«Трэнас» (грэч. thrēnos — плач, лямант), «Лямант адзінай святой апостальскай Усходняй царквы з тлумачэннем догматаў веры» — палемічны антыкаталіцкі і антыуніяцкі праваслаўны твор Мялеція Сматрыцкага. Напісаны ў 1608 г. на польскай мове, выдадзены ў 1610 г. (надрукаваны гатычным шрыфтам) пад псеўданімам Тэафіла Арталога (Багалюба Праўдаслова — грэч.) у брацкай друкарні Віленскага Святадухаўскага брацтва. Уключае эпіграму на герб Вішнявецкіх, прысвячэнне М. К. Вішнявецкаму, прадмову да чытача, 10 самастойных раздзелаў і праваслаўны Катэхізіс.

«Трэнас»
«Лямант адзінай святой апостальскай Усходняй царквы з тлумачэннем догматаў веры»
Жанр лямант
Аўтар Мялецій Сматрыцкі
Мова арыгінала польская
Дата напісання 1608
Дата першай публікацыі 1610
Выдавецтва Віленская брацкая друкарня
Пераклад на беларускую 1990
Перакладчык Уладзімір Кароткі
Электронная версія

Найб. арыгінальнымі лічацца 1-ы і 2-і раздзелы, дзе змешчаны «Плач» і «Напамін» Усходняй царквы, якія сімвалізавалі прыгнечаную радзіму, ад імя якой аўтар заклікаў народы беларускіх і украінскіх ваяводств да аб’яднання супраць каталіцызму. Зняпраўдзіў усе «12 адшчапенстваў», несправядліва прыпісаных праваслаўю каталіцкімі і уніяцкімі пісьменнікамі. Прааналізаваўшы кожнае з «адшчапенстваў» паасобку і аргументавана давёў, што адказнасць за разбурэнне царкоўнае лучнасці нясе Рым, а не Канстанцінопаль[1]. У мастацкую тканіну «Трэнаса» ўключаны ўрыўкі з кананічных плачаў Бібліі і здабыткі вуснапаэтычнай творчасці беларусаў і ўкраінцаў. Мова твора макаранічная, насычана прыказкамі, прымаўкамі, разгорнутымі параўнаннямі. Для большай аўтарытэтнасці Сматрыцкі звярнуўся да сведчанняў 143 антычных і сярэдневяковых аўтараў, спіс якіх змешчаны ў прадмове.

У творе распавядаецца пра буйнейшыя шляхецкія і княжацкія роды, якія да 1610 г. пакінулі праваслаўе: князі — Слуцкія, Заслаўскія, Збаражскія, Вішнявецкія, Сангушкі, Чартарыйскія, Пронскія, Ружанскія, Саламярэцкія, Крашынскія, Масальскія, Горскія, Сакалінскія, Лукомскія, Пузыны, а таксама шляхецкія сем’і — Хадкевічы, Глябовічы, Кішкі, Сапегі, Дарагастайскія, Войны, Валовічы, Зяновічы, Пацы, Халецкія, Тышкевічы, Корсакі, Храптовічы, Трызны, Гарнастаі, Бокія, Мышковы, Госцы, Сямашкі, Гулевічы, Ярмолінскія, Каліноўскія, Кірдзеі, Загароўскія, Мялешкі, Багавіцінавічы, Паўтовічы, Сасноўскія, Скуміны, Пацеі і інш.[2]

За выданне «Трэнаса» рэдактар брацкай друкарні Лявонцій Карповіч на 2 гады быў зняволены, амаль на 10 гадоў зачынена друкарня, канфіскаваны 36 экзэмпляраў твора, за яго куплю ці продаж пагражаў штраф 5 тыс. злотых. На «Трэнас» Сматрыцкага адразу ж адказалі «Перасцярогай на фэны і лямант Тэафіла Арталога…» (1610) П. Скарга і «Парэгорыяй» (1612) І. Марахоўскі. У сярэдзіне XVII ст. з’явіліся наследаванні «Трэнасу» — «Плач зняважанай Польшчы» (1639) у рукапісным зборніку С. Дамяновіча і «Жалобны голас маці да сыноў» (1657). Пераклад «Трэнасу» на беларускую мову зрабіў у 1990 г. У. Кароткі. Твор захаваўся ў буйнейшых бібліятэках Санкт-Пецярбурга, Масквы, Кіева, Вільнюса.

Зноскі

  1. Старажытная беларуская літаратура (XII—XVII стст.) / [укладанне, прадмова і каментар І. Саверчанкі]. — Мн.: Кнігазбор, 2007. — 605 с., [4] л. іл. — С. 360. — (Беларускі кнігазбор. Серыя 1. Мастацкая літаратура). — ISBN 985-6824-43-5.
  2. Старажытная беларуская літаратура (XII—XVII стст.)… — С. 352.

Публікацыі

правіць
  • Трэнас // Беларусь. — 1990. — № 12. — С.; 1991. — № 1. — С.; № 6. — С.

Літаратура

правіць
  • Кароткі, У. «Трэнас» / Уладзімір Кароткі // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя: у 2 т. / [рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; мастак З. Э. Герасімовіч]. Т. 2: К — Я. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 2007. — 788 с.: іл. — С. 674. — ISBN 978-985-11-0394-8.
  • Кароткі, У. «Трэнас» / Уладзімір Кароткі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. / Беларуская Энцыклапедыя; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. Т. 6: У 2 кн. Кн. 1: Пузелі — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — 591 с. — С. 531—532. — ISBN 985-11-0214-8.