Ніко́ла То́дараў Жэ́каў (25 снежня 1864 (6 студзеня 1865), Слівен — 1 лістапада 1949, Фюсен, Германія) — балгарскі ваеначальнік, генерал пяхоты (1936), ваенны міністр (1915), галоўнакамандуючы Дзеючай арміяй падчас Першай сусветнай вайны (1915—1918).

Нікола Тодараў Жэкаў
балг.: Никола Тодоров Жеков
Дата нараджэння 6 студзеня 1865(1865-01-06) ці 1864[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 1 лістапада 1949(1949-11-01) ці 1949[1]
Месца смерці
Месца пахавання
Альма-матар
Грамадзянства
Род войскаў пяхота
Званне генерал[2] і генерал ад інфантэрыі
Бітвы/войны
Узнагароды і званні
Ордэн «Pour le Mérite»
Ордэн «Pour le Mérite»
Жалезны крыж 1-га класа
Жалезны крыж 1-га класа
Жалезны крыж 2-га класа
Жалезны крыж 2-га класа
Ордэн Чырвонага арла 1-й ступені з мячамі
Ордэн Чырвонага арла 1-й ступені з мячамі
Ордэн Чырвонага арла 2-й ступені
Ордэн Чырвонага арла 2-й ступені
Ордэн Жалезнай кароны 2-й ступені
Ордэн Жалезнай кароны 2-й ступені
Кавалер Вялікага крыжа Аўстрыйскага ордэна Леапольда
Кавалер Вялікага крыжа Аўстрыйскага ордэна Леапольда
Ордэн Асманіё 1 ступені з дыяментамі
Галіпалійская зорка
Галіпалійская зорка
Вялікі крыж ордэна «Святы Аляксандр»
Вялікі крыж ордэна «Святы Аляксандр»
Афіцэрскі крыж ордэна «За ваенныя заслугі» (Балгарыя)
Афіцэрскі крыж ордэна «За ваенныя заслугі» (Балгарыя)
Крыж ордэна «За ваенныя заслугі» (Балгарыя)
Крыж ордэна «За ваенныя заслугі» (Балгарыя)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Адукацыя правіць

Скончыў Ваеннае вучылішча ў Сафіі (1887), Ваенную акадэмію ў Турыне, Італія (1898).

Ваенная служба правіць

  • У кастрычніку 1885, падчас сербска-балгарскай вайны, служыў юнкерам-добраахвотнікам у рэзервовым палку.
  • У жніўні 1886, яшчэ будучы юнкерам, удзельнічаў у ваенным перавароце, які звергнуў цара Аляксандра Батэнберга. За гэта быў разжалаваны, пераведзены радавым у 12-й пяхотны полк, але затым амніставаны.
  • У 1887—1894 служыў у 5-м, затым у 2-м артылерыйскіх палках.
  • У 1894—1898 вучыўся ў Ваеннай акадэміі ў Турыне.
  • У 1898—1901 служыў у 3-м артылерыйскім палку, а затым афіцэрам для асобых даручэнняў у штабе арміі.
  • З 1901 — выкладчык педагогікі і інспектар класаў у Ваенным вучылішчы.
  • У 19031910 — начальнік школы подпаручнікаў запасу.
  • У 1910—1912 — камандзір 1-га пяхотнага палка.
  • З 18 лютага па 19 верасня 1912 — начальнік Ваеннага вучылішча.
  • У 1912—1913, у час 1-й Балканскай вайны — начальнік штаба 2-й арміі, якая дзейнічала на одрынскім накірунку.
  • У 1913 годзе, падчас 2-й Балканскай вайны быў цяжка хворы, у сувязі з чым у ёй не ўдзельнічаў, а ў час дэмабілізацыі арміі быў прызначаны начальнікам штаба акупацыйных войскаў у Заходняй Тракіі.
  • У 1913—1914 удзельнічаў у дыпламатычнай місіі ў Стамбуле, дзе вёў перамовы аб заключэнні балгара-турэцкай ваеннай канвенцыі.
  • У 1914—1915 — памочнік начальніка штаба арміі.
  • У 1915 — камандзір 8-й пяхотнай дывізіі.
  • З 6 жніўня па 21 верасня 1915 — ваенны міністр.

Галоўнакамандуючы правіць

24 верасня 1915 па патрабаванню цара Фердынанда быў прызначаны галоўнакамандуючым Дзеючай арміяй, якая ўдзельнічала ў Першай сусветнай вайне. Фактычна кіраваў усімі дзеяннямі балгарскіх узброеных сіл пры намінальным вярхоўным галоўнакамандуючым цары Фердынандзе (у той жа час яго дзейнасць знаходзілася пад кантролем германскага камандавання). Карыстаўся значным аўтарытэтам у арміі, лічыўся добрым аратарам.

