Васілішкі

Васілішкі
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Шчучынскі
Сельсавет	Васілішкаўскі
Каардынаты	53°46′58″ пн. ш. 24°50′55″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	▼1 521 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1514
Паштовыя індэксы	231522
Аўтамабільны код	4
СААТА	4258813016
	Васілішкі на Вікісховішчы

Васілі́шкі^[1] (трансліт.: Vasiliški, руск.: Василишки) — аграгарадок у Шчучынскім раёне Гродзенскай вобласці, на левым беразе ракі Шкардзянка пры ўтоку яе ў Лебяду. Адміністрацыйны цэнтр Васілішкаўскага сельсавета. Насельніцтва 1560 чал. (2001). Знаходзяцца за 22 км на паўночны ўсход ад Шчучына.

Назва

Старое астравецкае, віленскае прозвішча Васіловіч звязанае не з усходнецаркоўным іменем "Васіль" (ад яго пераважная большасць прозвішчаў тыпу Васілевіч, Васілеўскі), а са старалітоўскім двухасноўным іменем Va-silas.

Гісторыя

У пісьмовых крыніцах Васілішкі ўпершыню згадваюцца ў 1-й пал. XV ст. Пад 1486 годам паселішча значыцца як мястэчка, што ў кан. XV — пач. XVI стст. было сталіцай павету. Цягам 1499—1766 гадоў існавала Васілішкаўскае староства, першымі ўладальнікамі якога былі: Ян Сцяцковіч (1499), Ян Радзівіл (1500—1501), Васіль Львовіч Глінскі (1501—1504), Станіслаў Кішка (1505—1506; відаць ад гэтага прозвішча і паходзіць мянушка жыхароў Васілішак — «кішкары»), Ян Шчытовіч (1507—1515), Якуб Кунцэвіч (1518—1523), Ян Радзівіл (1523—1541). У 1659 годзе ў Васілішках адбыўся соймік Лідскага павета. У другой пал. XVIII ст. староства знаходзілася ва ўладанні Міхала Казіміра Агінскага.

Першы драўляны касцёл Святога Апостала Пятра збудавалі ў Васілішках па загаду вялікага князя Казіміра ў 1489 годзе (8086 вернікаў). У Трынаццацігадовую вайну ў 1655 годзе маскоўскія захопнікі зруйнавалі бажніцу. У 1658 Марцін Дамінік Лімонт, суддзя лідскага земства і будучы кашталян віцебскі, заснаваў драўляны кляштар дамініканцаў, а Кацярына Францкевіч з роду Абрахамовічаў у 1662 годзе ахвяравала на яго ўладкаванне 10 000 злотых. У часы Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у лютым 1706 у кляштары на некаторы час спыняўся кароль і вялікі князь Станіслаў Ляшчынскі (тым часам кароль шведскі Карл XII знаходзіўся ў мястэчку Жалудок). Цягам 1769—1832 гадоў сіламі манахаў будаваўся мураваны кляштарны корпус (у 1773 годзн было 11 манахаў). У 1769 пачалося будаванне мураванага касцёла, кансекраванага біскупам Валазіцкім у 1790 годзе.

Касцёл па перабудове на царкву (МП)

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Васілішкі апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, дзе сталі цэнтрам воласці Лідскага павета. Станам на 1829 год у мястэчку было 144 будынкі (75 хрысціянскіх і 69 іўдзейскіх). Па здушэнні вызваленчага паўстання ў 1832 расійскія ўлады ліквідавалі кляштар дамініканцаў. На 1863 год — 88 жылых дамоў; на 1866 год — 244 будынкі, царква, касцёл, сінагога, акруговая сядзіба паліцыі, паштовая станцыя і народная школа (86 вучняў у 1885); на 1895 годзе — 130 двароў. З пачаткам Першай сусветнай вайны ў 1915 годзе мястэчка занялі нямецкія войскі.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Васілішкі апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі. Станам на 1921 год у мястэчку было каля 275 двароў, гмінная ўправа, касцёл, пошта, кожны аўторак праводзіліся кірмашы.

