Франчэска Сфорца
Франчэска Сфорца (італ.: Francesco Sforza; 23 ліпеня 1401, Сан-Мініята — 8 сакавіка 1466, Мілан) — заснавальнік міланскай галіны дынастыі Сфорца, кандацьер. Брат Алесандра Сфорца, які ўдзельнічаў у яго паходах.
| Франчэска Сфорца | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| італ.: Francesco Sforza | |||||||
 Партрэт Франчэска Сфорцы (каля 1460) Баніфацыа Бемба. Сфорца настаяў на тым, каб пазіраваць у сваёй старой падношанай паходнай шапцы. Пінакатэка Брэра, Мілан | |||||||
.svg) | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Амбразіянская рэспубліка | ||||||
| Пераемнік | Галеаца Марыя Сфорца | ||||||
| Нараджэнне |
23 ліпеня 1401[1] |
||||||
| Смерць |
8 сакавіка 1466[1] (64 гады) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Сфорца | ||||||
| Бацька | Муцыа Атэндала | ||||||
| Маці | Лючыя ды Тарсана[d] | ||||||
| Жонка | Палісена Руфа[d] і Б’янка Марыя Вісконці[d][2] | ||||||
| Дзеці | Галеаца Марыя Сфорца[d], Іпаліта Марыя Сфорца[d], Ладавіка Сфорца[3], Палісена Сфорца[d], Асканіа Сфорца[d], Філіпа Марыя Сфорца[d], Сфорца Марыя Сфорца[d], Элізабета Марыя Сфорца[d], Атавіяна Марыя Сфорца[d], Sforza Secondo Sforza[d], Друзіяна Сфорца[d] і Tristano Sforza[d] | ||||||
| Веравызнанне | каталіцтва | ||||||
| Дзейнасць | кандацьер | ||||||
| Званне | генерал | ||||||
| Узнагароды |
 |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Біяграфія правіць
Пачатак жыцця правіць
Франчэска Сфорцы нарадзіўся ў тасканскім горадзе Сан-Міньята, быў адным з сямі незаконнанароджаных сыноў кандацьера Муцыа Сфорцы і Лючыі да Тарсана. Дзяцінства правёў у Трыкарыка, што ў сучаснай правінцыі Базіліката, у маркізаце, які ў 1412 годзе неапалітанскі кароль Уладзіслаў аддаў яму ў валоданне. У 1418 годзе ён ажаніўся з Палісенай Руфа, дваранцы з Калабрыі.
Кандацьер правіць
З 1419 года Франчэска Сфорца ваяваў разам з бацькам, заслужыўшы славу тым, што мог голымі рукамі згінаць металічныя брускі. Пазней ён праявіў сябе як прафесійны тактык і вельмі здольны лідар на полі бою. Пасля смерці бацькі ў 1424 годзе ён па чарзе служыў у неапалітанскай арміі, у Рымскага Папы Марціна V, у міланскага герцага Філіпа Марыя Вісконці. Пасля поспехаў военачальнік трапіў няласку і быў сасланы ў замак Мартары, дзе фактычна стаў вязнем, але вярнуў сабе былое становішча пасля ўдалага паходу супраць Лукі.
У 1431 годзе Франчэска Сфорца пакінуў войска Папскай дзяржавы і павёў армію Мілана супраць Венецыі, у тым жа годзе ён заручыўся з Біянкай Марыяй, дачкой міланскага герцага. Аднак Філіпа Марыя ніколі не давяраў Сфорцу, таму што вернасць наймітаў залежала ад платы: у 1433—1435 гадах Сфорца ваяваў супраць Папскай дзяржавы на баку Міланскага герцагства, але, заваяваўшы Анкону ў Марке, ён перайшоў у іншы лагер, атрымаўшы тытул падэсты горада з рук Папы Рымскага Яўгенія IV. У 1436—1439 гадах Сфорца ваяваў напераменку за Фларэнцыю і Венецыю.
