Глеб Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі

Глеб Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі (22 кастрычніка (3 лістапада) 1890, маёнтак Блонь Ігуменскага павета Мінскай губерні, цяпер вёска Блонь Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці — 1 лістапада 1943, Казань) — савецкі антраполаг і археолаг (спецыяліст па ранняму палеаліту); этнограф (народы Крыма і Каўказа); геолаг, доктар гістарычных навук.

Глеб Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі
Дата нараджэння	22 кастрычніка (3 лістапада) 1890 ці 1890
Месца нараджэння	Блонь, Ігуменскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	1 лістапада 1943(1943-11-01) ці 1943
Месца смерці	Казань, Татарская АССР[d], РСФСР, СССР
Месца пахавання	Арскія могілкі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  Расійская рэспубліка  РСФСР  СССР
Бацька	Анатоль Восіпавіч Бонч-Асмалоўскі
Маці	Варвара Іванаўна Бонч-Асмалоўская
Жонка	Вольга Георгіеўна Марозава[d]
Род дзейнасці	навуковец
Навуковая сфера	антрапалогія
Месца працы	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар гістарычных навук
Альма-матар	Мінская мужчынская гімназія Мінскае камерцыйнае вучылішча[d] фізіка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта[d] (1923)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сын «чорнаперадзельцаў» Анатоля і Варвары Бонч-Асмалоўскіх.

Яго магіла — помнік федэральнага значэння.

Біяграфія

Г. А. Бонч-Асмалоўскі скончыў школу ў маёнтку бацькі (Блонь), Мінскае камерцыйнае вучылішча і Мінскую гімназію. У 1909 годзе паступіў у Пецярбургскі ўніверсітэт на «Фізіка-матэматычны факультэт па натуральнаму разраду», але скончыў яго толькі пасля Першай Сусветнай вайны і рэвалюцыі, у 1923 г. Ва ўніверсітэце ён цікавіўся палеалітам і этнаграфіяй.

Пухавіцкі раённы краязнаўчы музей. Памятная таблічка.

У 1909 годзе ён пазнаёміўся з побытам Асеціі, а ў 1910—1912 гадах у экспедыцыі Рускага музея збіраў на Каўказе этнаграфічны матэрыял па хеўсурах. Быў удзельнікам студэнцкага Эрмітажнага гуртка.

Улетку 1912 Г. А. Бонч-Асмалоўскі падпісаў прашэнне аб звальненні з універсітэта і пайшоў на вайсковую службу. Падчас 1-й сусветнай вайны быў разведчыкам на фронце, атрымаў кантузію, вясной 1917 захварэў на сухоты. Быў адпраўлены на лячэнне ў Петраград падчас Лютаўскай рэвалюцыі; на фронт не вярнуўся.

Пухавіцкі раённы краязнаўчы музей. Экспазіцыя музея.

У 1919—1924 гг. ён удзельнічаў у этнаграфічных экспедыцыях і раскопках у розных раёнах Крыма, збіраў звесткі пра абрады татараў у Судацкім і Бахчысарайскім раёнах, займаўся набыццём для музея прадметаў побыту крымскіх татар. Сумесна з арыенталістам Ф. А. Фіельструпам (1889—1933) з 20 чэрвеня па 30 кастрычніка 1923 года Г. А. Бонч-Асмалоўскі збіраў калекцыі для Рускага музея і адначасова адбіраў матэрыялы для Цэнтральнага музея Таўрыды.

У 1920—1921 гг. яго прызначылі загадчыкам Крымскім камітэтам па справах музеяў (Крымахрысам, які займаўся нацыяналізацыяй і вопісам прадметаў мастацтва, кінутых у перыяд рэвалюцыі ў Крыме), стварыў паўднёвабярэжнае кнігасховішча на базе бібліятэкі Крымскага горнага клуба. Пасля гэта дапамагло захаваць унікальныя выданні з калекцый нацыяналізаваных палацаў і маёнткаў. Адмовіўшыся ад галавакружнай кар'еры загадчыка багатай калекцыі паўвострава Крым, у снежні 1921 года Глеб Анатольевіч вярнуўся ў Петраград, каб заняцца археалогіяй.

З 1 кастрычніка 1922 года ён пачаў служыць супрацоўнікам этнаграфічнага аддзела Рускага музея. З 1924 па 1930 гг. Г. А. Бонч-Асмалоўскі — асістэнт кафедры антрапалогіі Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта, у Рускім музеі ў пасадзе «Старэйшага Памочніка Захавальніка Рускага Музея па этнаграфічнаму аддзелу».

З 1930 па 1933 гг. ён — старшы навуковы супрацоўнік у Дзяржаўнай Акадэміі гісторыі матэрыяльнай культуры, старшы спецыяліст і загадчык чацвярцічнага аддзела Геалагічнага інстытута АН СССР. Член Праўлення Ленінградскага аддзялення Расійскага таварыства па вывучэнні Крыму.

