Саюз Суверэнных Дзяржаў
Саюз Суверэнных Дзяржаў, скар. ССД[1] — праект абноўленага саюза дзяржаў былога СССР.
ПерадгісторыяПравіць
У снежні 1990 года быў падняты пытанне аб рэарганізацыі СССР.
3 снежня Вярхоўны Савет СССР падтрымаў канцэпцыю прапанаванага Прэзідэнтам СССР М. С. Гарбачовым праекта Саюзнага Дагавора і перадаў яго для абмеркавання на IV З'ездзе народных дэпутатаў СССР[2].
24 снежня 1990 года дэпутаты IV З'езду народных дэпутатаў СССР, правялі пайменнае галасаванне і пастанавілі лічыць неабходным захаванне СССР як абноўленай федэрацыі раўнапраўных суверэнных рэспублік, у якой будуць у поўнай меры забяспечвацца правы і свабоды чалавека любой нацыянальнасці[3].
У той жа дзень, па ініцыятыве і настойлівым патрабаванні Прэзідэнта СССР М. С. Гарбачова[4], З'ездам была прынята пастанова па пытанні аб правядзенні ўсесаюзнага рэферэндуму аб захаванні абноўленага Саюза як федэрацыі раўнапраўных суверэнных Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік[5]. За прыняцце пастановы прагаласавалі 1677 дэпутатаў, супраць — 32, устрымаліся — 66[4].
Усесаюзны рэферэндум аб захаванні СССРПравіць
17 сакавіка 1991 года адбыўся рэферэндум, на якім за захаванне і абнаўленне СССР прагаласавала большасць грамадзян, за выключэннем насельніцтва шасці рэспублік (Літва, Эстонія, Латвія, Грузія, Малдова, Арменія), у якіх вышэйшыя органы ўлады адмовіліся праводзіць рэферэндум, таму што раней абвясцілі пра незалежнасць ці пра пераход да незалежнасці паводле вынікаў рэферэндумах аб незалежнасці, якія раней прайшлі ў іх.
ССД-федэрацыя (Саюз Савецкіх Суверэнных Рэспублік)Правіць
На аснове канцэпцыі рэферэндуму ўпаўнаважанай цэнтральнымі і рэспубліканскімі ўладамі рабочай групай у рамках т.зв. нова-агароўскага працэсу ўвесну-ўлетку 1991 быў распрацаваны праект па заключэнні новага саюза — Саюза Савецкіх Суверэнных Рэспублік[6] (СССР[6], Саюз ССР[6], Саюз Суверэнных Дзяржаў[6]) як мяккай, дэцэнтралізаванай федэрацыі.
Праект дагавора аб стварэнні Саюза быў двойчы парафіраваны (папярэдне падпісаны) — 23 красавіка і 17 чэрвеня 1991 года. Канчатковая рэдакцыя «Дагаворы аб Саюзе суверэнных дзяржаў» была апублікавана ў газеце «Праўда» 15 жніўня. У той жа газеце 3 жніўня 1991 года было апублікавана выступленне Прэзідэнта СССР Гарбачова па тэлебачанні, у якім адзначалася, што «саюзны дагавор адкрыты да падпісання» з 20 жніўня 1991 года. У новым Дагаворы адзначалася: «Дзяржавы, якія ўтвараюць Саюз, валодаюць усёй поўнасцю палітычнай улады, самастойна вызначаюць сваё нацыянальна-дзяржаўны лад, сістэму органаў улады і кіравання[7], яны могуць дэлегаваць частку сваіх паўнамоцтваў іншым дзяржавам — удзельнікам Дагавора…». Больш таго, у 2-м[6] раздзеле 23-га артыкула новага Дагавора гаварылася: "Гэты дагавор… набывае моц з моманту падпісання… паўнамоцнымі дэлегацыямі. Для дзяржаў, якія яго падпісалі, з той жа даты Дагавор аб утварэнні СССР 1922 года страчвае сілу «[8].
Членамі новага саюза павінны былі стаць дзевяць з пятнаццаці саюзных рэспублік былога СССР: як заявіў М. С. Гарбачоў у тэлевізійным звароце 3 жніўня 1991 года, 20 жніўня новы саюзны дагавор павінны былі падпісаць Беларусь, Казахстан, РСФСР, Таджыкістан і Узбекістан, а ўвосень да іх маглі далучыцца Азербайджан, Кыргызстан, Украіна і Туркменістан[9].
