Казімір Семяновіч
Казімір Семяновіч (каля 1600 — каля 1651) — ваенны кароннага войска Рэчы Паспалітай, збройнік, ваенны інжынер, артылерыст; адзін з пачынальнікаў ракетнай справы ў Еўропе. Аўтар кнігі «Вялікае майстэрства артылерыі» (1650).
| Казімір Семяновіч | |
 | |
| Род дзейнасці: | ваенны інжынер, фізік, інжынер |
|---|---|
| Дата нараджэння: | каля 1600[1] |
| Месца нараджэння: | |
| Дата смерці: | 1651(?) |
| Альма-матар: | |
| Казімір Семяновіч на Вікісховішчы | |
ПаходжаннеПравіць
Пра жыццё і паходжанне Семяновіча вядома вельмі мала, яго месца нараджэння і этнічная прыналежнасць аспрэчваюцца літоўскімі і беларускімі гісторыкамі. У літоўскай версіі Семяновіч нарадзіўся каля Росеняў (зараз Расейняй) у Жамойці[2][3] у беднай шляхецкай сям’і гербу «Астоя»[4] (чаму і казаў пра сябе як пра літоўскага шляхціча)[2]; вучыўся ў Віленскай акадэміі. Польская навуковая школа падкрэслівае яго прыналежнасць да паланізаванай шляхты[4]. У беларускай версіі[5] сцвярджаецца, што Семяновіч нарадзіўся каля Дуброўны на Віцебшчыне, у сям’і дробных рускіх князёў Семяновічаў[6], якія валодалі невялікімі землямі ў гэтай частцы Падняпроўя ў 14—17 стст. Некаторыя ўзоры лексікі самога Семяновіча пацвярджаюць такую думку[7]. Таксама адзначаецца, што невядомыя запісы пра сем’і з прозвішчам Семяновіч, якія б мелі права на герб Астоя, і што, магчыма, Семяновіч проста набыў права надрукаваць герб у сваёй кнізе, каб паспрыяць яе папулярнасці. Сам ён пісаў пра сваё месца ў шляхецкай іерархіі даволі невыразна, і магчыма, што менавіта з гэтай прычыны[8]. Таксама, беларуская навуковая школа 20 ст. інтэрпрэтуе сярэднявечнае/рэнесанснае азначэнне «літвін» як палітонім, а не этнонім, і таму мяркуецца, што Семяновіч, пішучы пра сябе «літвін»/«літовец» меў на ўвазе сваё грамадзянства ВКЛ, а не нацыянальнасць[9]. Аспрэчваецца і тоеснасць К. Семяновіча і магістра філасофіі і вольных мастацтваў з такім самым прозвішчам, які запісаны ў актах Віленскай акадэміі 1650 года[8].
БіяграфіяПравіць
Удзельнік Смаленскай вайны (1632—1634), у т.л., аблогі Белай.[4] Магчыма, удзельнічаў у бітве пад Ахматавам (1644)[10]. Загадам караля Уладзіслава IV быў пасланы ў Нідэрланды, на службу ў войска герцага Фрыдрыха-Генрыха Аранскага; там удзельнічаў у іспанска-галандскай вайне, у т.л., у аблозе Гюйста(англ.) бел. (1645)[4]. Вярнуўся ў Польшчу (1646), калі Уладзіслаў IV збіраў з усёй Еўропы артылерыйскіх спецыялістаў для вялікай вайны з туркамі[4], служыў інжынерам у кароннай артылерыі[11], з 1648 — намеснік начальніка. Паводле парады караля Яна-Казіміра вярнуўся ў Нідэрланды (каля 1649), каб надрукаваць там сваю працу[11] (хаця існуе і такая думка, што Семяновіч быў вымушаны выехаць з-за канфлікту з сваім начальнікам, К. Арцішэўскім[10]).