У 1926—1927 і 1934 разам з К. Палікарповічам праводзіў раскопкі палеалітычных паселішчаў на Гомельшчыне і Смаленшчыне (Бердыж, Гамкава, Каменная гара). Апісаў спосабы вырабу і функцыі каменных прылад працы першабытнага чалавека, паказаў пераемнасць культуры і фізічнага тыпу чалавека ранняга і позняга палеаліту.

Удзельнік этнаграфічных і археалагічных экспедыцый на Каўказе і ў Крыме. Арыштаваны АДПУ у 1934. Асуджаны на 3 гады лагераў. Пакаранне адбываў у Варкуце. Пасля вызвалення жыў пад Ленінградам. Рэабілітаваны ў 1942. Памёр у эвакуацыі ў Казані.

Арыштаваны 29 лістапада 1933 года па абвінавачванні ў дачыненні да «нацыяналістычнай фашысцкай арганізацыі» (Справа славістаў) і 12 кастрычніка 1934 года асуджаны Асаблівай нарадай па арт. 58, п. 10, 11 КК РСФСР на 3 гады ВТЛ (ва Ухтпечлагу, Варкута) геолагам рудніка і буркалоны разведкі вугалю; унёс шэраг навін у практыку вуглеразведкі. Вызвалены датэрмінова па дыферэнцыраваных 25 лютага 1936 г. без права пражывання ў буйных гарадах. Пасля вяртання ў Ленінград, 19 мая 1936 года, Г. А. Бонч-Асмалоўскі накіраваў галоўнаму пракурору Вышынскаму ліст, хадайнічаючы аб вызваленні нявінна асуджаных, якія адбываюць пакаранне ў Варкуцінскіх лагерах. Жыў «на 101 км» на станцыі Арэдзеж Ленінградскай вобласці, дзе арганізаваў хатнюю антрапалагічную лабараторыю, у 1936—1941 гг. працаваў па дагаворах з выдавецтвам АН і Інстытутам антрапалогіі 1-га МДУ над двухтомнай манаграфіяй «Палеаліт Крыма».

1-ы том, «Грот Кіік-Коба», быў выдадзены ў 1940 г. 22 лютага 1941 г. знятая судзімасць. Г. А. Бонч-Асмалоўскі вяртаецца ў Ленінград. Працаваў старшым навуковым супрацоўнікам Інстытута гісторыі матэрыяльнай культуры АН СССР і пазаштатным прафесарам Ленінградскага ўніверсітэта.

2-і том манаграфіі, «Кісць выкапнёвага чалавека з грота Кіік-Коба», падпісаны ў друк 5 сакавіка 1941. Вышэйшая атэстацыйная камісія, разгледзеўшы 2 тамы манаграфіі, прысудзіла Г. А. Бонч-Асмалоўскі ў пачатку вайны ступень доктара навук без абароны дысертацыі.

3-і том манаграфіі «Шкілет ступні і галёнкі выкапнёвага чалавека з грота Кіік-Коба» пабачыў свет пад выданнем В. В. Бунака ў 1954 г.

У лістападзе 1941 г., падчас блакады Ленінграда, Г. А. Бонч-Асмалоўскі ў групе супрацоўнікаў інстытута матэрыяльнай культуры АН СССР эвакуіраваўся ў Казань разам з апошняй жонкай, Н. В. Тагеевай. З 1942 г. ён выкладаў у Казанскім дзяржаўным універсітэце антрапагенезу, працаваў над рукапісам трэцяга тома манаграфіі і, адначасова, быў супрацоўнікам Інстытута фізіялогіі АН СССР, якім кіраваў Л. А. Арбелі.

Г. А. Бонч-Асмалоўскі памёр раптам 1 лістапада 1943 ва ўзросце 52 гадоў.

Сям’я

Яго другая жонка — Вольга Георгіеўна Бонч-Асмалоўская, народжаная Марозава (7.5.1895, Санкт-Пецярбург — 7.11.1975, Ленінград, пахавана ў Дубне Маскоўскай вобл.) — мастачка, празаік, аўтар кнігі «Одна Судьба», апавяданняў і ўспамінаў. Дачка сапраўднага стацкага саветніка, вучонага лесавода «…батаніка, глебазнаўца і географа канца XIX стагоддзя — пачатку XX стагоддзя, класіка расійскага лесаводства», прафесара Ляснога інстытута, кіраўніка Жаночых сельскагаспадарчых курсаў Георгія Фёдаравіча Марозава (1867—1920) і Лідзіі Мікалаеўны, народжанай Зандрок.

