Брусель
Брусель (нідэрл.: Brussel, фр.: Bruxelles, ням.: Brüssel) — сталіца і найбуйнейшы горад Бельгіі. Сталіца Еўрапейскага Саюза. Насельніцтва — 140 тысяч жыхароў.
Горад
Брусель на карце Бельгіі   | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
![Сцяг[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Brussel_vlag.svg)
Брусель: горад і акруга
правіць
Разам з іншымі 18 камунамі горад Брусель утварае Брусельскі сталічны рэгіён, які фактычна з'яўляецца адзіным горадам з насельніцтвам амаль два мільёны чалавек, хоць насельніцтва камуны Брусель складае прыкладна 150 тыс. чалавек. Звычайна назва «Брусель» распаўсюджваюць на ўсю акругу.
Геаграфія
правіць
Камуна Брусель мае няправільную форму, што складаецца з трох частак: шырокай паўночнай, вузкай цэнтральнай і яшчэ вузейшай паўднёвай. Паўночная частка Бруселя ўключае раён Лакен, дзе месціцца аднайменная каралеўская рэзідэнцыя. Да 1921 года Лакен быў самастойнай камунаю. Гістарычнае ядро горада ўтварае пяцікутнік бульвараў, пракладзеных на месцы былых абарончых збудаванняў. Паўднёвы пратуберанец — авеню Луізы.
Брусель стаіць на рацэ Сене, аднак у межах горада яе практычна не відаць, бо раку перакрылі бельгійскія інжынеры пад кіраўніцтвам Анры Мо ў перыяд урбанізацыі (другая палова XIX стагоддзя).
Клімат
правіцьКлімат Бруселя — умераны марскі. Марскія паветраныя масы, якія ўтвараюцца над Паўночным морам, што знаходзіцца ў адноснай блізкасці, абумоўліваюць невялікія амплітуды сутачнай і гадавой тэмпературы і высокую адносную вільготнасць паветра. Найгарачэйшымі месяцамі з'яўляюцца ліпень і жнівень з сярэдняю тэмпературай +17,0 °C, найхаладнейшым — студзень з сярэднім мінімумам +2,5 °C. Сярэднегадовая тэмпература складае +9,7 °C. Колькасць сонечных гадзін за год — 1585.
Для марскога клімату ёсць тыповаю вялікая колькасць ападкаў. Так, за год у Бруселі выпадае 821 мм, найбольшая колькасць (па 79 мм) — у лістападзе і снежні.
| Кліматаграма Бруселя | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| С | Л | С | К | М | Ч | Л | Ж | В | К | Л | С |
71
5
1
|
53
6
2
|
73
10
4
|
54
14
6
|
70
18
9
|
78
20
12
|
69
23
14
|
64
23
14
|
63
19
12
|
68
14
8
|
79
9
5
|
79
6
3
|
| Тэмпература ў °C • Сума ападкаў у мм Крыніца: Каралеўскі метэаралагічны інстытут, MSN Weather | |||||||||||
Гісторыя
правіцьУзнікненне
правіцьНазва горада паходзіць ад слоў bruoc (старанідэрл., «балота») і sella (старанідэрл., «паселішча») і азначае літаральна «селішча на балоце».
Паводле легенды Брусель быў заснаваны ў VI стагоддзі Святым Гагерыкам (ці Сэн-Жэры). Аднак першая згадка пра паселішча Bruocsella сустракаецца толькі ў 996 годзе ў грамаце Атона Вялікага. З 977 па 979 год Карл Ніжнелатарынгскі пабудаваў крэпасць і капліцу на востраве на рацэ Сене, што стала першым крокам у развіцці горада. Сабор прысвяцілі Святой Гудуле, заступніцы Бельгіі. А ўжо ў XI стагоддзі збудавалі першы гарадскі мур.
Сярэднявечча
правіцьУ 1430 годзе герцаг Бургундскі Філіп III Добры атрымлівае ў спадчыну герцагства Брабант і робіць Брусель сталіцаю Бургундыі. Тым часам ідзе будаўніцтва ратушы і першых будынкаў на Гранд-плас. Адбываецца росквіт эканомікі, скульптары, дываншчыкі і ювеліры асталёўваюцца ў горадзе. У тым ліку мастакі Пітэр-Старэйшы Брэйгель і Рогір ван дэр Вейдэн знаходзяць у Бруселі прыстанак. У 1477 годзе ўнучка Філіпа Добрага, Марыя Бургундская, выходзіць замуж за будучага імператара Святой Рымскай імперыі Максімільяна I, за кошт чаго Брабант пераходзіць пад кіраванне Габсбургаў. Іх дачка Маргарыта Аўстрыйская часова пераносіць рэзідэнцыю ў Мехелен, але пасля 1531 года Брусель ізноў становіцца сталіцай Бургундыі.
Пасля смерці Карла V падчас кіравання яго сына Філіпа II вялікая частка сучаснай Бельгіі становіцца часцінаю Паўднёвых Нідэрландаў. За Філіпам адбываецца паўстанне супраць іспанскіх кіраўнікоў, у тым ліку на чале з графам Эгмантам і графам Горнам, якіх пасля публічна пакаралі. Падчас кіравання іспанца Фернанда Альварэс дэ Таледа жорстка пераследаваліся пратэстанты. Рэпрэсіі прычыніліся да таго, што горад пачала пакідаць інтэлектуальная эліта (збольшага ўцякалі ў Амстэрдам), што ў сваю чаргу прывяло да эканамічнага заняпаду Бруселя.