У 1440 годзе феадальныя ўладанні Сфорцаў у Неапалітанскім каралеўстве былі акупаваны каралём Альфонсам I. Той быў вымушаны прымірыцца з Філіпа Вісконці, каб вярнуць свае землі. 25 кастрычніка 1441 года ў Крэмоне ён нарэшце ажаніўся з Біянкай Марыяй. На наступны год, аб’яднаўшыся з Рэнэ Анжуйскім, прэтэндэнтам на неапалітанскі трон, ён выступіў у Паўднёвую Італію. Пасля няўдач у неапалітанскім паходзе Сфорца з дапамогай Сіджызмонда Пандольфа Малатэсты, які быў жанаты з яго дачкой Палісене, і венецыянцаў разбіў войскі кандацьера Нікало Пічыніна, які заняў уладанні Сфорцаў у Раманьі і Марке, і вярнуўся ў Мілан.
Затым Сфорцу прыйшлося ваяваць спачатку з Франчэска, прыёмным сынам Нікало Пічыніна, над якім ён атрымаў перамогу ў бітве пры Мантольма ў 1444 годзе, а затым супраць саюза Вісконці, Яўгенія IV і Сіджызмонда Малатэста, які нібыта забіў Палісену, дачку Сфорцы. З гэтага супрацьстаяння кандацьер ізноў выйшаў пераможцам, ізноў не без дапамогі венецыянцаў. У абмен на скасаванне саюза з Венецыяй Франчэска Сфорца атрымаў званне галоўнакамандуючага (capitano generale) войскамі Міланскага герцагства.
Герцаг Міланскі правіць
Пасля смерці герцага Вісконці ў 1447 годзе, які не пакінуў спадчыннікаў мужчынскага пола, у Мілане ўспыхнуў канфлікт, мэтай аднаго з бакоў якога было аднаўленне Амбразіянскай рэспублікі. Сфорца стаў сеньёрам некалькіх гарадоў герцагства, уключаючы Павію і Лодзі, і перайшоў да плана заваявання эфемернай рэспублікі ў саюзе з Вільгельмам VIII Манферацкім і Венецыяй. Пасля некалькіх галодных гадоў у 1450 годзе ў Мілане ўспыхнуў бунт, і сенат горада вырашыў перадаць герцагства Сфорцу. Упершыню свецкая ўстанова ўручала такі высокі тытул. У той час як італьянскія дзяржавы паступова прызналі ў асобе Франчэска Сфорцы законнага герцага міланскага, фармальнага падаравання ад імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Сфорца так і не атрымаў. Толькі ў 1494 годзе імператар Максіміліян I зрабіў уладальнікам Міланскага герцагства сына Франчэска Ладавіка.
У час умелага і стрыманага кіравання Сфорцы Мілан і герцагства былі мадэрнізаваны, створана эфектыўная сістэма збору падаткаў, якая прынесла ўраду велізарныя даходы. Яго двор стаў адным з цэнтраў культуры Адраджэння, герцаг быў папулярны сярод міланцаў. У Мілане пры ім быў заснаваны Вялікі Шпіталь (Ospedale Maggiore), рэстаўраваны Палацца дэль Арэнга (Palazzo dell'Arengo) і праведзены канал (Naviglio d'Adda), які злучае горад з ракой Ада.
