Цьмянец дурманячы

Цьмянец дурманячы, Цьмянец дурманлівы (Chaerophyllum temulum) — травяністая расліна, від роду Цьмянец (Chaerophyllum) сямейства Парасонавыя (Umbelliferae). Лектатып роду.

Цьмянец дурманячы
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Парасонакветныя Сямейства:  Парасонавыя Падсямейства:  Apioideae Трыба:  Scandiceae Падтрыба:  Scandicinae Род:  Цьмянец Від:  Цьмянец дурманячы
Міжнародная навуковая назва
Chaerophyllum temulum L. 1753
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   29618 NCBI   105274 EOL   581686 GRIN   t:315550 IPNI   840275-1 TPL   kew-2714333

Звычайна двухгадовая расліна, якая расце па лясных узлесках, па абочынах дарог, чыгуначных насыпах, пустках і іншых парушаных месцапражываннях. Атрутная.

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796

Двухгадовая, радзей аднагадовая або монакарпічная шматгадовая травяністая расліна 40-80 (100—120) см вышынёй, з тонкім верацёнападобным коранем. Ад віда цьмянец клубняносны (Chaerophyllum bulbosum) адрозніваецца адсутнасцю клубнепадобнага патаўшчэння ў аснове сцябла.

Сцябло прамое, круглявае ў перасеку, полае, падоўжна баразёнкавае, у ніжняй частцы з фіялетавымі або цёмна-чырвонымі плямамі, пакрыта жорсткім апушэннем, слаба уздутае пад лісцем.

Лісце двойчы-тройчы пёрыстанадрэзанае, з кароткім жорсткім апушэннем, ніжняе — на хвосціках, верхнія — менш рассечанае, з тупымі шырокаяйцападобнымі дзелькамі.

Кветкі ў складаных парасоніках, якія складаюцца з 6-12 парасонаў, абгортка звычайна адсутнічае альбо з аднаго лісточка, абгортачкі маюцца, з пяццю—васьмю завостранымі ланцэтнымі лісточкамі, нярэдка зрастаюцца, з плёнкавым раснічастым краем. Маюцца аднаполыя і абодваполыя кветкі. Пялёсткі звычайна белыя, радзей чырванаватыя або жаўтлявыя, вонкавыя — буйнейшыя.

Віслаплоднікі падоўжанаяйцападобныя, 5-7 мм даўжынёй і 1-1, 5 мм шырынёй, бліскучыя, голыя. Вонкавы бок сямянак з пяццю рубцамі і чатырма баразёнкамі, рубцы да спеласці жоўта-карычневыя, баразёнкі цёмна-карычневыя; унутраны бок увагнуты.

Распаўсюджанне

Расліна, распаўсюджаная ў Еўропе і на Каўказе. У Расіі — часцей у чарназёмнай паласе, паўсюль даволі рэдкая. Сустракаецца ў лісцевых і мяшаных лясах, а таксама як пустазельная, у парушаных месцапражываннях.

Гаспадарчае значэнне і прымяненне

Атрутная расліна, ва ўсіх частках змяшчае херафілін — бескіслародны лятучы алкалоід, раздражняльны абалонку кішэчніка і пры ўсмоктванні аказвальны наркатычнае дзеянне. Атручванни назіраліся ў коней, свіней, буйной рагатай жывёлы, ягнят. Для лячэння атручвання выкарыстоўваецца танін, танинутрымальныя і адсарбавальныя рэчывы.

Таксанамія

Сінонімы

• Bellia temulenta (L.) Bubani, 1899
• Chaerophyllum aureum sensu L., 1767, non 1753
• Chaerophyllum geniculatum Gilib., 1782, nom. inval.
• Chaerophyllum temulentum L., 1755
• Myrrhis temula (L.) All., 1785
• Myrrhis temulenta (L.) Sm., 1805
• Polgidon temulum (L.) Raf., 1840
• Scandix nutans Moench, 1794
• Scandix temula (L.) Roth, 1788
• Selinum temulum (L.) E.H.L.Krause, 1904

Літаратура

• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 961. Chaerophyllum temulum L. — Бутень опьяняющий, или одуряющий // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 624. — ISBN 9-87317-128-9.
• Гусынин И. А. Бутень одуряющий — Chaerophyllum temulum L. // Токсикология ядовитых растений. — М., 1947. — С. 92. — 263 с.
• Дударь А. К. Ядовитые и вредные растения лугов, сенокосов, пастбищ. — Москва: Россельхозиздат, 1971. — С. 19—20. — 96 с. — 44 000 экз.