Вялікае майстэрства артылерыіПравіць
Кніга «Artis Magnae Artilleriae pars prima» («Вялікае майстэрства артылерыі, першая частка», таксама вядомая як «Поўнае майстэрства артылерыі») была ўпершыню надрукаваная па-лацінску ў Амстэрдаме (1650), яшчэ да смерці Семяновіча. Пазней перакладзеная на французскую (1651), нямецкую (1676), англійскую і галандскую (1729), польскую (1963) мовы.[11]
Кніга больш за два стагоддзі была ў Еўропе падручнікам па артылерыі. Былі прадстаўленыя стандартныя канструкцыі ракет, запальных снарадаў і іншых піратэхнічных прыстасаванняў. Тут у першы раз была разгледжаная ідэя выкарыстання рэактыўнага руху ў артылерыі. Вялікі раздзел прысвечаны калібрам, канструкцыі, будове і якасцям ракет (як ваенных так і грамадзянскіх), у т.л., шматступенных ракет, ракетных батарэй і ракет з стабілізатарамі.
Як пісаў сам Семяновіч, ён цікавіўся артылерыяй з дзяцінства, і вывучаў матэматыку, механіку, гідраўліку, архітэктуру, оптыку, тактыку, каб павялічыць свае веды; мяркуецца, што ён паспеў скончыць і рукапіс другой часткі[12] Існуе версія, што ўдзельнікі цэхаў металургіі, піратэхнікі і збройніцтва арганізавалі яго забойства і выкралі або знішчылі другую частку рукапісу, каб не даць распаўсюджваць свае цэхавыя сакрэты[12].
ПамяцьПравіць
У 1995 годзе Белпошта выпусціла адмысловую марку, прысвечаную Казіміру Сямёнавічу.
У 21 лістапада 2018 года ў Вільнюсе адкрылі скульптуру ў выглядзе ракеты, прысвечаную яе вынаходніку Казіміру Семяновічу (скульптар Владас Урбанавічус). Скульптура пастаўлена па дарозе ў аэрапорт, у раёне Наўйінінкай (Новы Свет), каля прыватнага ўніверсітэта імя Казіміра Семяновіча[13].
Зноскі
- ↑ Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Берлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #128752696 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 20 сакавіка 2015.
- ↑ 2,0 2,1 Encyclopedia Lituanica. Boston, 1970—1978, Vol.5 p.147
- ↑ Lietuviškoji tarybinė enciklopedija. 1983 T.1 p.166
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Tadeusz Nowak «Kazimierz Siemienowicz, ca.1600-ca.1651», MON Press, Warsaw 1969, p.182
- ↑ Матэрыялы артыкулу Цярохіна ў час. «Помнікі гісторыі і культуры Беларусі», 3/1973; кніга «Вялікае майстэрства артылерыі» з акадэмічнай серыі «Нашы славутыя землякі» (М. Ткачоў, Бельскі, Мінск, 1992. ISBN 5-343-00881-X); артыкулы ў Энцыклапедыі гісторыі Беларусі (Т.6, ч.1, С.286) і ў Беларускай энцыклапедыі (Т.14).
- ↑ Цярохін; Ткачоў, Бельскі, С.8.
- ↑ Бельскі, Ткачоў, С.10.
- ↑ 8,0 8,1 Бельскі, Ткачоў, С.16.
- ↑ Бельскі, Ткачоў, С.16,17.
- ↑ 10,0 10,1 Reprint of article on Siemienowicz from «Mlody Technik» 07.2001
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Tadeusz Nowak «Kazimierz Siemienowicz, ca.1600-ca.1651», MON Press, Warsaw 1969, p.183
- ↑ 12,0 12,1 Tadeusz Nowak «Kazimierz Siemienowicz, ca.1600-ca.1651», MON Press, Warsaw 1969, p.184
- ↑ В Вильнюсе открыли скульптуру, посвящённую изобретателю ракет Казимиру Семеновичу
ЛітаратураПравіць
- Бельскі А. М., Ткачоў М. А. Вялікае мастацтва артылерыі: Казімір Семяновіч. Мн., 1992.
- Цярохін С. Ф. Трактат аб артылерыі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973. № 3.