстыя залозкі на кароткіх ножках[10]. Тычынак пяць, яны залозістыя, у два з паловай разы карацей вяночка; у сваёй ніжняй часткі, ля падставы пялёсткаў, тычынкі пашыраныя і зрослыя паміж сабой, знаходзяцца ў трубцы вяночка і прымацаваныя да яе[9]; паверхня тычынак пакрыта дробнымі залозкамі. Песцік адзін. Завязь верхняя, круглявая або яйкападобная, слупок ніткападобны, лычык залозісты, галоўкавы, тупы. Апыленне адбываецца з дапамогай насякомых[9]. Час цвіцення — з мая па жнівень[10].

Зноскі правіць

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
  3. ↑ Linnaeus 1753.
  4. ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 79. — 160 с. — 2 350 экз.
  5. ↑ Federowski M. Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897
  6. ↑ Анненков Н.  (руск.) (бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
  7. ↑ Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
  8. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  9. ↑ а б в г д е ё ж Фёдоров 1981.
  10. ↑ а б в г д е Штейнберг 1952.
  11. ↑ а б в Новиков, Губанов 2008.
  12. ↑ а б Чухно (ред.) 2007.
  13. ↑ Bittrich, Kadereit 1988.
  14. ↑ а б Головкин и др. (том 2) 2001, с. 524, Рутин (rutin, quercetine-3-rhamnoglycoside, quercetine-3betaD-rutinoside).
  15. ↑ Головкин и др. (том 1) 2001, с. 157, Гиперин (гиперозид, кварцетин-3-галактозид) (hyperin, hyperoside, quercetin-3-galactoside).
  16. ↑ Головкин и др. (том 1) 2001, с. 55, Ацетилхолин (acetylcholine).
  17. ↑ Головкин и др. (том 2) 2001, с. 670, Холин (choline, 2-hydroxyethyl trimethylammoniumhydroxide).
  18. ↑ Головкин и др. (том 1) 2001, с. 327, Кофейная кислота (caffeic acid, 3,4-dihydroxycinnamic acid).
  19. ↑ Головкин и др. (том 2) 2001, с. 664, Хлорогеновая кислота (chlorogenic acid).
  20. ↑ БСЭ 1974.

Літаратура правіць

Спасылкі правіць

  • Лазаніца манетчатая: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.) (Праверана 10 сакавіка 2015)
  • Вербейник монетчатый; Lysimachia nummularia L.: інфармацыя ў базе даных «Флора сасудзістых раслін Цэнтральнай Расіі» Інстытута матэматычных праблем біялогіі РАН (Праверана 28 красавіка 2016)
  • Вербейник (Lysimachia). Энциклопедия декоративных садовых растений (28 красавіка 2016).
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Лазаніца_манетчатая&oldid=4713001"