За час яго камандавання балгарскія ўзброеныя сілы дамагліся шэрагу поспехаў. Восенню 1915 года 1-я і 2-я балгарскія арміі ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях супраць сербскай арміі, спрыяючы аўстра-германскім войскам, якія наносілі асноўны ўдар. У выніку яны авалодалі ўмацаваным пунктам Ніш, адкінулі войскі сербаў ад сербска-румынскай мяжы, перапынілі паведамленне Сербіі з войскамі Антанты, што высадзіліся ў Салоніках. Да канца лістапада балгарскія войскі занялі большую частку Косава, да снежня 1915 акупавалі Вардарскую Македонію. У жніўні 1916 яны ж занялі некалькі гарадоў у Грэцыі. З верасня 1916 3-я балгарская армія паспяхова дзейнічала супраць Румыніі, узяўшы 6 верасня крэпасць Тутракан (Туртукай), у кастрычніку 1916 г. яна заняла Паўднёвую Дабруджу, а да пачатку 1917 — і Паўночную Дабруджу.

Аднак агульнае цячэнне Першай сусветнай вайны складвалася не на карысць Германіі і Аўстра-Венгрыі, саюзнікамі якіх была Балгарыя, у краіне абвастраліся палітычныя праблемы. Працяглая вайна выклікала незадаволенасць салдат, якое прывяло да іх адкрытых выступленняў супраць начальства. 8 верасня 1918 генерал Жэкаў адбыў на лячэнне ў Вену, а ўжо 14 верасня войскі Антанты пачалі рашучы наступ на Салоніцкім фронце, на наступны дзень фронт быў прарваны, а 24 верасня пачалося салдацкае паўстанне. 29 верасня ў Салоніках было заключана перамір’е на цяжкіх для Балгарыі умовах. 3 кастрычніка цар Фердынанд адрокся ад прастола, а на наступны дзень генерал Жэкаў, які знаходзіўся ў Вене, быў звольнены ў запас.

Палітычная і грамадская дзейнасць правіць

 

У 1918—1921 генерал Жэкаў жыў у эміграцыі ў Аўстрыі і Германіі. У 1921 вярнуўся ў Балгарыю, дзе быў прысуджаны да 10 гадоў пазбаўлення волі па абвінавачванні ў тым, што з’яўляўся адным з вінаватых у нацыянальнай катастрофы Балгарыі падчас Першай сусветнай вайны. 10 ліпеня 1924 быў датэрмінова вызвалены з зняволення, удзельнічаў у нерэалізаваных планах ваеннага перавароту, накіраванага на звяржэнне ўрада Аляксандра Цанкова.

З’яўляўся старшынёй Саюза паветрана-хімічнай абароны Балгарыі, ганаровым старшынёй Таварыства кавалераў ордэна «За адвагу». З 1931 чытаў лекцыі ў Ваеннай акадэміі, у 1936 цар Барыс III вырабіў яго ў генералы пяхоты — вышэйшае званне ў балгарскай арміі таго часу. У 19371942 быў рэдактарам выдання «Българска военна мисъл». Аўтар шматлікіх прац, у тым ліку «Палітычнае жыццё Балгарыі і армія» (1924), «Конная дывізія ў 1912 і 1916» (1927), «Балгарская армія. 1878-1928» (1928), «Вайна як грамадская з’ява і непазбежнае зло» (1931), «Вайна была і будзе, насуперак яе жахам і спусташэння» (1931), «Праблемы Галоўнага камандавання» (1936), «Масонства і яўрэйства» (1940), «Германія і Балгарыя. Артыкулы і прамовы. Т. 1» (1943). Аўтар ваенна-тэарэтычных і ваенна-гістарычных артыкулаў, апублікаваных у балгарскіх ваенных выданнях.

Прытрымліваўся правых палітычных поглядаў, быў прыхільнікам пашырэння сувязяў з нацысцкай Германіяй, вылучаў ідэі нацыянальнага адзінства і беспартыйнага праўлення, выступаў з антысеміцкіх пазіцый. Меў асабістыя сустрэчы з Адольфам Гітлерам, у ліпені 1940 па запрашэнні германскага вярхоўнага камандавання наведаў Заходні фронт. У 1940—1944 быў ганаровым старшынёй вельмі правага Саюза балгарскіх нацыянальных легіёнаў (старшынёй быў генерал Хрыста Ніколаў Лукаў). У сакавіку 1942 Гітлер узнагародзіў яго 500 тысячамі рэйхсмарак за заслугі ў час Першай сусветнай вайны, якія ён накіраваў на стварэнне фонду навучання балгарскіх афіцэраў.

У верасні 1944, перад уступленнем на тэрыторыю Балгарыі савецкіх войскаў эміграваў у Германію. 1 лютага 1945 завочна прысуджаны да смяротнага пакарання так званым «Народным судом». Да сваёй смерці жыў у Германіі, дзе быў пахаваны.

7 лістапада 1992 яго астанкі былі перанесены ў Ваенны маўзалей ў Сафіі. Адна з вуліц Сафіі названая яго імем.

Званні правіць

Зноскі

  1. а б Czech National Authority Database Праверана 9 мая 2022.
  2. Czech National Authority Database Праверана 20 снежня 2022.

Спасылкі правіць