Брусель пасля Трыццацігадовай вайны
правіцьПаводле Вестфальскага міру, які паклаў канец вайне ў 1648 годзе, паўночная частка Нідэрландаў была прызнаная незалежнаю, у той час як паўднёвая частка разам з Бруселем засталася пад кіраваннем іспанцаў. У другой палове XVII стагоддзя за Людовікам XIV Францыя спрабуе заняць пануючае становішча ў Еўропе. Французскія войскі заваёўваюць Эно ды Заходнюю Фландрыю.
У 1695 годзе брусельскі Гранд-плас абстрэльваўся з артылерыйскіх гарматаў на працягу трох дзён і быў амаль цалкам разбураны. Паводле Рэйсвейкскага міру ад 1697 года французы павінны былі пакінуць бельгійскія тэрыторыі. Падчас Войны за іспанскую спадчыну (1701—1714) панаванне над Паўднёвымі Нідэрландамі (разам з тым і над Бруселем) перанялі прадстаўнікі Габсбургаў з Аўстрыі.
Барацьба за незалежнасць
правіцьУ 1789 годзе з дапамогай Брабанцкага паўстання атрымліваецца на кароткі час дамагчыся незалежнасці ад панавання Габсбургаў падчас кіравання Іосіфа II, пакуль у 1794 годзе тэрыторыі не захапілі войскі Французскай рэспублікі. Французскае панаванне скончылася ў 1815 годзе пасля паразы Напалеонаўскіх войскаў у бітве пры Ватэрлоа, які знаходзіцца за 15 км на поўдзень ад Бруселя. На Венскім кангрэсе 1814—1815 было вырашана аб'яднаць Паўднёвыя Нідэрланды з Паўночнымі пад кіраваннем Вілема I.
Ліберальная эліта каталіцкіх Паўднёвых Нідэрландаў, што арыентавалася на Францыю лінгвістычна, культурна і палітычна, а таксама каталіцкае духавенства пачуваліся ўшчэмленымі ў сферы дзяржаўнага кіравання, адукацыі і эканамічнага развіцця ў параўнанні з пераважна пратэстанцкаю нідэрландамоўнаю Поўначчу. Праз пэўны час Бельгійская рэвалюцыя прыводзіць да аддзялення Бельгіі ад Аб'яднанага каралеўства Нідэрландаў і ўтварэння Бельгійскага каралеўства. Наймагутнейшыя дзяржавы таго часу — Англія, Прусія, Аўстрыя і Расія — былі зацікаўлены ў мірным вырашэнні канфлікту і абвясцілі на Лонданскай канферэнцыі 1830 года незалежнасць новай дзяржавы. Брусель становіцца сталіцай каралеўства, а Леапольд I — першым каралём Бельгіі з формай кіравання канстытуцыйная манархія.
Новы час
правіцьДзякуючы статусу сталіцы дзяржавы і ўздыму эканомікі Бельгіі ў эпоху індустрыялізацыі (XIX стагоддзе), Брусель становіцца ўсё больш прывабным месцам. Насельніцтва расце хуткімі тэмпамі, не ў апошнюю чаргу за кошт імігрантаў з Валоніі і Францыі. Гістарычнае ядро горада аб'ядноўваецца з былымі сялібамі ў кангламерат, вырастаюць новыя кварталы, заключаецца ў трубу Сена. Тым часам будуюцца такія будынкі, як манументальны Палац Юстыцыі, Біржа, каралеўскі палац, Трыумфальная брама і знакамітыя будынкі ў стылі мадэрн (напрыклад, будынкі Віктора Орта).
Хоць Бельгія і стала ахвярай агрэсіўнай палітыкі Германіі падчас абедзвюх Сусветных войн, Брусель не быў падвергнуты значным разбурэнням. Дзякуючы гэтаму архітэктура і вуліцы Бруселя да 60-х гадоў (а часткова і ў нашы дні) заставаліся такімі ж, як і ў часы заснавання горада. Аднак ужо ў 30-х гадах пачалі праводзіць рэйкавыя зносіны паміж Паўночным і Цэнтральным вакзаламі цераз цэнтр горада.
Даўні канфлікт паміж фламандскім, нідэрландамоўным, і валонскім, франкамоўным, насельніцтвам прыводзіць да таго, што ў 1932—1938 гадах Брусель становіцца двухмоўным: назвы вуліц, станцый грамадскага транспарта і муніцыпалітэтаў дублююцца на дзвюх мовах. Пад уплывам больш развітай у той час Валоніі горад усё больш «афранцужваецца», пераважная раней нідэрландская мова адыходзіць на другі план. Таксама ў архітэктуры дамінуе французскі стыль.
Пасля другой сусветнай вайны Брусель заваёўвае ўсё большае міжнароднае значэнне: у 1958 годзе тут асталёўваецца Еўрапейская эканамічная супольнасць (папярэднік Еўрапейскага саюза). У тым жа годзе ў Бруселі адбылася Сусветная выстава і з тае нагоды там пабудавалі Атоміум. У 1967 годзе з Парыжа ў Брусель пераязджае НАТА.
Выдадзены ў 1953 годзе закон, згодна з якім выдаткі за знос старых дамоў аплочваюцца дзяржавай, негатыўна адбіваецца на знадворным выглядзе горада: зносіцца неапраўдана вялікая колькасць старых дамоў і кварталаў, а атрыманыя тэрыторыі забудоўваюцца вышыннымі буднкамі. Некаторыя архітэктары лічаць, што Брусель больш пацярпеў ад мадэрнізацыі ў 60-х гадах, чым ад войнаў. Падобная мадэрнізацыя, якая суправаджаецца масавым зносам гістарычных кварталаў, атрымала назву «бруселізацыя». Акрамя таго характэрнай для новага Бруселя рысай стала ўтварэнне гета і засяленне бедных сем'яў імігрантаў у цэнтральныя кварталы, што раней адрозніваліся багатымі культурнымі традыцыямі.