Нікола Жэкаў
Ніко́ла То́дараў Жэ́каў (25 снежня 1864 (6 студзеня 1865), Слівен — 1 лістапада 1949, Фюсэн, Германія) — балгарскі ваеначальнік, генерал пяхоты (1936), ваенны міністр (1915), галоўнакамандуючы Дзеючай арміяй падчас Першай сусветнай вайны (1915—1918).
| Нікола Тодараў Жэкаў | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| балг.: Никола Тодоров Жеков | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Дата нараджэння | 6 студзеня 1865 | ||||||||||||||
| Месца нараджэння | |||||||||||||||
| Дата смерці | 1 лістапада 1949 (84 гады) | ||||||||||||||
| Месца смерці | |||||||||||||||
| Месца пахавання | |||||||||||||||
| Альма-матар | |||||||||||||||
| Грамадзянства | |||||||||||||||
| Род войскаў | пяхота | ||||||||||||||
| Званне | генерал[1] і генерал ад інфантэрыі | ||||||||||||||
| Бітвы/войны | |||||||||||||||
| Узнагароды і званні |
|
||||||||||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||||||||||
.svg){kind=small}
Адукацыя
правіцьСкончыў Ваеннае вучылішча ў Сафіі (1887), Ваенную акадэмію ў Турыне, Італія (1898).
Ваенная служба
правіць- У кастрычніку 1885, падчас сербска-балгарскай вайны, служыў юнкерам-добраахвотнікам у рэзервовым палку.
- У жніўні 1886, яшчэ будучы юнкерам, удзельнічаў у ваенным перавароце, які звергнуў цара Аляксандра Батэнберга. За гэта быў разжалаваны, пераведзены радавым у 12-й пяхотны полк, але затым амніставаны.
- У 1887—1894 служыў у 5-м, затым у 2-м артылерыйскіх палках.
- У 1894—1898 вучыўся ў Ваеннай акадэміі ў Турыне.
- У 1898—1901 служыў у 3-м артылерыйскім палку, а затым афіцэрам для асобых даручэнняў у штабе арміі.
- З 1901 — выкладчык педагогікі і інспектар класаў у Ваенным вучылішчы.
- У 1903—1910 — начальнік школы подпаручнікаў запасу.
- У 1910—1912 — камандзір 1-га пяхотнага палка.
- З 18 лютага па 19 верасня 1912 — начальнік Ваеннага вучылішча.
- У 1912—1913, у час 1-й Балканскай вайны — начальнік штаба 2-й арміі, якая дзейнічала на одрынскім накірунку.
- У 1913 годзе, падчас 2-й Балканскай вайны быў цяжка хворы, у сувязі з чым у ёй не ўдзельнічаў, а ў час дэмабілізацыі арміі быў прызначаны начальнікам штаба акупацыйных войскаў у Заходняй Тракіі.
- У 1913—1914 удзельнічаў у дыпламатычнай місіі ў Стамбуле, дзе вёў перамовы аб заключэнні балгара-турэцкай ваеннай канвенцыі.
- У 1914—1915 — памочнік начальніка штаба арміі.
- У 1915 — камандзір 8-й пяхотнай дывізіі.
- З 6 жніўня па 21 верасня 1915 — ваенны міністр.
Галоўнакамандуючы
правіць24 верасня 1915 па патрабаванню цара Фердынанда быў прызначаны галоўнакамандуючым Дзеючай арміяй, якая ўдзельнічала ў Першай сусветнай вайне. Фактычна кіраваў усімі дзеяннямі балгарскіх узброеных сіл пры намінальным вярхоўным галоўнакамандуючым цары Фердынандзе (у той жа час яго дзейнасць знаходзілася пад кантролем германскага камандавання). Карыстаўся значным аўтарытэтам у арміі, лічыўся добрым аратарам.
За час яго камандавання балгарскія ўзброеныя сілы дамагліся шэрагу поспехаў. Восенню 1915 года 1-я і 2-я балгарскія арміі ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях супраць сербскай арміі, спрыяючы аўстра-германскім войскам, якія наносілі асноўны ўдар. У выніку яны авалодалі ўмацаваным пунктам Ніш, адкінулі войскі сербаў ад сербска-румынскай мяжы, перапынілі паведамленне Сербіі з войскамі Антанты, што высадзіліся ў Салоніках. Да канца лістапада балгарскія войскі занялі большую частку Косава, да снежня 1915 акупавалі Вардарскую Македонію. У жніўні 1916 яны ж занялі некалькі гарадоў у Грэцыі. З верасня 1916 3-я балгарская армія паспяхова дзейнічала супраць Румыніі, узяўшы 6 верасня крэпасць Тутракан (Туртукай), у кастрычніку 1916 г. яна заняла Паўднёвую Дабруджу, а да пачатку 1917 — і Паўночную Дабруджу.