Зрыў падпісання дагавораПравіць
Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы 18-21 жніўня ажыццявіў няўдалую спробу гвалтоўнага адхілення М. С. Гарбачова з пасады Прэзідэнта СССР, сарваўшы падпісанне Саюзнага дагавора.
Супярэчнасці паміж цэнтральнымі і рэспубліканскімі ўладамі і нацыянальнымі элітамі паглыбіліся, і ўсе саюзныя рэспублікі адна за другой абвясцілі пра незалежнасць.
ССД-канфедэрацыяПравіць
5 верасня 1991 года V з'езд народных дэпутатаў СССР прыняўшы „Дэкларацыю правоў і свабод чалавека“[10], абвясціў пераходны перыяд для фарміравання новай сістэмы дзяржаўных адносін, падрыхтоўкі і падпісання Дагавора аб Саюзе Суверэнных Дзяржаў[11].
6 верасня Дзяржаўны Савет СССР, у парушэнне Закона СССР „Аб парадаку рашэння пытанняў, звязаных з выхадам саюзнай рэспублікі са СССР“, прызнаў выхад трох прыбалтыйскіх рэспублік (Латвіі, Літвы і Эстоніі) з Саюза ССР.
Увосень 1991 года па санкцыі цэнтральных і рэспубліканскіх улад рабочай групай нова-агароўскага працэсу быў распрацаваны новы праект Дагавора — па стварэнні Саюза Суверэнных Дзяржаў (ССД) як канфедэрацыі незалежных дзяржаў („канфедэратыўнай дзяржавы“)[12][13].
Папярэдняя згода на заключэнне 9 снежня 1991 дагавора аб стварэнні ССД са сталіцай у Мінску было дадзена 14 лістапада 1991 года толькі сям'ю рэспублікамі (Беларусь, Казахстан, Кыргызстан, Расія, Таджыкістан, Туркменістан, Узбекістан). Дзве рэспублікі, у якіх напярэдадні адбыліся рэферэндумы аб незалежнасці (Азербайджан і Украіна), адмовіліся ўвайсці ў канфедэратыўны саюз. Татарстан пагадзіўся падпісаць дагавор толькі непасрэдна і самастойна, нароўні з іншымі былымі саюзнымі рэспублікамі СССР.[14]
Аднак, 8 снежня 1991 года главы трох дзяржаў (Рэспублікі Беларусь, Расіі і Украіны) на сустрэчы ў Белавежскай пушчы, „адзначаючы, што перамовы аб падрыхтоўцы новага Саюзнага Дагавора зайшлі ў тупік, аб'ектыўны працэс выхаду рэспублік са складу Саюза ССР і ўтварэння незалежных дзяржаў стаў рэальным фактам“[15], склалі Белавежскае пагадненне пра стварэнне Садружнасці Незалежных Дзяржаў — міжурадавай і міжпарламенцкай арганізацыі, якая не мела статусу дзяржавы. Да СНД пазней далучыліся іншыя саюзныя рэспублікі.
У снежні 1992 года З'езд народных дэпутатаў Расійскай Федэрацыі звярнуўся да парламентаў дзяржаў — былых рэспублік Саюза ССР, і да Міжпарламенцкай асамблеі дзяржаў — удзельніц Садружнасці Незалежных Дзяржаў, з прапановай разгледзець пытанне аб стварэнні канфедэрацыі ці іншай формы збліжэння незалежных дзяржаў Еўропы і Азіі — былых рэспублік Саюза ССР, народы якіх выражаюць імкненне да яднання»[16], але гэта прапанова не знайшла падтрымкі.
Шматбаковай згоды па прапанаваным пазней (у сакавіку 1994 года) праекце стварэння аналагічнага канфедэратыўнага саюза (Еўразійскі Саюз) таксама не было дасягнута. Толькі дзве дзяржавы ўступілі ў Саюз Расіі і Беларусі.
ЗноскіПравіць
- ↑ Паводле федэратыўнага праекта — Саюз Савецкіх Суверэнных Рэспублік (СССР).
