Любамль
Лю́бамль[2] ці Любо́мль (укр.: Любомль) — горад раённага значэння ў Валынскай вобласці Украіны, раённы цэнтр Любамльскага раёна.
Горад
Любамль на карце Украіны ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||
![Герб[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B1_%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BE%D0%BC%D0%BB%D1%8F.png)
![Сцяг[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Lyuboml_city_fl.png)
Геаграфія правіць
Шлях ад абласнога цэнтра праходзіць па аўтатрасе М19, якая супадае з еўрашляхам E85, і пасля пераходзіць у аўтадарогу М07. Праз паўднёвую ўскраіну горада праходзіць міжнародная аўтамагістраль E373 (супадае з М07) Варшава — Люблін — Ковель — Сарны — Карасцень — Кіеў, а праз цэнтр горада (па вуліцы Брэсцкай і Уладзімірскай) — аўтадарога Уладзімір-Валынскі — Брэст.
Горад размешчаны ў цэнтры Любамльскага раёна, які размешчаны ў паўночна-заходняй частцы Валынскай вобласці на паўночным захадзе Украіны. Горад знаходзіцца на адлегласці каля 17 км ад мяжы з Польшчай і прыкладна ў 52 км ад мяжы з Беларуссю.
Гісторыя правіць
Першае пісьмовае згадванне аб горадзе адносіцца да 1287 г. У 1288 г. у любімым Любамлі памёр князь Уладзімір Васількавіч. За яго княжанне горад стаў вядомым рамесным цэнтрам. У 1280-х гг. князем была пабудавана каменная царква Св. Георгія, якая стаіць і дагэтуль. На той час у горадзе была адна з найбуйнейшых бібліятэк богаслужэбных кніг. Варта адзначыць, што адна з частак Галіцка-Валынскага летапісу пісалася менавіта ў Любамлі.
У сувязі з паглыбленнем працэсу феадальнага драбнення і цяжкімі наступствамі татара-мангольскага нашэсця, Галіцка-Валынскае княства ў канцы XIII — пачатку XIV ст. прыходзіць у заняпад. Яно становіцца прадметам працяглай і жорсткай барацьбы паміж Польшчай і Літвой, у выніку чаго Галіцкую зямлю захопліваюць польскія феадалы, а Валынь з Любамлем у 1340 годзе — літоўскія.
У 1392 годзе ў Любамле знаходзіўся кароль Ягайла. Горад яму так спадабаўся, што на памяць у 1412 годзе ён пабудаваў касцёл Святой Тройцы, які захаваўся да нашых дзён. У 1510 годзе ў горадзе была пабудавана велічная сінагога. Яўрэйская абшчына ў Любамлі была шматлікай і лічылася адной з найстарэйшых ва Украіне.
У 1541 годзе горад атрымаў магдэбургскае права, аднак яно было тут абмежавана, магнаты, гаспадарылі ў горадзе, мала звярталі ўвагу на яго жыхароў. У 1569 годзе Любамль, які быў уласнасцю караля Жыгімонта II Аўгуста, адданы, як частка пасагу яго дачкі. Пасля Люблінскай уніі 1569 года горад, як і ўсё Любамльскае староства, не быў уключаны ў новаўтворанае Валынскае ваяводства, а ўвайшоў у склад Холмскай зямлі Каралеўства Польскага. У 1659 годзе горад разам са староствам атрымаў у валоданне гетман Украіны Іван Выгоўскі, нашчадкі якога потым прадалі яго Любамірскім.
У 1671 годзе па рашэнні сейма Любамльскае староства было перададзена Міхаілу Карыбуту Вішнявецкаму, тады яшчэ вялікаму кароннаму гетману, як кампенсацыя за страты, якія ён панёс у вайне з Хмяльніцкім.
У 1768 г. Любамль становіцца валоданнем буйнога магната, гетмана, графа Францішка Ксаверыя Браніцкага як падарунак за выратаванне на сейме ў 1762 годзе жыцця будучага караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага. У 1782 годзе граф Браніцкі будуе ў горадзе велізарны палац, але, на жаль, на сённяшні дзень захавалася толькі яго частка.
Пасля падзелаў Рэчы Распалітай Любамль стаў валасным цэнтрам Уладзімір-Валынскага павета Валынскай губерні Расійскай імперыі. У 1849 г. царскі ўрад канфіскаваў уладанні Браніцкіх.
Пасля адмены прыгоннага права — ў канцы XIX ст. — пачатку XX ст. у Любамлі адбываецца паскоранае развіццё прамысловасці і гандлю. У 1874 годзе тут была пракладзена чыгунка Ковель — Любамль і пабудавана станцыя. У гэты ж час акрамя піваварнага завода, чатырох скураных прадпрыемстваў і млыноў пачалі працу тры магутныя млыны, лесапільны і вінакураны заводы. З развіццём капіталізму Любамль стаў значным гандлёвым цэнтрам Заходняй Валыні. Развіццё прамысловасці і гандлю абумовіў хуткі рост насельніцтва горада: у 1860 годзе пражывала 2784 чалавек, у 1896 годзе — ужо 6969.
Пасля Рыжскага мірнага дагавора 1921 г. Любамль апынуўся ў складзе Польшчы. 20 верасня 1939 г. горад занялі немцы, але ўжо 24 верасня ўвайшлі савецкія войскі, і Любамль адышоў да УССР у складзе СССР.
Знакамітыя ўраджэнцы правіць
- Наталля Міхайлаўна Ужвій (1898—1986) — украінская савецкая актрыса тэатра і кіно, Народная артыстка СССР (1944).