Забудова аграгарадка

У 1939 годзе Васілішкі ўвайшлі ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 атрымалі афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу і сталі цэнтрам раёна Баранавіцкай вобласці. У 1940 існавалі электрастанцыя (магутнасць 17 кВт), завод вырабу фанеры, 2 паравыя млыны, амбулаторыя, ветэрынарны пункт, клуб, бальніца (на 25 ложкаў), аптэка, пошта і тэлеграф. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 да 12 ліпеня 1944 Васілішкі знаходзіліся пад нямецкай акупацыяй. 3 жніўня 1954 статус паселішча панізілі да вёскі, а цэнтр Васілішкаўскага раёна перанеслі ў г.п. Астрына^[2]. 20 студзеня 1960 Васілішкаўскі раён скасавалі, вёска ўвайшла ў склад Радунскага, з 25 снежня 1962 — Шчучынскага раёна. Станам на 1970 тут было 300 двароў, на 1 студзеня 2001 — 548.

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1829 год — 1096 чал., у тым ліку 575 хрысціян і 521 іўдзей^[3]; 1863 год — 1859 чал.; 1866 год — 1841 чал., з іх каталікоў 453, праваслаўных 5, іўдзеяў 1383^[4]; 1869 год — 1229 чал.^[5]; 1886 год — 931 чал.; 1897 год — 2781 чал., у тым ліку 2081 іўдзей
XX стагоддзе: 1905 год — 1983 чал.; 1919 год — 1891 чал.; 1921 год — 1874 чал., з іх каталікоў 641, праваслаўных 9, іўдзеяў 1223, іншых 1; 1940 год — 2596 чал.; 1970 год — 909 чал.^[6]; 1992 год — 2678 чал.^[7]
XXI стагоддзе: 1 студзеня 2001 год — 1560 чал.^[8]; 2019 год — 1521 чал.

Інфраструктура

Васілішкаўскі цэнтр культуры і вольнага часу

У Васілішках працуюць школа, дашкольная ўстанова, бальніца, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Славутасці

Касцёл Св. Яна Хрысціцеля (1769)
Могілкі: яўрэйскія, каталіцкія, татарскія (Мізар)
Сінагога (пач. XX ст.)
Васілішкаўскі валун

Галерэя

Краявіды Васілішак
Касцёл
Касцёл, галоўны фасад
Каля касцёла
Васілішкаўскі валун
Плябанія
Даўняя камяніца
Вуліца
Школа

Вядомыя асобы

Густаў Пашкевіч (1892—1955) — польскі вайсковы дзеяч.
Іван Зіноўевіч Кляўзунік (1925—2008) — беларускі анестэзіёлаг-рэаніматолаг.
Іосіф Міхайлавіч Багдзевіч (нар. 1937) — вучоны ў галіне аграхіміі і сельскагаспадарчай радыеэкалогіі, акадэмік НАН Беларусі.

Гл. таксама

Старыя Васілішкі

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 3 августа 1954 г. О перенесении центра Василишковского района, Гродненской области, из городского поселка Василишки в городской поселок Острына и об упразднении городского поселка Василишки // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.
↑ Іна Соркіна. Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку XX ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. П. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.
↑ Wasiliszki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. S. 128.
↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 380.
↑ Валерый Шаблюк. Васілішкі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 230.
↑ Валерый Шаблюк. Васілішкі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 229.
↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Шчучынскага раёна. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2001.

Літаратура

Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Шчучынскага раёна. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2001.— 592 с.: іл. ISBN 985-11-0218-0.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Wasiliszki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. S. 128.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Васілішкі
Васілішкі на Radzima.org
Васілішкі на сайце Глобус Беларусі (руск.)

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).

[2] Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 3 августа 1954 г. О перенесении центра Василишковского района, Гродненской области, из городского поселка Василишки в городской поселок Острына и об упразднении городского поселка Василишки // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.

[3] Іна Соркіна. Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку XX ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. П. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.

[4] Wasiliszki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. S. 128.

[5] Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 380.

[6] Валерый Шаблюк. Васілішкі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 230.

[7] Валерый Шаблюк. Васілішкі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 229.

[8] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Шчучынскага раёна. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2001.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]