Бяла Падляска

горад у Польшчы

Бя́ла Падля́ска[2] (польск.: Biała Podlaska), традыцыйная беларуская назва — Бе́лая — горад на правах павета ў Польшчы, у Люблінскім ваяводстве, паблізу мяжы з Рэспублікай Беларусь. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Бяла Падляска — Мінск 356 км, да Варшавы — 147 км[3].

Горад
Бяла Падляска
польск.: Biała Podlaska
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Бяла Падляска
Бяла Падляска
Краіна
Ваяводства
Павет
Каардынаты
Прэзідэнт горада
Andrzej Czapski
Заснаваны
1345
Першая згадка
Горад з
Плошча
49,40 км²
Вышыня цэнтра
137-150 м
Водныя аб’екты
Насельніцтва
57 658[1] чалавек (2013)
Шчыльнасць
1 167 чал./км²
Часавы пояс
Тэлефонны код
+48 83
Паштовыя індэксы
21-500 — 21-527
Аўтамабільны код
LB
TERC
0661011
Афіцыйны сайт
bialapodlaska.pl (польск.)
Бяла Падляска на карце Польшчы ±
Бяла Падляска (Польшча)
Бяла Падляска
Бяла Падляска (Люблінскае ваяводства)
Бяла Падляска

Горад ляжыць на Паўднёвым Падляшшы ў даліне ракі Кшны, левага прытока Буга, за 36 км ад мяжы з Беларуссю. Адыгрывае вялікую ролю ў сувязях з усходнімі краінамі з-за блізкага знаходжання буйных памежных пераходаў у Тэрэспалі і Карошчыне, а таксама наяўнасці консульства Беларусі.

Гісторыя

правіць

У гістарычных дакументах Белая ўпершыню згадваецца ў 1481 годзе. Яе першымі ўладальнікамі былі Ільінічы, а заснавальнікам лічыцца Пётр Мантыгірдавіч Белы, ваявода троцкі і вялікі гетман. У гэты час Белая ўваходзіла ў склад Берасцейскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. У другой палове XVI стагоддзя горад пераходзіць ва ўладанне роду Радзівілаў, гэта адбылося ў 1569 годзе, калі памёр апошні прадстаўнік роду Ільінічаў Юрый, які завяшчаў асноўныя свае маёнткі свайму стрыечнаму брату Мікалаю Крыштафу Радзівілу Сіротку. Пад уладай Радзівілаў Белая дасягнула вялікага росквіту. У 1622 годзе сын Сіроткі Аляксандр Людвік Радзівіл пабудаваў тут крэпасць і замак. З фундацыі Крыштафа Цыбаровіча Вільскага (Krzysztofa Ciborowicza Wilskiego) была закладзена ў 1628 годзе Бельская акадэмія, якая ад 1633 годзе існавала як філіял Кракаўскай акадэміі.

У 16551660 гадах горад быў значна зруйнаваны шведамі і казакамі. Аднак дзякуючы наступнаму ўладальніку Міхалу Радзівілу і яго жонцы Кацярыне Сабескай (сястра Яна III Сабескага) Белая хутка аднавілася. У 1670 годзе Міхал Радзівіл надаў гораду магдэбургскае права, а таксама герб — Міхаіл Арханёл, які стаіць на драконе.

У XVII стагоддзі горад шырока вядомы з-за вытворчасці сукна і фаянсу, пазней таксама з-за дрэваперапрацоўкі.

У 1720 годзе Ганна Кацярына Радзівіл распачала будаўніцтва вежы і ўязной брамы (сёння гэта найцікавейшыя рэшткі замку), а таксама перабудавала палац у стылі ракако.

Горад і палацавы ансамбль шматразова разбураны ў XVIIIXIX стагоддзях (між іншым у часе Паўночнай вайны, а таксама падчас ганенняў на падляшскіх уніятаў). Апошні спадчынік Дамінік Геранім Радзівіл, палкоўнік польскага войска Варшаўскага княства, памёр у Францыі 11 лістапада 1813 года. Палац разабралі як руіны ў 1883 годзе.

У Белай навучаўся знакаміты польскі пісьменнік і публіцыст Юзаф Ігнацы Крашэўскі (польск.: Józef Ignacy Kraszewski). Мужчынская гімназія, якую ён наведваў, сёння носіць яго імя.

Наступнае хуткае развіццё горада прыпадае на міжваенны час: тут паўстала фабрыка Raabego, гарадская электрастанцыя, а ў 19231939 гадах існавала Падляская фабрыка самалётаў (польск.: Podlaska Wytwórnia Samolotów — PWS), якая была разбурана савецкімі войскамі пасля 17 верасня 1939 года.

У 1975 годзе Бяла Падляска стала сталіцай ваяводства, што прывяло да ўзросту колькасці яе жыхароў у два разы за 20 гадоў. Згодна з адміністрацыйнай рэформай 1999 года мае статус гарадскога павета, а таксама з'яўляецца важным цэнтрам цэлага рэгіёна.

Насельніцтва

правіць
  • 1841 — 3,5 тыс. чал.
  • 1897 — 13,1 тыс. чал.
  • 1921 — 13,0 тыс. чал.
  • 1931 — 10,7 тыс. чал.
  • 1939 — 19,3 тыс. чал.
  • 1946 — 15,0 тыс. чал.
  • 1950 — 13,3 тыс. чал.
  • 1955 — 15,7 тыс. чал.
  • 1960 — 20,1 тыс. чал.
  • 1965 — 22,6 тыс. чал.
  • 1970 — 26,5 тыс. чал.
  • 1975 — 31,8 тыс. чал.
  • 1985 — 47,0 тыс. чал.
  • 1995 — 56,5 тыс. чал.
  • 2001 — 59,3 тыс. чал.
  • 2007 — 57,8 тыс. чал.
  • 2009 — 57,9 тыс. чал.
  • 2014 — 57 643 чал[4].

Архітэктура

правіць

Гарады-пабрацімы

правіць

Вядомыя асобы

правіць

Зноскі

Літаратура

правіць
  • Aftanazy, R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej : w 11 t. / R. Aftanazy. — Wrocław — Warszawa — Kraków : Zaklad im Ossolinskich, 1991. — Cz. 1. Wielkie księstwo Litewskie. Inflanty. Kurlandia. — T. 2. Województwa brzesko-litewskie, nowogródzkie. — 474 s.

Спасылкі

правіць