- ↑ Постановление ВС СССР от 3 декабря 1990 года № 1809-1 «Об общей концепции нового Союзного Договора и предлагаемом порядке его заключения» // Ведомости СНД и ВС СССР. — 1990. — № 50. — ст. 1077.
- ↑ Постановление СНД СССР от 24 декабря 1990 года № 1853-1 «О сохранении Союза ССР как обновленной федерации равноправных суверенных республик» // Ведомости СНД и ВС СССР. — 1990. — № 52. — ст. 1158.
- ↑ 4,0 4,1 Любарев А. Е. Выборы в Москве: опыт двенадцати лет. 1989—2000. — М.: Стольный град, 2001. — 412 с. — ISBN 5-89910-019-2.
- ↑ Постановление СНД СССР от 24 декабря 1990 года № 1856-1 «О проведении референдума СССР по вопросу о Союзе Советских Социалистических Республик» // Ведомости СНД и ВС СССР. — 1990. — № 52. — ст. 1161.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Праект дагавора аб ССД-федэрацыі (Саюзе Савецкіх Суверэнных Рэспублік) (ліпень 1991)
- ↑ Узброеныя Сілы, МУС, а таксама некаторыя функцыі замежнапалітычнага ведамства станавіліся прэрагатывай рэспубліканскіх органаў улады.
- ↑ Дагавор аб утварэнні СССР перастаў існаваць як асобны дакумент у 1924 годзе, калі разам з дэкларацыяй аб утварэнні СССР быў аб'яднаны ў першую Канстытуцыю СССР (якая перастала дзейнічаць у снежні 1936 года ў сувязі з прыняццем новай канстытуцыі СССР):
Такім чынам, Дагавор аб Саюзе суверэнных дзяржаў прадугледжваў адмену дагавора аб утварэнні СССР, які не існаваў з 1924 года, і рэспублікі, якія яго падпісалі, былі б адначасова саюзнымі рэспублікамі СССР і членамі ССД.Цэнтральны Выканаўчы Камітэт Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, урачыста абвяшчаючы непахіснасць асноў Савецкай улады, у мэтах выканання пастановы 1 з'езду Саветаў Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, а таксама на падставе Дагавора аб утварэнні Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, прынятага на 1 з'ездзе Саветаў Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік у горадзе Маскве 30 снежня 1922 года, і, прымаючы да ўвагі папраўкі і змены, прапанаваныя цэнтральнымі выканаўчымі камітэтамі саюзных рэспублік, пастанаўляе: Дэкларацыя аб утварэнні Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік і Дагавор аб утварэнні Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік складаюць Асноўны Закон Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік.
- ↑ „Многое сложилось бы иначе…“ // Красная звезда, 16 Августа 2003 года.
- ↑ „Декларация прав и свобод человека“ утверждена Постановлением СНД СССР 5 сентября 1991 года № 2393-1 // Ведомости СНД и ВС СССР. — 1991. — № 37. — ст. 1083.
- ↑ Постановление СНД СССР от 5 сентября 1991 года № 2391-1 „О мерах, вытекающих из совместного Заявления Президента СССР и высших руководителей союзных республик и решений внеочередной сессии Верховного Совета СССР“ // Ведомости СНД и ВС СССР. — 1991. — № 37. — ст. 1081
- ↑ Праект дагавора аб ССД-канфедэрацыі (лістапад 1991)
- ↑ Проект договора о Союзе Суверенных Государств // Правда. — 1991. — 27 ноября.
- ↑ Рэспубліка Татарстан
- ↑ Заявление глав государств Республики Беларусь, РСФСР, Украины 8 декабря 1991 года // Ведомости СНД и ВС РСФСР. — 1991. — № 51. — ст. 1798.
- ↑ Обращение СНД РФ от 14 декабря 1992 года № 4087-1 «К парламентам независимых государств — бывших республик Союза ССР» // Ведомости СНД и ВС РФ. — 1992. — № 51. — 24 декабря. — ст. 3022.
Гл. таксамаПравіць
СпасылкіПравіць
- За кулисами августа, Московские новости, № 32, 2001.
- Адзнакі, высновы і прапановы Федэральнай Службы Бяспекі Расійскай Федэрацыі