Батанічная ілюстрацыя

Батанічная ілюстрацыя — мастацтва адлюстравання формы, колеру, дэталей раслін .

Гусялапка вастралопасцевая. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Батанічныя ілюстрацыі часта друкуюцца побач з батанічным слоўным апісаннем раслін у кнігах, часопісах і іншых навуковых батанічных выданнях.

Стварэнне такіх ілюстрацый патрабуе ад аўтара-мастака разумення марфалогіі раслін, доступу да натурных (прыродных) узораў або гербарыяў (узораў, засушаных для захаванасці). Батанічныя ілюстрацыі часцяком ствараюцца ў сумеснай працы мастака-ілюстратара і кансультанта-батаніка.

Гісторыя

Многія раннія фармакапеі ўключалі выявы раслін. Гэта рабілася з мэтай лепшага пазнавання таго ці іншага віду, як правіла, у лячэбных мэтах. Дакладнае апісанне і малюнак раслін да з’яўлення таксаноміі былі прынцыпова важнымі пры вырабе лекавых прэпаратаў.

У XVI стагоддзі швейцарац Конрад Геснер (1516—1568), вывучаючы расліны, рабіў тысячы малюнкаў розных частак раслін. Пастаянна практыкуючы руку і вока, ён удасканальваў свае накіды. Геснер выяўляў характэрныя для раслін прыкметы, паляпшаючы якасць навуковага малюнка. Аўтарскія накіды сталі эскізамі для ілюстрацый яго кнігі «Enchiridion historiae plantarum» (1541).

Са з’яўленнем і выданнем сістэм батанічнай наменклатуры з іх гранічна дакладным апісаннем раслін графічныя ці жывапісныя батанічныя ілюстрацыі сталі неабавязковымі. Аднак менавіта тым часам сярод мастакоў з’явілася спецыялізацыя, а затым і прафесія батанічнага ілюстратара. Батанічныя ілюстрацыі ў той час (зрэшты, як і ўсе іншыя) ствараліся ў тэхніцы ксілаграфіі.

У XVIII стагоддзі паляпшэнне друкарскай справы дазволіла друкаваць ілюстрацыі больш дакладна ў колеры і дэталях. Гравюра на метале паступова замяняла ксілаграфію ў якасці асноўнай тэхнікі батанічнай ілюстрацыі. Кожны ілюстраваны аркуш кнігі размалёўваўся ад рукі акварэллю. Гэта была карпатлівая і дарагая справа. Выданне вялікіх, падрабязных і раскошных батанічных кніг тыпу «Флоры» было справай дзяржаўнай важнасці — па іх судзілі, у тым ліку, аб тэхнічных і інтэлектуальных магчымасцях цэлых дзяржаў.

Усё большая цікавасць да батанічных кніг вядучых батанікаў і натуралістаў, а таксама заможных уладальнікаў маёнткаў, паркаў і садоў, прывяла да павелічэння попыту: ілюстрацыі сталі з’яўляцца і ў кнігах, разлічаных не толькі на вузкіх спецыялістаў, але і на масавага, хоць і нябеднага, чытача. Гэтаму спрыяла і развіццё ў канцы XVIII — пачатку XIX стагоддзяў тарцовай гравюры на дрэве, тэхнікі, дасканалейшай за абразную ксілаграфію, якая дазваляла вялікім майстрам перадаваць найскладанейшыя каляровыя і танальныя адценні, не звяртаючыся да размалёўвання адбітка (эстампа) ад рукі; у той жа час гравюра на дрэве была не такой дарагой, як гравюра на метале.

Батанічныя ілюстрацыі сталі ўключаць у сябе такія віды выданняў, як палявыя вызначальнікі, апісанні гербарыяў і калекцый, журналы. Развіццё фатаграфіі і звязаных з ёй спосабаў друку не зрабіла да канца ілюстрацыю, выкананую мастаком, непатрэбнай. Батанічны ілюстратар здольны стварыць гармонію дакладнасці і вобразнасці, сплесці некалькі прыродных узораў, каб паказаць адзінае цэлае, адначасова паказаць і пярэдні і адваротны бакі прадметаў (напрыклад, ліста). Акрамя таго, дробныя дэталі і часткі раслін можна павялічыць, каб паказаць іх нібы пад мікраскопам, і размясціць іх па свабодных месцах малюнка.

Выбітныя мастакі — ілюстратары батанічных выданняў

• Фердынанд Баўэр — аўстрыйскі батанік, удзельнічаў у экспедыцыі Мэцью Фліндэрса да берагоў Аўстраліі, замаляваў больш за 1500 раслін Аўстраліі.
• Алоіс Люнцэр — удзельнічаў у ілюстраванні кнігі «The native flowers and ferns of the United States» (1879).
• П’ер-Жазеф Рэдутэ — французскі мастак, выпусціў альбомы акварэльных ілюстрацый «Лілейныя» (8 тамоў, 1802—1816) і «Ружы» (3 тамы, 1817—1824).
• Джэймс Саўэрбі — англійскі мастак, ілюстраваў кнігі многіх вядомых батанікаў свайго часу — Лерыцье дэ Брутэля (Geraniologia, 1787—1792), Уільяма Кертыса (Flora Londinensis, 1775—1798), Дж. Э. Сміта (English Botany, з 1790) і інш.
• Ота Вільгельм Тамэ — нямецкі батанік, вядомы зборнікам батанічных ілюстрацый «Flora von Deutschland, Österreich і der Schweiz ў Wort і Bild für Schule і Haus» (1885).
• Якаб Штурм — нямецкі энтамолаг і гравёр, выпускаў зборнікі гравюр, тэкст да якіх быў напісаны вядомымі батанікамі, пад агульнай назвай «Deutschlands Flora in Abbildungen nach der Natur mit Beschreibungen» (1796—1862).

Літаратура

• Сытин А. К. Асаблівасці рускай батанічнай ілюстрацыі першай паловы XVIII стагоддзі (Праверана 2 лістапада 2009)

Спасылкі

• Мастацтва батанічнай ілюстрацыі на сайце Універсітэта штата Дэлавэр (англ.)
• On-line бібліятэка гістарычнай батанічнай літаратуры Батанічнага сада Місуры (англ.)
• Biodiversity Heritage Library (англ.)
• A Brief History of Mycological Illustration (англ.)