Сын Вольгі Георгіеўны ад 1-га шлюбу — Георгій Паўлавіч Сомаў (12.4.1917, Крым — 1.10.2009, Уладзівасток), мікрабіёлаг, акадэмік РАМН, дырэктар інстытута эпідэміялогіі і мікрабіялогіі ср РАМН (1983—1988).

Сын Вольгі Георгіеўны і Глеба Анатольевіча — Андрэй Глебавіч Бонч-Асмалоўскі (13.1.1929, Ленінград — 29.1.2001, Санкт-Пецярбург), фізік-тэарэтык, доктар фізіка-матэматычных навук АІЯД (Аб’яднаны інстытут ядзерных даследаванняў, Дубна, Маскоўская вобласць).

Навуковыя дасягненні

11 верасня 1924 года ўпершыню ў СССР Бонч-Асмалоўскі выявіў рэшткі неандэртальскага чалавека ў гроце Кіік-Коба (Крым), які апынуўся таксама найстаражытным на тэрыторыі СССР помнікам эпохі Мусцье. «У працах вучонага даказвалася пераемнасць сувязь культуры і фізічнага тыпу чалавека ранняга палеаліту. Бонч-Асмалоўскім таксама была вылучана ідэя пра пераход продкаў чалавека ад надрэўнага да наземнага ладу жыцця задоўга да ператварэння малпы ў чалавека».

Бібліяграфія

• Бонч-Осмоловский Г. А. «Палеоэтнографическое исследование в Крыму», НВ, № 8/9,1925 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Как мы нашли пещерного человека (из записной книжки археолога)», «Новый Робинзон», № 1, 1925 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Этнографическая эпоха Крыма», «Путеводитель по Крыму», Сф., КрымОхрис, 1925 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Доисторическая эпоха», Путеводитель по Крыму, Симферополь, 1925 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Крымские татары: этнографический очерк», Путеводитель по Крыму, Сф., Крымиздат, 1925 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. Этнографический очерк «Крымские татары» в «Хрестоматии по этноистории и культуре. Сборник работ о крымских татарах», 1925 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Остатки древнепалеолитического человека в Крыму», «Природа», № 5-6, 1926 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Палеолитическая стоянка в Крыму», Предварительное сообщение, РАЖ, т. 14, вып. ¾, 1926 г.
• «Крымская экспедиция», Этнографические экспедиции Гос. Русского музея 1924 и 1925 гг., Л., 1926 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Доисторические культуры Крыма», «Крым», № 2, 1926 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Брачные обряды татар горного Крыма», Известия ИРГО, т. 58, вып. 1,. 1926 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Свадебные жилища турецких народностей», МЭТ, 3, вып. 1, 1926.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «О научной деятельности крымских музеев» в кн. Мусаева У. К. «Подвижники крымской этнографии 1921—1941: Историографические очерки», ТНУ им. В. И. Вернадского, под ред. А. А. Непомнящего, Симферополь, Таврия, 2004. (Биобиблиография крымоведения: Вып. 2).
• «Работы Крымской палеоэтнологической экспедиции в 1927-28 гг.», «Человек», № 2/4, 1928 г.
• «К вопросу об эволюции древнепалеолитических индустрий», там же. С. 147—186.
• «Шайтан-Коба, крымская стоянка типа Абри-Оди», Бюллетень Комиссии по изучению четвертичного периода, № 2, 1930 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «К проблеме комплексного изучения четвертичного периода», СГАИМК, № 2-4, 1932 г.
• «Итоги изучения крымского палеолита», Тр. Международной конференции Ассоциации по изучению четвертичного периода Европы, вып. 5, Л., 1934 г.
• «10 лет советских работ по палеолиту», «Природа», № 2, 1934 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Грот Киик-Коба. Палеолит Крыма», М. -Л., вып. 1, 1940 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Кисть ископаемого человека из грота Киик-Коба», М. -Л., 1941 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Эволюционное значение противопоставления большого пальца кисти», «Общая биология», журн., т. 5, вып. 1, 1944 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Патологические рефлексы в вопросе антропогенеза», Доклады АН СССР, т. XLIV, вып. 5, 1944 г.
• Бонч-Осмоловский Г. А. «Палеолит Крыма. Скелет стопы и голени ископаемого человека из грота Киик-Коба», М.—Л., вып. 3, редак. В. В. Бунака, 1954 г.