Аднак агульнае цячэнне Першай сусветнай вайны складвалася не на карысць Германіі і Аўстра-Венгрыі, саюзнікамі якіх была Балгарыя, у краіне абвастраліся палітычныя праблемы. Працяглая вайна выклікала незадаволенасць салдат, якое прывяло да іх адкрытых выступленняў супраць начальства. 8 верасня 1918 генерал Жэкаў адбыў на лячэнне ў Вену, а ўжо 14 верасня войскі Антанты пачалі рашучы наступ на Салоніцкім фронце, на наступны дзень фронт быў прарваны, а 24 верасня пачалося салдацкае паўстанне. 29 верасня ў Салоніках было заключана перамір’е на цяжкіх для Балгарыі умовах. 3 кастрычніка цар Фердынанд адрокся ад прастола, а на наступны дзень генерал Жэкаў, які знаходзіўся ў Вене, быў звольнены ў запас.
Палітычная і грамадская дзейнасць
правіць
У 1918—1921 генерал Жэкаў жыў у эміграцыі ў Аўстрыі і Германіі. У 1921 вярнуўся ў Балгарыю, дзе быў прысуджаны да 10 гадоў пазбаўлення волі па абвінавачванні ў тым, што з’яўляўся адным з вінаватых у нацыянальнай катастрофы Балгарыі падчас Першай сусветнай вайны. 10 ліпеня 1924 быў датэрмінова вызвалены з зняволення, удзельнічаў у нерэалізаваных планах ваеннага перавароту, накіраванага на звяржэнне ўрада Аляксандра Цанкова.
З’яўляўся старшынёй Саюза паветрана-хімічнай абароны Балгарыі, ганаровым старшынёй Таварыства кавалераў ордэна «За адвагу». З 1931 чытаў лекцыі ў Ваеннай акадэміі, у 1936 цар Барыс III вырабіў яго ў генералы пяхоты — вышэйшае званне ў балгарскай арміі таго часу. У 1937—1942 быў рэдактарам выдання «Българска военна мисъл». Аўтар шматлікіх прац, у тым ліку «Палітычнае жыццё Балгарыі і армія» (1924), «Конная дывізія ў 1912 і 1916» (1927), «Балгарская армія. 1878-1928» (1928), «Вайна як грамадская з’ява і непазбежнае зло» (1931), «Вайна была і будзе, насуперак яе жахам і спусташэння» (1931), «Праблемы Галоўнага камандавання» (1936), «Масонства і яўрэйства» (1940), «Германія і Балгарыя. Артыкулы і прамовы. Т. 1» (1943). Аўтар ваенна-тэарэтычных і ваенна-гістарычных артыкулаў, апублікаваных у балгарскіх ваенных выданнях.
Прытрымліваўся правых палітычных поглядаў, быў прыхільнікам пашырэння сувязяў з нацысцкай Германіяй, вылучаў ідэі нацыянальнага адзінства і беспартыйнага праўлення, выступаў з антысеміцкіх пазіцый. Меў асабістыя сустрэчы з Адольфам Гітлерам, у ліпені 1940 па запрашэнні германскага вярхоўнага камандавання наведаў Заходні фронт. У 1940—1944 быў ганаровым старшынёй вельмі правага Саюза балгарскіх нацыянальных легіёнаў (старшынёй быў генерал Хрыста Ніколаў Лукаў). У сакавіку 1942 Гітлер узнагародзіў яго 500 тысячамі рэйхсмарак за заслугі ў час Першай сусветнай вайны, якія ён накіраваў на стварэнне фонду навучання балгарскіх афіцэраў.
У верасні 1944, перад уступленнем на тэрыторыю Балгарыі савецкіх войскаў эміграваў у Германію. 1 лютага 1945 завочна прысуджаны да смяротнага пакарання так званым «Народным судом». Да сваёй смерці жыў у Германіі, дзе быў пахаваны.
7 лістапада 1992 яго астанкі былі перанесены ў Ваенны маўзалей ў Сафіі. Адна з вуліц Сафіі названая яго імем.
Званні
правіць- З 27 красавіка 1887 — падпаручнік;
- З 18 мая 1890 — паручнік;
- З 2 жніўня 1894 — капітан;
- З 1 студзеня 1901 — маёр;
- З 1 студзеня 1905 — падпалкоўнік;
- З 18 мая 1909 — палкоўнік;
- З 2 жніўня 1915 — генерал-маёр;
- З 6 кастрычніка 1916 — генерал-лейтэнант;
- З 6 мая 1936 — генерал пяхоты.
Зноскі
- ↑ Národní autority České republiky Праверана 20 снежня 2022.