Апошнія гады правіць
У часы кіравання Франчэска Сфорцы ў Мілане на чале Фларэнцыі фактычна стаяў Козіма Медычы. Паміж двума гэтымі кіраўнікамі завязалася сяброўства. Пасля гэта прывяло да заключэння Ладзійскага міру і стварэння Італьянскай Лігі — шматпалярнага абароннага саюза найбуйнейшых італьянскіх дзяржаў, які атрымаў поспех у стабілізацыі палітычнага становішча ў Італіі. Пасля заключэння міру Сфорца адмовіўся ад часткі сваіх заваяванняў ва ўсходняй Ламбардыі на карысць сваіх кандацьераў Барталамеа Калеоні, Людовіка Ганзага і пасля 1451 года — Раберта Сансеверына. З прычыны таго, што кароль Неапаля Альфонса I таксама падпісаў пагадненне аб уступленні ў саюз, Сфорца перастаў падтрымліваць прэтэндэнтаў на Неапалітанскі прастол з Анжуйскай галіны. Тады ж Сфорца паставіў сабе мэтай скарыць адно з уладанняў Анжуйскай галіны — Геную. І яму гэта ўдалося: у 1461 у горадзе паднялося паўстанне, новым дожам быў выбраны Спінета Кампафрэгоза, стаўленік Сфорцы. Сфорца акупаваў Геную і Савону да 1464 года.
Сфорца быў адным з першых еўрапейскіх кіраўнікоў, чыя знешняя палітыка грунтавалася на прынцыпе балансу сіл, і першым уласна італьянскім кіраўніком, які праводзіў наступальную палітыку, каб супрацьстаяць дзяржавам па-за Апенінскім паўвостравам, які прадстаўлялі пагрозу (напрыклад, Францыі). Шмат у чым дзякуючы намаганням Франчэска Сфорцы замежныя дзяржавы страцілі свой уплыў у Італіі да канца XV стагоддзя.
У старасці Сфорца пакутаваў ад ацёкаў і падагры. У 1462 годзе распаўсюдзіліся чуткі, што ён мёртвы, у выніку чаго ў Мілане пачаліся беспарадкі. На самай справе герцаг памёр толькі праз чатыры гады.
Шлюб і сям’я правіць
У 1418 годзе Муцыа Атэндала ажаніў свайго сына Франчэска з Палісенай Руфа, графіняй Мантальта. Шлюб скончыўся трагічна — трохі больш чым праз год маладую жанчыну і яе нованароджаную дачку атруціла цётка, якая захапіла яе маёмасць.
У 1441 годзе Франчэска ажаніўся з Б’янкай Марыяй Вісконці (1425—1468), пазашлюбнай дачкой герцага міланскага Філіпа Вісконці. Б’янка нарадзіла яму васьмярых дзяцей:
- Галеаца Марыя (1444—1476), герцаг Міланскі з 1466 па 1476;
- Іпаліта Марыя (1445—1488), замужам за каралём Неапаля Альфонса II;
- Філіпа Марыя (1448—1492), граф Корсікі і Павіі;
- Сфорца Марыя (1449—1479), герцаг Бары;
- Ладавіка (1452—1508), герцаг Бары з 1479, затым герцаг Міланскі з 1494 па 1508;
- Асканіа Марыя (1455—1505), біскуп, затым кардынал;
- Лізавета Марыя (1456—1472), замужам за Гульельма VIII Палеалогам, маркграфам Манферацкім;
- Атавіяна Марыя (1458—1477), граф Лугана.
Франчэска таксама меў пазашлюбных дзяцей, дакладная колькасць якіх не вядомая, аднак ёсць звесткі пра чатырнаццаць з іх.
Культура правіць
Франчэска Сфорца згадваецца некалькі разоў у кнізе Нікало Макіявелі «Князь»; у гэтым творы адзначаецца яго здольнасць кіраваць дзяржавай.
Таксама Сфорца быў заступнікам мастацтваў, пры яго двары жыў гуманіст, пісьменнік Франчэска Філельфа.
Зноскі
- ↑ а б в г Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 13 жніўня 2015.
- ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- ↑ Lundy D. R. The Peerage
Літаратура правіць
- Pierre Milza, Histoire de l’Italie, Éd. Fayard, Paris, 2005.
- Rendina, Claudio (1994). I capitani di ventura. Netwon Compton.
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Франчэска Сфорца- Генеалогія Франчэска Сфорца Архівавана 19 верасня 2020.