Літаратура

• ЭГБ, т. 2.
• «Personalia», «Этнография», № ½, 1926 г.
• «Осведомительный бюллетень» [КЭИ АН СССР], 10 окт. № 15/16 (52/53), 1928 г.; Янв. № 1/2 (62/63), 1929 г.
• Крышова Н. А. «Памяти проф. Г. А. Бонч-Осмоловского (1890—1943)» Природа, № 5/6, 1944 г.
• Бунак В. В. «Глеб Анатольевич Бонч-Осмоловский (1890—1943). Биографические сведения и краткий очерк научной деятельности», М.—Л., вып. 3, 1954 г. ; Дебец, с. 13, 16, 1957 г.
• Клейн Б. С. «Дело Бонч-Осмоловских», «Неман», № 11, 1970 г.
• «Восемьдесят лет со дня рождения Г. А. Бонч-Осмоловского (1890—1943)», ВАН. Вып. 38, 1971 г.; АУ. с. 17.
• Морозова О. Г. «Выступление на заседании, посвященном памяти Г. А. Бонч-Осмоловского в ЛОИА АН СССР в феврале 1971 г.», рукопись, домашний архив М. А. Бонч-Осмоловской.
• Газета «Известия», 23 ноября 1978 г. Статья об открытии Г. А. Бонч Осмоловским первого в СССР захоронения неандертальского человека.
• Морозова О. Г. «Одна судьба», Ленинград, 1976 г.
• Клейн Б. С. «В годину испытаний», Минск, 1986 г.
• Бибиков С. Н. «Глеб Анатольевич Бонч-Осмоловский», СА, № 1, 1990 г.
• Торчинская Э. Г. «Глеб Анатольевич Бонч-Осмоловский — этнограф-собиратель (о коллекциях, собранных Г. А. Бонч-Осмоловским в ГМЭ народов СССР)», докл. на Науч. чтениях к 100-летию Г. А. Бонч-Осмоловского 14.11.1990 г., ЛОИА АН СССР.
• Смирнов С. В. «Г. А. Бонч-Осмоловский i сучасна археологія», «Археология», № 1, 1990 г.
• Волков Ф. К. «По поводу наших неолитических находок с керамикой домикенского типа», «Киевская старина»,Т. LXX, июль-август, 1900 г.
• Лебедев С. Г. «История отечественной археологии. 1700—1917 г.г.», СПб, 1992 г.
• Анциферов Н. П. Из дум о былом : Воспоминания / вступ. ст., сост., примеч. и аннот. указ. имен А. И. Добкина. — М. : Феникс : Культур. инициатива, 1992. — 512 с
• Васильев С. А. «Г. А. Бонч-Осмоловский и современное палеолитоведение», РА, № 1, 1994 г.
• Ашнин, Алпатов, 1994 (1) — Ашнин Ф. Д., Алпатов В. М. «Дело славистов»: 30-е годы. М., 1994 г.
• Лексина Ю. А. «Бонч-Осмоловский Г. А.: (1890—1943). Профессора Исторического факультета Казан. ун-та: (1939—1999)», Казань, 1999 г.
• «Биографические материалы. Репрессированные геологи», Гл. ред. В. П. Орлов, М.-СПб., 1999 г.
• «Репрессированные этнографы», вып. 1, изд. 2. Ин-т этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, «Восточная литература», РАН, Москва, 2002 г. В главе, посвященной Ф. А. Фиельструпу, рассказывается о работе в Крыму Г. А. Бонч-Осмоловского. www.arcticmuseum.com/files/…/repressirovannye_etnografy.pdf
• Герасимова М. М., Астахов С. Н., Величко А. А. «Палеолитический человек, его материальная культура и природная среда обитания. Иллюстрированный каталог палеоантропологических находок», СПб., 2007 г.
• Тихонов И. Л. «Археология в Санкт-Петербургском университете. Историографические очерки», СПб., 2003 г.
• Тагеева Н. В. «Глеб Анатольевич Бонч-Осмоловский как археолог-доисторик. Материалы», Архив ИИМК, рукопись, ф.71, д. 61-64.
• Тагеева Н. В. «Глеб Анатольевич Бонч-Осмоловский как этнограф и музеевед. Материалы», Архив ИИМК, рукопись, ф.71, д. 65-66.
• Бонч-Осмоловский А. О. «Воспоминания», домашний архив М. А. Бонч-Осмоловской.
• Морозова О. Г. «Одна судьба. 2 часть», рукопись, домашний архив М. А. Бонч-Осмоловской.
• Сомов Г. П. «Глеб Анатольевич Бонч-Осмоловский», рукопись, домашний архив М. А. Бонч-Осмоловской.
• «Личное дело Бонч-Осмоловского Г. А.», РА ИИМК, ф. 2, о. 3, д. 76.
• Дело по обвинению Бонч-Осмоловского и прочих. Архив УФСБ по Санкт-Петербургу и Ленинградской области, № П30695. т. 2.

Спасылкі

• Бонч-Осмоловский Глеб Анатольевич (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі
• Большой Энциклопедический словарь. 2000. Бонч-Осмоловский Глеб Анатольевич
• Энциклопедический словарь. 2009. Бонч-Осмоловский Глеб Анатольевич
• Большая биографическая энциклопедия. 2009. Бонч-Осмоловский Глеб Анатольевич